مدیریت بیماری
آب آوردن مغز (هیدروسفالی)
هیدروسفالی، تجمع مایع در حفره‌های عمقی مغز است. این مایع اضافی، حجم حفره‌های مغز (بطن‌های مغزی) را افزایش داده و به مغز فشار می‌آورد.
مایع مغزی نخاعی به طور طبیعی از حفره‌ها و مسیرهای مغزی و نخاع عبور می‌کنند. در هیدروسفالی مایع مغزی نخاعی نمی‌تواند در مغز به راحتی جریان پیدا کند. فشار بیش از حد این مایع می‌تواند به بافت‌های مغزی آسیب وارد کرده و باعث مشکلات زیادی در فعالیت مغزی شود.
هیدروسفالی می‌تواند در هر سنی رخ دهد اما بیش‌تر در میان نوزادان و بزرگسالان بالای۶۰ سال اتفاق می‌افتد. درمان جراحی برای این بیماری می‌تواند، سطح مایع مغزی نخاعی در مغز را به شرایط طبیعی خود بازگرداند. درمان‌های مختلفی برای کاهش علائم این بیماری مورد نیاز است.
علائم ونشانه‌ها
علائم هیدروسفالی در هر سنی متفاوت‌اند.
در نوزادی
علائم شایع هیدروسفالی در نوزادان عبارتند از:
- بزرگ شدن سر به طور غیرعادی
- افزایش سریع اندازه‌ی سر
- ایجاد توده‌ای نرم در پیشانی
- استفراغ
- خواب آلودگی
- تشنج
- بد غذا خورن
- نقص در قوام و قدرت عضلات
- پاسخ ضعیف به لمس
- کم شدن رشد کودک
درخردسالی و کودکی
- سردرد وبزرگ شدن غیرعادی سر
- دو بینی یا تاری دید
- عدم تعادل و خواب آلودگی یا بی‌حالی و تشنج
- تهوع و استفراغ و بی‌اشتهایی
- بی‌اختیاری ادرار
- تغییر شخصیت
- کاهش فعالیت در مدرسه و تأخیر در یادگیری مهارت‌هایی مثل راه رفتن یا حرف زدن
درجوانی و میانسالی
- سردرد و بی‌حالی
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی عضلات
- از دست دادن کنترل مثانه( بی‌اختیاری ادرار)
- نقص در بینایی
- کاهش حافظه، تمرکز و دیگر مهارت‌های فکری
در پیری
- از دست دادن کنترل مثانه( بی‌اختیاری ادرار)
- از دست دادن حافظه
- مشکل در راه رفتن و عدم تعادل و هماهنگی عضلات
علل شایع
هیدروسفالی به خاطر عدم تعادل بین تولید و جذب مایع مغزی نخاعی در جریان خون اتفاق می‌افتد. مایع مغزی نخاعی به وسیله‌ی بافت‌های داخلی حفره‌های مغز تولید می‌شود. این مایع به وسیله‌ی راه‌های ارتباطی بین حفره‌ها و نخاع حرکت می‌کند. مایع در نهایت به فضای اطراف مغز و نخاع جریان می‌یابد و توسط رگ‌های خونی موجود در بافت‌های نزدیک مغز، جذب می‌شود.
مایع مغزی نخاعی به دلایل زیر، نقش مهمی در فعالیت مغز دارد:
- وجود این مایع اجازه می‌دهد تا مغز با وجود سنگین‌تر بودن از جمجمه، درون جمجمه شناور بماند.
- محافظت از مغز برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی
- خارج کردن مواد زائد حاصل از متابولیسم( سوخت و ساز) مغزی
بیش از حد شدن مایع مغزی نخاعی می‌تواند به یکی از دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- بسته شدن مسیر مایع مغزی نخاعی
شایع‌ترین مشکل، بسته شدن بخشی از جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی است.
- جذب ضعیف
مشکلی که کم‌تر شایع است این است که رگ‌های خونی توانایی جذب کافی مایع مغزی نخاعی را ندارند. این اتفاق اغلب زمانی می‌افتد که بافت مغز به خاطر بیماری یا جراحت، دچار ورم( التهاب) می‌شود.
- تولید بیش از حد مایع مغزی نخاعی
به ندرت ممکن است مایع مغزی نخاعی بیش از حدی که قابل جذب باشد، تولید شود.
عوامل افزایش دهنده خطر
در بسیاری از موارد، علت حقیقی هیدروسفالی ناشناخته است. با وجود این، تعدادی از مشکلات زیر می‌توانند موجب این بیماری شوند:
- جراحت یا تومورهای مغزی یا نخاعی
- عفونت دستگاه عصبی مرکزی مثل مننژیت باکتریایی( التهاب پرده‌های مغز) یا اوریون
- خونریزی مغز ناشی از سکته یا آسیب به سر
عوارض احتمالی
مشکلات طولانی مدت هیدروسفالی بسیار زیاد است، ولی اغلب مشکلات قابل پیش‌بینی هستند.
اگر هیدروسفالی تا زمان تولد پیشرفت کرده باشد ممکن است باعث مشکلات قابل توجه مغزی، اختلالات رشد و مشکلات جسمی شود. بزرگسالانی که دچار کاهش قابل توجهی در حافظه و یا دیگر مهارت‌های فکری شده‌اند، معمولاً پس از درمان، روند ضعیفی در بهبودی علائم خواهند داشت.
شدت مشکلات هیدروسفالی به موارد زیر هم بستگی دارد:
- بیماری‌های قبلی بیمار
- شدت علائم اولیه و مدت زمان بین تشخیص تا درمان
تشخیص
تشخیص هیدروسفالی معمولاً بر پایه‌ی موارد زیر انجام می‌گیرد:
- پرسش و پاسخ‌هایی در مورد علائم و نشانه‌های بیماری
- معاینه‌ی جسمی و معاینه‌ی عصبی
- روش‌های تصویربرداری مغزی
معاینه‌ی عصبی
نوع معاینه بستگی به سن فرد خواهد داشت. متخصصین اعصاب ممکن است ازروش‌های تشخیصی زیر برای بررسی حرکت عضلات، چگونگی حواس و فعالیت عضلات انجام دهند:
تصویربرداری از مغز: این روش‌ها عبارتند از:
- سونوگرافی
تصاویر سونوگرافی، که در آن‌ها از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده شده است، اغلب برای ارزیابی اولیه در نوزادان انجام می‌گیرد.
- ام.آر.آی(MRI)
با استفاده از امواج مغناطیسی و رادیویی، تصاویر سه بعدی و مقطعی از مغز تهیه می‌شود. این روش بدون درد است اما ممکن است صدای آن آزار دهنده باشد.
- سی تی اسکن
در این روش با استفاده از اشعه‌ی ایکس می‌‌توان تصاویری را از مغز تهیه کرد. این روش با سرعت انجام می‌شود اما نیازمند استفاده از داروی آرامبخش است.
درمان
- جراحی، گذاشتن شنت
رایج‌ترین نوع درمان برای هیدروسفالی عمل قراردادن شنت درمغز است. در این عمل جراحی یک لوله‌ی مکش مایع که شنت نامیده می‌شود، در مغز قرار میدهند.
یک طرف لوله معمولاً در حفره‌های مغز قرار می‌گیرد و سپس سردیگر لوله از زیر پوست به مناطق دیگر بدن که جذب مایع مغزی نخاعی در آن‌ها بیش‌تر است مثل شکم یا حفره‌ی قلب، قرار می‌گیرد.
کودک مبتلا به هیدروسفالی معمولاً برای ادامه‌ی زندگی خود نیازمند شنت است.
- برش حفره‌های مغزی( ونتریکولوستومی)
این روش جراحی در بعضی ازبیماران انجام می‌شود. در این روش، جراح یک دوربین ویدیویی را به درون مغز می‌فرستد. سپس یک سوراخ را در انتهای یکی از حفره‌های مغزی ایجاد کرده و مایع مغزی نخاعی را از مغز خارج می‌کند.
- روش‌های درمانی دیگر
برخی افراد مبتلا به هیدروسفالی، ممکن است به درمان‌های اضافی، نیاز داشته باشند، این درمان‌ها به مقدارمشکلات و طول مدت مشکلات ناشی از هیدروسفالی بستگی دارد.
در افرادی که مبتلا به مشکلات شدید هیدروسفالی هستند، ممکن است نیاز به خدماتی مثل کار درمانی، مددکاری اجتماعی، فیزیوتراپی و دیگر درمان‌ها باشد.
در صورت بستری شدن در بیمارستان نکات زیر را رعایت نمائید:
- از شب قبل از عمل به نوزاد شیر ندهید و یا از دادن هرگونه خوراکی به کودک خودداری نمایید.
- قبل از رفتن به اتاق عمل زیور آلات، اجسام فلزی، گیره سر و غیره را خارج کنید.
- کلیه لباس‌های کودک (لباس زیر، جوراب و … ) را در آورید و لباس مخصوص اتاق عمل به کودک بپوشانید.
- در صورتی که کودک شما سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی ) پرستار و پزشک معالج را در جریان امر قرار دهید.
- قبل از رفتن به اتاق عمل به کودک شما سرم وصل شده و برای پیشگیری از عفونت طبق دستور پزشک آنتی بیوتیک تزریق می‌شود .
- عمل کودک شما تحت بیهوشی عمومی‌انجام می‌شود.
- آزمایش ها و سی تی اسکن کودک خود را به همراه داشته باشید.
- در صورت اجازه پزشک می‌توانید تغذیه کودک خود را شروع نمایید.
- در صورتی که کودک شما استفراغ می‌کند از دادن هر ماده غذایی به او خودداری نمایید و به پرستار اطلاع دهید.
- بعد از تغذیه به علت احتمال استفراغ کودک را به پهلو قرار دهید.
- در صورتی که بعد از تغذیه حالت تهوع و یا استفراغ وجود داشت کودک را طاقباز نخوابانید. سر کودک را به یک طرف بگردانید و به حالت نیمه نشسته قرار دهید.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- پوست سر این کودکان نازک است به همین دلیل جهت کم کردن خطر عفونت پوست سر به علت اثرات فشاری کودک را بطور مکرر هر 10 دقیقه یک بار جابه جا کنید.
- جابجا نمودن مکرر کودک از عفونت ریه نیز جلوگیری می‌کند.
- 1تا 24 ساعت بعد از عمل كودك را به صورت طاقباز قرار داده و سپس جهت پيشگيري از فشار به دريچه شنت به پهلوي سالم قرار دهید.
- سر کودک بايد در امتداد بدن قرار داده شود تا از تخليه سريع جلوگيري شود.
- در صورت بیقراری کودک، به پرستار اطلاع داده تا کودک را بررسی کند و اگر نیاز بود طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد کودک را انجام دهد.
- در صورت خونریزی از محل عمل جراحی و خیس شدن پانسمان به پرستاران بخش اطلاع دهید.
- از تکان دادن شدید کودک خودداری نمایید.
- از دستکاری سرم ها و رابط های متصل به کودک خودداری کنید.
- در هر عمل جراحی احتمال عفونت در محل عمل وجود دارد. در چند روز اول بعد از عمل جراحی، به بیمار آنتی بیوتیک تزریقی داده می‌شود تا احتمال عفونت بعد از عمل جراحی کاهش پیدا کند.
- داروها طبق تجویز پزشک و در فواصل مشخص توسط پرستار به کودک داده خواهد شد.
- این کودکان باید از انجام فعالیت هایی مثل فوتبال که احتمال صدمه به سر زیاد است، خودداری کنند.
- از انجام ورزش های سنگین خودداری نماید.
- در صورتی که کودک شما مرتب به زمین می‌خورد از کلاه مخصوص استفاده نمایید.
- جهت جلوگیری از یبوست از مواد غذایی پرفيبر شامل آلو، سيب ، ريواس استفاده شود تا از فشار به شنت و انسداد آن جلوگيري شود .
- تغذیه باید به مقدار کم و در دفعات زیاد باشد.
- بعد از تغذیه به علت احتمال استفراغ کودک را به پهلو قرار دهید.
- در صورتی که بعد از تغذیه حالت تهوع و یا استفراغ وجود داشت کودک را طاقباز نخوابانید. سر کودک را به یک طرف بگردانید و به حالت نیمه نشسته قرار دهید.
- پوست سر این کودکان نازک است به همین دلیل جهت کم کردن خطر عفونت پوست سر به علت اثرات فشاری کودک را بطور مکرر هر 10 دقیقه یک بار جابه جا کنید.
- جابجا نمودن مکرر کودک از عفونت ریه نیز جلوگیری می‌کند.
- از تماس کودک با افرادی که دارای عفونت های تنفسی و سرماخوردگی می‌باشند جلوگیری نمایید.
- اطراف چین های گردن و پشت گوش کودک را تمیز و خشک نگه دارید.
- از سر کودک هنگام جابجایی جهت جلوگیری از صدمه و فشار به گردن حمایت نمایید.
- به دليل رشد كودك بايد به طور مرتب شنت عوض شود و اين احتمال عفونت را افزايش مي دهد. پس علائم عفونت شنت را از پرستار و یا پزشک سوال نمایید.
مراجعه به پزشک
- عفونت و تورم قرمزي
- حساسيت در سر شنت
- اختلال در جريان مایع
- اشكال در تغذيه
- استفراغ
- تغيير رفتار و یا منگي
- لوچي
- بالا بودن مدوام حرارت بدن یا تب
- چنانچه در اثر حادثه ای مانند تصادف «شنت» از کار افتاد و علائمی مانند تحریک پذیری و استفراغ‌های مکرر، اختلال در هوشیاری و بینایی ایجاد شد، باید بیمار را به سرعت به مرکز درمانی منتقل کرد.
- در زمان‌های تعیین شده توسط پزشک جهت بررسی شنت به پزشک مراجعه نمایید.
