پرکاری تیروئید، بیماری تولید بیش از حد هورمون توسط غده تیروئید است. این بیماری سوخت و ساز (متابولیسم) بدن را به میزان قابل توجهی سرعت می‌بخشد و باعث از دست دادن ناگهانی وزن، ضربان سریع یا نامنظم قلب، تعریق، عصبی بودن و زودرنجی می‌شود.

راه‌های درمانی متعددی برای بیماری پرکاری تیروئید وجود دارد. پزشکان با تجویز داروهای ضدتیروئید و ید رایواکتیو سرعت تولید هورمون تیروئید را کاهش می‌دهند.

گاهی اوقات لازم است برای درمان پرکاری تیروئید اقدام به برداشتن تمام یا بخشی از غده تیروئید توسط عمل جراحی نمود. بیماری تیروئید اگر درمان نشود، می‌تواند خطرناک باشد. اما اکثر افراد پس از یک بار درمان نتیجه خوبی گرفته‌اند.

علائم و نشانه‌ها

پرکاری تیروئید ممکن‌است علائمی نشان بدهد که تشخیص بیماری را برای پزشکان مشکل کند. این بیماری همچنین طیف وسیعی از علائم و نشانه‌ها دارد؛ مانند:

• کاهش وزن ناگهانی حتی اگر اشتها شما کم نشود.
• ضربان سریع یا نامنظم قلب معمولاً بیش از 100 ضربان در دقیقه
• افزایش اشتها
• عصبانیت، اضطراب و زودرنجی
• لرزش در دست‌ها و انگشتان
• تعریق

• تغییر در الگوهای قاعدگی
• افزایش حساسیت به گرما
• افزایش حرکات روده و تغییر در الگوهای روده
• بزرگ شده غده تیروئید (گواتر) که درون گردن برآمده به نظر می‌رسد.
• خستگی و ضعف عضلانی
• مشکل در خوابیدن
• نازک و شکننده شدن مو
• نازک شدن پوست

افراد مسن و همچنین افراد ظریف ممکن‌است هیچ علامت و نشانه‌ای از جمله افزایش ضربان قلب، عدم تحمل گرما و خستگی در طول فعالیت‌های عادی نداشته باشند. استفاده از داروهای مسدودکننده برای درمان فشارخون ممکن‌است مانع بروز علائم پرکاری تیروئید شود.

• افتالموپاتی گریوز

گاهی اوقات مشکلی که کم‌تر شایع است و افتالموپاتی گریوز نامیده می‌شود ممکن‌است بر روی چشم اثر بگذارد، به خصوص اگر فرد سیگاری باشد. در این اختلال چشم از محل طبیعی خود بیرون زده و عضلات پشت چشم متورم می‌شود. فشاری که به کره چشم وارد می‌آید باعث برآمدگی چشم شده و این باعث خشکی سطح خارجی چشم می‌شود. این مشکل معمولاً بدون هیچ درمانی بهبود پیدا می‌کند.

علائم ونشانه‌ها

علائم آترزی تریکوسپید معمولاً پس از تولد آغاز می‌شوند و عبارتند از:

• اختلال در تنفس
• به آسانی خسته شدن بخصوص در حین غذا خوردن
• رشد آهسته و افزایش وزن کم
• آبی شدن رنگ پوست و لب‌ها (سیانوز)

برخی از نوزادان یا بزرگسالان مبتلا به این بیماری همچنین ممکن است علائم نارسایی قلبی را هم داشته باشند، علائمی مانند:

• خستگی زیاد و ضعف
• تنگی نفس
• ورم پاها، قوزک پا و کف پا
• ورم شکم
• افزایش وزن ناگهانی به خاطر جمع شدن مایعات دربد

  علائم و نشانه‌های افتالموپاتی گریوز عبارتند از:

  • چشم بیرون زده
  • چشم قرمز و متورم
  • ناراحتی بیش از حد یک یا دو چشم
  • حساسیت به نور، تاری دید، التهاب و یا کاهش حرکات چشم

  علل شایع

  انواع شرایط و بیماری‌هایی که می‌توانند باعث پرکاری تیروئید شوند، عبارتند از:

  • بیماری گریوز

  این بیماری یک اختلال خود ایمنی است که در آن آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی غده تیروئید را تحریک به تولید میزان زیاد هورمون می‌کند و این شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است. در شرایط عادی سیستم ایمنی بدن با استفاده از آنتی‌بادی‌ها از بدن درمقابل حمله ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر مواد خارجی محافظت می‌کند. در بیماری گریوز، آنتی‌بادی‌ها اشتباهاً به تیروئید و بافت پشت چشم و پوست بالای ساق پا حمله می‌کنند. دانشمندان به درستی نمی‌دانند که علت اصلی این بیماری چیست اما عوامل متعددی از جمله استعداد ژنتیکی را در ابتلای به این بیماری دخیل می‌دانند.

  • ندول‌های تیروئید هایپرفانکشن (ادنوم سمی، گواتر ندولارسمی، بیماری پلامر)

  این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند ندول اقدام به ترشح بیش از حد هورمون می‌کنند. ادنوم بخشی از غده تیروئید است که خود را از بقیه غده جدا کرده، تشکیل توده غیرسرطانی (خوش‌خیم) می‌دهد که ممکن‌است باعث بزرگی تیروئید شود. همه ادنوم‌ها تولید بیش از حد هورمون ندارند و پزشکان علت ترشح بیش از حد این را به درستی نمی‌دانند.

  • تیروئیدیت (التهاب غده‌ی تیروئید)

  گاهی اوقات غده تیروئید بدون هیچ علت خاصی ملتهب می‌شود. این التهاب موجب انباشته شدن بیش از حد هورمون تیروئید در غده و در نتیجه نشت آن به جریان خون می‌شود. یکی از انواع نادر تیروئیدیت به نام “گرانولوماتوزتحت حاد” باعث ایجاد درد درغده تیروئید می‌شود. انواع دیگر تیروئیدیت بدون درد هستند و گاهی این بیماری پس از حاملگی پیش می‌آید که به نام تیروئید پس از زایمان گفته می‌شود.

عوامل تشدید کننده خطر

پرکاری تیروئید، به خصوص بیماری گریوز در میان خانواده‌ها به ویژه در میان زنان بیش‌تر از مردان شایع می‌باشد. اگر در خانواده فردی مبتلا به این بیماری باشد، توصیه می‌شود افراد دیگر خانواده هم به پزشک مراجعه کند تا مورد معاینه قرار بگیریند.

عوارض احتمالی

پرکاری تیروئید ممکن‌است منجر به عوارض زیر شود:

• مشکلات قلبی

یکی از جدی‌ترین عوارض پرکاری تیروئید بروز مشکلات قلبی است. این مشکلات عبارتند از بالا رفتن ضربان قلب، اختلال در ریتم قلب که فیبریلاسیون دهلیزی و نارسایی احتقانی قلب نام دارد که وضعیتی است که در آن قلب قدرت به جریان انداختن خون را برای رفع نیازهای بدن ندارد. البته این عوارض معمولاً با درمان مناسب برگشت‌پذیر هستند.

• استخوان‌های شکننده

عدم درمان پرکاری تیروئید ممکن‌است به شکنندگی استخوان‌ها (استئوپروز) منجر شود. قدرت شکنندگی استخوان‌ها بستگی به میزان کلسیم و مواد معدنی موجود در استخوان‌ها دارد. ترشح بیش از حد هورمون تیروئید با توانایی بدن در مورد ترکیب کلسیم در استخوان‌ها تداخل دارد.

• مشکلات چشم

این بیماری شامل مشکلاتی مانند چشم بیرون زده، چشم قرمز و متورم، ناراحتی بیش از حد یک یا دو چشم، حساسیت به نور، تاری دید و یا دوبینی است و در صورت درمان نشدن ممکن‌است منجر به از دست دادن بینایی شود.

• پوست قرمز و متورم

در موارد نادر، این بیماری با قرمزی و تورم معمولاً در ساق پا همراه است.

• بحران تیروتوکسیک

پرکاری تیروئید ممکن‌است فرد را در معرض خطر بحران تیروتوکسیک قرار دهد. تشدید ناگهانی علائم؛ منجر به تب، نبض سریع و حتی هذیان می شود. در صورت بروز این علائم، بیمار نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارد.

تشخیص

پرکاری تیروئید با استفاده از روش‌های زیر تشخیص داده می‌شود:

• تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی

پزشک در طول معاینات، لرزش انگشتان، رفلکس‌های بیش از حد، تغییرات چشم‌ها و گرمی و رطوبت پوست را بررسی خواهد کرد. غده تیروئید نیز هنگام فرو بردن آب دهان از نظر بزرگ شدن و تورم معاینه می‌شود. همچنین سرعت ضربان قلب هم کنترل می‌شود.

• آزمایش خون

اندازه‌گیری هورمون‌های غده تیروئید به تشخیص بیماری کمک می‌کند. سطح بالای هورموون‌ها، پرکاری تیروئید را نشان می‌دهد. انجام این آزمایش‌ها به خصوص در مورد بزرگسالان که ممکن‌است علائم پرکاری تیروئید را نداشته باشند، لازم می‌باشد.

اگر آزمایش خون نشان دهنده پرکاری تیروئید باشد، یکی از آزمایش‌های زیر برای تعیین علت این امر توسط پزشک توصیه خواهد شد:

• آزمایش جذب رادیواکتیو

 در این روش بازجذب ید رادیواکتیو (RAIU) از ماده‌ی رادیواکتیو و یک پروب مخصوص برای بررسی جذب این ماده توسط غده‌ی تیروئید استفاده می‌شود.  این آزمایش اغلب همراه با اسکن تیروئید انجام می‌شود.

درمان

چندین درمان برای پرکاری تیروئید وجود دارد. اما بهترین روش درمان با توجه به سن، وضعیت جسمی، علل زمینه‌ای، اولویت‌های شخصی و شدت بیماری انتخاب می‌شود.

• ید رادیواکتیو

این دارو به صورت خوراکی مصرف می‌شود و در طول 3 تا 6 ماه منجر به کوچک شدن غده و از بین رفتن علائم خواهد شد. این دارو باعث کم‌کاری قابل توجه تیروئید خواهد شد. سال‌هاست که از این دارو برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می‌شود و مشکلی پیش نیاورده است.

• داروهای ضدتیروئید

این داروها به تدریج علائم پرکاری تیروئید را با جلوگیری از تولید مقدار بیش از حد هومون توسط غده تیروئید کاهش می‌دهند. درمان با داروهای ضدتیروئید معمولاً حداقل یک سال و گاهی بیش‌تر به طول می‌انجامد. در مورد بعضی از افراد، این بیماری پس از درمان به کلی از بین می‌رود اما در برخی دیگر احتمال بازگشت بیماری وجود دارد.

• مسدود کننده‌های بتا

 از این داروها برای درمان فشارخون بالا استفاده می‌شود. مسدودکننده‌های بتا تأثیری بر سطح تیروئید ندارند اما می‌توانند سرعت ضربان قلب را کاهش دهند و از تپش قلب جلوگیری کنند. به همین علت ممکن‌است پزشک تا زمانی که سطح تیروئید به حد نرمال برسد این دارو را تجویز کند. عوارض جانبی این دارو شامل خستگی، سردرد، ناراحتی معده، یبوست، اسهال و سرگیجه است.

• جراحی (تیروئیدکتومی)

اگر فرد باردار باشد یا نتواند داروهای ضدتیروئید را تحمل کند و یا درمان با ید رادیواکتیو امکان‌پذیر نباشد، ممکن‌است از گزینه جراحی استفاده شود. از این روش درمانی به ندرت استفاده می‌شود.

در جراحی تیروئیدکتومی پزشک بخش بزرگی از غده تیروئید را بر می‌دارد. خطرات ناشی از این جراحی شامل وارد آمدن آسیب به تارهای صوتی و غدد پاراتیروئید است.

• جراحی رفع فشار

 در این جراحی، پزشک با برداشتن استخوان بین کاسه چشم و سینوس‌ها به بهبود بینایی و فراهم کردن فضای کافی برای چشم‌ها برای بازگشتن به وضعیت عادی اقدام می‌کند. عوارض این جراحی شامل دوبینی است که یا از قبل وجود داشته و یا پس از جراحی به وجود می‌آید.

• جراحی عضلات چشم

 گاهی اوقات بافت اسکار به‌جا مانده از افتالموپاتی گریوز عامل کوتاه شدن یک یا چند عضله چشم می‌شود که منجر به خارج شدن چشم از محور خود و دوبینی می‌شود. جراحی عضلات چشم ممکن‌است دوبینی را بهبود ببخشد با این ترتیب که عضلات کوتاه شده را بریده و در جای دورتری به کره چشم وصل می‌کنند. هدف از انجام این جراحی تک‌بینی در هنگام مطالعه و نگاه کردن مستقیم است. گاهی برای رسیدن به نتیجه مطلوب نیاز به بیش از یک عمل جراحی وجود دارد.