بیماری گریوز نوعی بیماری سیستم ایمنی بدن است که منجر به تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید می‌‌شود (پرکاری تیروئید). اگرچه اختلالات متعددی باعث پرکاری تیروئید می‌شوند اما بیماری گریوز شایع‌ترین علت است.

از آنجا که هورمون‌های تیروئید بر سیستم‌های مختلف بدن تأثیر دارند، علائم مرتبط با بیماری گریوز می‌توانند گسترده باشند و به‌طور قابل توجهی بر سلامت عمومی بدن تأثیر بگذارند. هر فردی می‌تواند دچار بیماری گریوز شود، اما این بیماری در زنان و قبل از 40 سالگی شایع‌تر است.

اهداف درمان اولیه‌ی این بیماری، مهار تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید و کاهش شدت علائم است.

علائم و نشانه‌ها

علائم شایع بیماری گریوز عبارتند از:

• اضطراب و تحریک‌پذیری
• لرزش ظریف دست و یا انگشتان دست
• حساسیت حرارتی و افزایش تعرق یا گرما، پوست مرطوب
• از دست دادن وزن، با وجود غذا خوردن طبیعی
• بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)

• تغییر در چرخه قاعدگی
• اختلال نعوظ یا کاهش میل جنسی
• اجابت مزاج مکرر
• بیرون‌زدگی چشم از کاسه چشم (افتالموپاتی گریوز)
• ضخیم شدن و قرمزی پوست ساق یا قسمت فوقانی پا (درماپتی‌گریوز)
• ضربان قلب سریع یا نامنظم (تپش قلب)

افتالموپاتی گریوز

برخی از افراد مبتلا به گریوز دچار علائم افتالموپاتی‌گریوز می‌شوند. در افتالموپاتی‌گریوز، التهاب و سایر فعل و انفعالات موجود در سیستم ایمنی بدن بر عضلات و سایر بافت‌های اطراف چشم تأثیر می‌گذارد. علائم آن عبارتند از:

• بیرون‌زدگی چشم از کاسه چشم (گزورفتالمی)
• احساس وجود ریگ در چشم
• فشار و درد چشم
• پف کردگی یا جمع شدگی پلک
• چشمان قرمز یا ملتهب
• حساسیت به نور
• دوبینی
• از دست دادن بینایی

درماپتی‌گریوز

حالت غیرمعمول بیماری گریوز، به نام درموپاتی ‌گریوز است که نشانه‌های آن شامل قرمز و ضخیم شدن پوست، اغلب در ساق یا قسمت فوقانی پا است.

علل شایع

بیماری گریوز نتیجه عملکرد نامناسب سیستم ایمنی در مبارزه با بیماری است. اگرچه علت دقیق این امر هنوز ناشناخته است.

در برخورد با ویروس خاص، باکتری یا دیگر مواد خارجی، پاسخ طبیعی سیستم ایمنی، تولید پادتن است. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی بدن نوعی پادتن برای بخشی از سلول‌های موجود در غده تیروئید، تولید می‌کند.

به طور معمول، عملکرد تیروئید توسط هورمون آزاد شده از غده کوچکی در پایه مغز (هیپوفیز) کنترل می‌شود. پادتن های مرتبط با بیماری گریوز، مانند هورمون نظارتی هیپوفیزی عمل می‌کنند. این بدان معناست که باعث تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید می‌شود (پرکاری تیروئید).

تجمع کربوهیدرات‌های خاص در پوست به علت ناشناخته، باعث افتالموپاتی‌گریوز می‌شود. به نظر می‌رسد، پادتنی که می‌تواند باعث اختلال عملکرد تیروئید شود، به بافت‌های اطراف چشم نیز حمله می‌کند.

افتالموپاتی‌گریوز اغلب در همان زمان ایجاد پرکاری تیروئید یا چند ماه بعد از آن به وجود می‌آید. اما علائم ممکن‌است سال‌ها قبل یا بعد از شروع پرکاری تیروئید ظاهر شوند. گاهی بدون وجود پرکاری تیروئید، افتالموپاتی گریوز مشاهده می‌شود.

عوامل تشدید کننده خطر

اگرچه هرکسی ممکن‌است به این بیماری مبتلا شود، اما برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:

• سابقه خانوادگی

از آنجا که داشتن سابقه خانوادگی بیماری گریوز یک عامل خطر شناخته شده است پس به احتمال زیاد ژن یا ژن‌هایی می‌توانند فرد را بیش‌تر مستعد ابتلا به این اختلال کنند.

• جنسیت

احتمال ابتلا به بیماری گریوز در زنان خیلی بیش‌تر از مردان است.

• سن

بیماری گریوز معمولاً در سنین زیر 40 سال ایجاد می‌شود.

• دیگر اختلالات خودایمنی

احتمال ابتلا در افراد مبتلا به اختلالات دیگر سیستم ایمنی بدن مانند دیابت نوع 1 یا آرتریت روماتوئید، بیش‌تر از سایر افراد است.

• استرس احساسی یا بدنی

حوادث یا بیماری‌های استرس‌زا ممکن‌است مانند محرکی برای شروع بیماری گریوز در افراد مستعد از نظر ژنتیکی عمل کنند.

• بارداری

بارداری یا زایمان، خطر ابتلا به بیماری گریوز را در زنان به ویژه در زنان مستعد از نظر ژنتیکی، افزایش می‌دهد.

• سیگار کشیدن

سیگار کشیدن به دلیل تأثیر بر سیستم ایمنی بدن باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری گریوز می‌شود. افراد سیگاری مبتلا به گریوز در معرض ابتلا به افتالموپاتی‌گریوز نیز هستند.

عوارض احتمالی

عوارض بیماری گریوز عبارتند از:

• اختلالات بارداری

عوارض احتمالی بیماری گریوز در دوران بارداری عبارتند از سقط جنین، زایمان زودرس، اختلال در تیروئید جنین، رشد نامناسب جنین، نارسایی قلبی مادر و پره اکلامپسی (پره اکلامپسی نوعی بیماری مادرزادی است که منجر به فشارخون بالا و دیگر علائم حاد می‌شود).

• اختلالات قلبی

در صورت درمان نشدن، بیماری گریوز می‌تواند منجر به اختلالات ریتم قلبی، تغییر در ساختار و عملکرد عضلات قلب و ناتوانی قلب برای پمپاژ کافی خون به بدن (نارسایی احتقانی قلب) شود.

• طوفان تیروئیدی

یکی از عوارض نادر و در عین حال تهدیدکننده زندگی بیماری گریوز، طوفان تیروئیدی است که به عنوان پرکاری تیروئید پرسرعت و یا بحران تیروتوکسیک نیز شناخته می‌شود. پرکاری تیروئید شدید درمان نشده و یا ناقص درمان شده، باعث آن می‌شود. افزایش ناگهانی و شدید هورمون‌های تیروئید، باعث علائمی مثل تب، تعرق شدید، استفراغ، اسهال، هذیان، ضعف شدید، تشنج، ضربان بسیار نامنظم قلب، زرد شدن پوست و چشم (یرقان)، فشارخون بسیار پایین و کما می‌شود. طوفان تیروئید نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.

• شکنندگی استخوان‌ها

پرکاری تیروئید درمان نشده منجر به ضعف و شکنندگی استخوان‌ها نیز می‌شود. قدرت استخوان‌ها، البته بخشی از آن، به مقدار کلسیم و دیگر مواد معدنی موجود در استخوان بستگی دارد. هورمون تیروئید بیش از حد، در توانایی بدن جهت انباشت کلسیم در استخوان تداخل ایجاد می‌کند.

تشخیص

تشخیص بیماری گریوز شامل موارد زیر می‌باشد:

• معاینه جسمانی

پزشک، چشم‌ها را از لحاظ تحریک یا بیرون‌زدگی و غده تیروئید را از لحاظ اندازه بررسی می‌کند. از آنجا که بیماری گریوز سوخت‌وساز بدن را افزایش می‌دهد، پزشک نبض و فشارخون را بررسی می‌کند.

• آزمایش خون

برای تعیین سطح هورمون تحریک کننده تیروئید، هورمون هیپوفیز و همچنین سطح هورمون‌های تیروئید، آزمایش خون انجام می‌گیرد. در افراد مبتلا به گریوز، هورمون تحریک کننده تیروئید، پایین‌تر و هورمون‌های تیروئید، بالاتر از سطح طبیعی هستند. سپس، سطح پادتن شناخته شده به عنوان علت ایجاد بیماری گریوز، سنجیده می‌شود. البته انجام این آزمایش برای تشخیص لازم نیست، بلکه نتیجه منفی آن می‌تواند علت دیگر پرکاری تیروئید را نشان دهد.

• اسکن تیروئید با ید رادیواکتیو

بدن برای تولید هورمون تیروئید به ید نیاز دارد. مقدار کمی ید رادیواکتیو وارد بدن شده و سپس با دوربین خاصی میزان تجمع آن در غده تیروئید اسکن می‌شود. مقدار ید رادیواکتیو جمع شده در غده تیروئید به تشخیص بیماری گریوز یا عوامل دیگر به وجود آورنده پرکاری تیروئید کمک خواهد کرد. این اسکن، تصویری از الگوی جذب ارائه می‌دهد.

• سونوگرافی

در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر از ساختار درونی بدن استفاده می‌شود. سونوگرافی می‌تواند بزرگ شدن غده تیروئید را نشان دهد.

• تصویربرداری

اگر تشخیص افتالموپاتی گریوز با معاینه‌ی بالینی مؤثر نباشد، پزشک ممکن‌است از روش‌های تصویربرداری مانند سی.تی.اسکن و یا ام.آر.آی (MRI) استفاده کند.

درمان

اهداف درمان بیماری گریوز، مهار تولید هورمون‌های تیروئید و جلوگیری از تأثیر هورمون در بدن است. برخی از درمان‌ها عبارتند از:

• ید رادیواکتیو

در این روش درمان، ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف می‌شود. از آنجا که تیروئید برای تولید هورمون به ید نیاز دارد، ید رادیواکتیو به سلول‌های تیروئید رفته و عامل پرکاری سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد. این امر باعث کوچک شدن غده تیروئید و در نتیجه کاهش تدریجی علائم می‌شود.

درمان با ید رادیواکتیو ممکن‌است خطر ابتلا به علائم جدید یا بدتر شدن افتالموپاتی‌گریوز را افزایش دهد. این عارضه معمولاً خفیف و موقتی است اما برای افراد دارای سابقه اختلالات متوسط تا شدید چشمی توصیه نمی‌شود. سایر عوارض جانبی عبارتند از: حساسیت به لمس در گردن و افزایش موقت هورمون تیروئید. درمان با ید رادیواکتیو برای زنان باردار و شیرده استفاده نمی‌شود.

از آنجا که این درمان باعث کاهش فعالیت تیروئید می‌شود، پس از پایان درمان نیاز به تأمین بدن با میزان طبیعی هورمون تیروئید است.

• داروهای ضدتیروئید

داروهای ضدتیروئید در مصرف ید توسط غده تیروئید در تولید هورمون اختلال ایجاد می‌کنند. داروهای ضدتیروئید ممکن‌است قبل یا بعد از درمان با ید رادیواکتیو به عنوان درمان مکمل استفاده شوند.

عوارض جانبی این داروها عبارتند از جوش‌های پوستی، درد مفاصل، نارسایی کبد و یا کاهش گلبول‌های سفید خون برای مبارزه با بیماری.

• مسدودکننده‌های بتا

این داروها تولید هورمون تیروئید را مهار نمی‌کنند اما از تأثیر هورمون بر بدن جلوگیری می‌کنند. این داروها باعث تسکین نسبتاً سریع ضربان نامنظم قلب، لرزش، اضطراب و یا تحریک‌پذیری، عدم تحمل گرما، تعرق، اسهال و ضعف عضلانی می‌شوند.

مسدودکننده‌های بتا اغلب برای افراد مبتلا به آسم تجویز نمی‌شوند، زیرا ممکن‌است آغازگر حمله آسم باشند. همچنین این داروها ممکن‌است مدیریت دیابت را سخت کنند.

• عمل جراحی

برداشتن تمام یا بخشی از تیروئید (تیروئیدکتومی کلی یا جزئی) یکی از گزینه‌های درمانی بیماری گریوز است. بعد از جراحی نیاز به تأمین بدن با میزان طبیعی هورمون تیروئید است.

خطرات ناشی از این عمل جراحی عبارتند از، آسیب احتمالی به تارهای صوتی و غده‌های کوچک موجود در مجاورت غده تیروئید (غدد پاراتیروئید). غدد پاراتیروئید، هورمونی تولید می‌کنند که سطح کلسیم خون را کنترل می‌کند.

درمان افتالموپاتی‌گریوز

علائم خفیف افتالموپاتی گریوز ممکن‌است با استفاده از اشک مصنوعی در طول روز و ژل چشمی در شب کنترل شود. در صورت شدیدتر شدن علائم، پزشک ممکن‌است موارد زیر را توصیه کند:

• کورتیکواستروئیدها

درمان با کورتیکواستروئیدها ممکن‌است تورم پشت چشم را کاهش دهد. عوارض جانبی عبارتند از: احتباس مایعات، افزایش وزن، افزایش قندخون، افزایش فشارخون و نوسانات خلقی.

• استفاده از منشور در عینک

به دلیل بیماری گریوز و یا عارضه جانبی جراحی، ممکن‌است دوبینی اتفاق بیفتد. اگرچه برای همه مفید نیست اما برای تصحیح دوبینی در عینک از منشور استفاده می‌شود.

• جراحی رفع فشار مداری

در این عمل جراحی، پزشک استخوان بین کاسه چشم (حدقه) و سینوس‌ها را بر می دارد. این امر باعث برگشت کاسه چشم به عقب و به جای اصلی خود می شود. این درمان معمولاً زمانی استفاده می‌شود که فشار بر عصب بینایی تهدیدکننده بینایی باشد.

• پرتودرمانی‌مداری

پرتودرمانی‌مداری در گذشته درمان معمول افتالموپاتی‌گریوز بود. در این روش با استفاده از اشعه ایکس و در طول چند روز برخی بافت‌های پشت چشم از بین برده می‌شوند. چنان‌چه مشکلات چشم بدتر شوند و یا کورتیکواستروئیدهای تجویزی مؤثر نباشند، پزشک این درمان را تجویز خواهد کرد.

همیشه درمان بیماری گریوز باعث بهبود افتالموپاتی‌گرویز نمی‌شود. علائم افتالموپاتی‌گریوز ممکن‌است برای سه تا شش ماه بدتر هم شوند. پس از آن، علائم افتالموپاتی‌گریوز معمولاً برای یک سال یا بیش‌تر تثبیت شده و سپس به صورت خودبه‌خود شروع به بهبود می‌کنند.