دیابت بارداری در دوران حاملگی ایجاد می‌شود. همانند انواع دیگر دیابت، دیابت بارداری نیز بر چگونگی سوخت و ساز قند (گلوکز) توسط سلول‌های بدن تأثیر می‌گذارد. دیابت بارداری با بالا بردن سطح قندخون بر حاملگی و سلامت جنین تأثیر می‌گذارد.

هرگونه مشکل در دوران بارداری نگران کننده است. خبر خوب این است که مادران باردار می‌توانند با خوردن غذاهای سالم، ورزش و در صورت لزوم مصرف دارو به کنترل دیابت بارداری کمک کنند. کنترل قندخون از زایمان سخت جلوگیری کرده، باعث سلامت مادر و جنین می‌شود.

در دیابت بارداری، قندخون ناشی از بارداری معمولاً پس از بارداری به سطح طبیعی خود برمی‌گردد. اما دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را بیش‌تر می‌کند. به این دلیل پس از زایمان، کنترل و بررسی سطح قندخون ادامه پیدا می‌کند.

علائم و نشانه‌ها

بسیاری از مادران، علائم ابتلا به دیابت بارداری را ندارند.

علل شایع

متخصصان علت اصلی و ایجاد کننده دیابت بارداری را کشف نکرده‌اند. شناسایی علت ایجاد کننده دیابت بارداری به درک چگونگی تأثیرگذاری بارداری بر سوخت و ساز گلوکز کمک می‌کند.

بدن با هضم ماده‌ی غذایی خورده شده آن را به قند( گلوکز) تبدیل کرده و وارد جریان خون می‌کند. سپس، لوزالمعده( غده پشت معده) انسولین تولید می‌کند. انسولین هورمونی است که به انتقال گلوکز از جریان خون به سلول‌های بدن کمک می‌کند تا در آنجا به انرژی تبدیل شود.

در طول بارداری، جفت که جنین را به جریان خون مادر متصل می‌کند، سطح بالایی از هورمون‌های مختلف تولید می‌کند.

تقریباً همه‌ی این هورمون‌ها عملکرد انسولین در سلول‌ها را مختل کرده و باعث بالا رفتن قندخون می‌شوند. بالا رفتن خفیف قندخون بعد از غذا در دوران بارداری طبیعی است.

با رشد جنین، جفت هورمون‌های مسدود کننده انسولین بیش‌تری تولید می‌کند. ابتلا به دیابت بارداری به این معنا است که هورمون‌های جفت باعث افزایش بیش‌تر قندخون و در نتیجه کاهش ایمنی و رشد جنین می‌شوند. دیابت بارداری معمولاً در طول نیمه دوم بارداری و اوایل هفته 20 رخ می‌دهد.

عوامل تشدید کننده خطر

احتمال ابتلا به دیابت بارداری در شرایط زیر بیش‌تر است.

• سن بالاتر از 25 سال

احتمال ابتلا به دیابت بارداری در خانم‌های بالای 25 سال، بیش‌تر است.

• سابقه خانوادگی و یا فردی

درصورتی که سابقه‌ی پیش دیابت دارید یا یکی از اعضای خانواده مانند پدر، مادر، خواهر و یا برادر مبتلا به دیابت نوع 2 است، یا نوزادی سنگین‌تر از 4 کیلوگرم به دنیا آورده‌اید یا نوزاد شما بدون هیچ علتی مرده به دنیا آمده است، خطر ابتلا به دیابت بارداری در شما افزایش می‌یابد.

• اضافه وزن

احتمال ابتلا به دیابت بارداری در افراد دارای شاخص توده بدن( BMI) 30 یا بالاتر بیش‌تر است.

عوارض احتمالی

بسیاری از مادران مبتلا به دیابت بارداری، نوزادان سالم به دنیا می‌آورند. با این حال، دیابت بارداری کنترل نشده باعث افزایش سطح قندخون و مشکلاتی برای مادر و جنین، من‌جمله افزایش احتمال نیاز به سزارین می‌شود.

عوارض دیابت بارداری بر جنین:

• وزن بیش از حد هنگام تولد

گلوکز اضافی در جریان خون از جفت عبور کرده باعث تولید بیش‌تر انسولین توسط پانکراس جنین می‌شود. این امر باعث رشد بیش از حد جنین می‌گردد. جنین بسیار بزرگ( 4کیلوگرم به بالا) ممکن است در مسیر زایمان گیرافتاده و آسیب ببیند و نیاز به سزارین داشته باشد.

• نوزاد زودرس و سندرم زجر تنفسی

بالا بودن سطح قندخون مادر ممکن است باعث زایمان پیش از موعد باشد و یا به دلیل بزرگ شدن جنین، پزشک سزارین انجام دهد. نوزاد زودرس ممکن است دچار سندرم زجر تنفسی (تنفس با مشکل) شود. کودکان مبتلا به این سندرم ممکن است به کمک تنفس نیاز داشته باشند تا زمانی که ریه جنین بالغ و قوی‌تر می‌شوند. نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری ممکن است حتی اگر زودرس متولد نشوند ممکن است دچار سندرم زجر شوند.

• قندخون پایین (هایپوگلایسمی)

نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری مدت کوتاهی پس از تولد به علت تولید انسولین بالا دچار افت قندخون می‌شوند که ممکن است باعث تشنج نوزاد شود. تغذیه به موقع و گاهی اوقات تزریق محلول قندی وریدی می‌تواند سطح قندخون نوزاد را به حالت عادی بازگرداند.

• دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی

نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری بیش‌تر در خطر ابتلا به چاقی و دیابت نوع 2 در آینده هستند

دیابت بارداری درمان نشده می‌تواند به مرگ نوزاد قبل یا مدت کوتاهی پس از تولد منجر شود.

عوارض دیابت بارداری بر مادر:

• فشارخون بالا و پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)

دیابت بارداری خطر ابتلا به فشارخون بالا و مسمومیت بارداری( پره اکلامپسی) را افزایش می‌دهد.

• دیابت در مراحل بعدی زندگی

ابتلا به دیابت بارداری به معنای بالا رفتن احتمال ابتلا به آن در بارداری بعدی است. احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 نیز در سنین بالاتر افزایش می‌یابد. با این حال، انتخاب شیوه درست زندگی همچون خوردن غذاهای سالم و ورزش می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده کمک کند.

پیشگیری

هیچ تضمینی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت بارداری وجود ندارد، اما عادات درست قبل از بارداری می‌تواند مفید باشد. این عادات درست، حتی با وجود ابتلا به دیابت بارداری، خطر ابتلا به دیابت بارداری در حاملگی‌های بعدی و یا دیابت نوع 2 را کاهش می‌دهد.

• خوردن غذاهای سالم

غذاهای سرشار از فیبر، کم‌چربی و کم‌کالری، میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس‌دار بخورید.

از انواع موادغذایی در سبد غذایی روزانه خود استفاده کنید.

میزان مصرف پروتئین کنترل کنید.

• فعال بودن

ورزش قبل و در طول بارداری می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت بارداری را کاهش دهد. فعالیت متوسط 30 دقیقه‌ای در اکثر روزهای هفته بسیار مفید است. در برنامه روزانه، سریع راه رفتن را قرار دهید. دوچرخه سواری و شنا فراموش نشود. چنانچه فعالیت 30 دقیقه‌ای روزانه میسر نیست، فعالیت را به قسمت‌های کوچک و در کل روز تقسیم کنید. ماشین خود را دورتر از محل کار یا منزل پارک کنید، یک ایستگاه زودتر از اتوبوس پیاده شوید تا پیاده روی داشته باشید. این را بدانید هر یک قدمی که برمی‌دارید به میزان سلامت شما اضافه می‌شود.

• کاهش اضافه وزن قبل از بارداری

پزشکان کاهش وزن در دوران بارداری را توصیه نمی‌کنند. اما کاهش وزن قبل از حاملگی  به داشتن بارداری سالم کمک می‌کند. تمرکز خود را روی تغییرات دائمی عادات غذایی بگذارید. با یادآوری مزایای بلند مدت کاهش وزن همچون قلب سالم، انرژی بیش‌تر و بهبود اعتماد به نفس به خود انگیزه بدهید.

تشخیص

پزشکان روشی واحد جهت تشخیص و غربالگری دیابت باروری ندارند. برخی بر این اعتقادند که غربالگری بارداری در سنینی کم‌تر از 25 سال بدون عوامل خطر نیاز نیست. برخی دیگر معتقدند که غربالگری تمام زنان باردار بهترین روش برای شناسایی تمام موارد دیابت بارداری است.

زمان مناسب غربالگری

در همان ابتدای بارداری، پزشک احتمال ابتلا به دیابت بارداری را بررسی می‌کند.

اگر در معرض خطر دیابت بارداری هستند برای مثال شاخص توده بدنی (BMI) قبل از بارداری 30 و یا بالاتر باشد و یا مادر، پدر، خواهر و برادر یا فرزند دیگر مبتلا به دیابت باشد، پزشک در اولین ویزیت پس از حاملگی آزمایش‌های لازم را انجام می‌دهد.

چنانچه خطر ابتلا به دیابت بارداری در حد متوسط باشد، تست غربالگری باید در طول سه ماهه دوم – بین هفته 24 تا 28 از بارداری – انجام گیرد.

روال غربالگری دیابت بارداری

• تست چالش گلوکز

ابتدا محلول گلوکز خورده می‌شود. یک ساعت بعد، آزمایش خون برای اندازه‌گیری میزان قندخون گرفته می‌شود. اگر سطح قندخون بالاتر از حد طبیعی باشد ممکن است پزشک آزمایش تحمل گلوکز خوراکی را تجویز کند.

آزمایش تحمل گلوکز

در طول شب چیزی خورده نمی‌شود، صبح سطح قندخون اندازه‌گیری می‌شود. سپس، محلول گلوکز که غلظت آن بالا است خورده می‌شود و از آن زمان هر یک ساعت( تا 3 ساعت بعد) سطح قندخون بررسی می‌شود. اگر حداقل دو نتیجه آزمایش بالاتر از حد نرمال باشد، ابتلا به دیابت بارداری تأیید می‌شود.

پس از تشخیص ابتلا به دیابت بارداری

پزشک انجام آزمایش‌های مکرر، به خصوص در طول سه ماه آخر بارداری را توصیه می‌کند. در طول این آزمایش‌ها، پزشک سطح قندخون را بررسی می کند. پزشک ممکن است کنترل قندخون را به صورت روزانه و به عنوان بخشی از برنامه درمانی در خانه نیز توصیه کند.

اگر قندخون کنترل نشد انسولین تجویز می‌شود. ابتلا به دیگر عوارض بارداری، آزمایش‌های اضافی جهت ارزیابی سلامت جنین را در پی‌دارد. در این آزمایش‌ها عملکرد جفت، ارگان‌های حمل کننده اکسیژن و مواد مغذی به جنین ارزیابی می‌شوند.

چنانچه دیابت بارداری به درستی کنترل نشود بر جفت تأثیر گذاشته و حمل اکسیژن و مواد مغذی به جنین را به خطر می‌اندازد.

پزشک آزمایش‌هایی جهت کنترل سالم بودن جنین در طول بارداری نیز انجام می‌دهد.

آزمایش قندخون پس از زایمان

سطح قندخون پس از زایمان، 6 تا 12هفته بعد از زایمان جهت اطمینان از بازگشت آن به سطح عادی می‌سنجد. در صورت طبیعی بودن آزمایش‌ها حداقل هر سه سال یک‌بار باید این تست‌ها تکرار شوند تا ابتلا به دیابت بررسی شود.

چنانچه آزمایش‌های نشان دهنده دیابت یا پیش دیابت – وضعیتی که در آن قندخون بالاتر از حد طبیعی است، اما نه به حدی که دیابت در نظر گرفته شود – باشند از پزشک بخواهید تا روش‌های پیشگیرانه بیش‌تری معرفی و یا برنامه کنترل دیابت را شروع کند.

درمان

کنترل قندخون برای حفظ سلامت جنین و جلوگیری از عوارض بارداری و زایمان امری ضروری است. پس از زایمان نیز سطح قندخون باید کنترل شود. روش‌های درمانی عبارتند از:

• کنترل قندخون

قندخون چهار تا پنج بار در روز – اول صبح به صورت ناشتا  و بعد از هر وعده غذایی – کنترل می‌شود تا در محدوده طبیعی برسد. کنترل قند در ابتدا ناخوشایند و دشوار است، اما پس از مدتی ساده و راحت می‌شود. انگشت را با سوزن کوچک (لانست) سوراخ کرده و یک قطره خون آن را روی دستگاه تست قندخون می‌گذاریم. پزشک در طول بارداری و زایمان سطح قندخون را کنترل می‌کند. با افزایش سطح قندخون مادر، پانکراس جنین انسولین بیش‌تری آزاد می‌کند. که باعث کاهش سطح قندخون نوزاد پس از تولد می‌شود. پیگیری و کنترل قندخون پس از زایمان نیز مهم است. داشتن دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی را افزایش می‌دهد. به این منظور همکاری با تیم پزشکی بسیار ضروری است. حفظ عادات درست، مانند رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، باعث کاهش خطر می‌شود.

• رژیم غذایی سالم

خوردن مواد غذایی مناسب و سالم یکی از بهترین راه‌ها برای کنترل قندخون و جلوگیری از افزایش بیش از حد وزن است که خطر عوارض جانبی را کاهش می‌دهد. پزشکان کاهش وزن در دوران بارداری را توصیه نمی‌کنند زیرا بدن در تلاش برای حمایت از جنین درحال رشد است. پزشک با توجه به وزن قبل از بارداری، میزان افزایش وزن را می‌تواند تعیین و کنترل کند. یک رژیم غذایی سالم شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات سبوس‌دار، غذاهای سرشار از فیبر، کم‌چربی و کم کالری، کم کربوهیدرات تصفیه شده مانند شیرینی است. رژیم غذایی واحد برای همه خانم‌های باردار وجود ندارد. بلکه متخصص تغذیه یا پزشک با توجه به شرایط جسمانی مادر، وزن زمان بارداری، اهداف افزایش وزن بارداری، سطح قندخون، عادات ورزشی، ترجیحات غذایی و بودجه برای هر مادر رژیم غذایی تنظیم می‌کند.

• ورزش

فعالیت بدنی منظم نقش کلیدی در سلامتی همه‌ی خانم‌ها قبل، در طی و بعد از بارداری دارد. ورزش با انتقال گلوکز به سلول‌ها جهت تولید انرژی باعث کاهش قندخون می‌شود. ورزش، حساسیت سلول‌ها به انسولین را افزایش می‌دهد. به این معنا که بدن نیاز به تولید انسولین کم‌تر جهت انتقال قند دارد. به علاوه ورزش منظم باعث از بین رفتن برخی ناراحتی‌های شایع دوران بارداری همچون کمردرد، گرفتگی عضلات، تورم، یبوست و مشکلات خواب می‌شود. فعالیت بدنی باعث فرم‌دهی مناسب بدن جهت زایمان نیز می‌شود. چنانچه پزشک انجام فعالیت ورزشی را قدغن نکرده است، ورزش منظم با فشار متوسط در اغلب روزهای هفته را در برنامه خود قرار دهید. اگر ورزش نکرده‌اید و یا برای مدت طولانی از فعالیت‌های ورزشی دور بوده‌اید، ابتدا با ورزش‌های آرام شروع کنید و سپس میزان فعالیت‌ها را به تدریج افزایش دهید. پیاده‌روی، دوچرخه سواری و شنا برای دوران بارداری مناسب هستند. فعالیت‌های روزمره مانند خانه‌داری و باغبانی نیز ورزش حساب می‌شوند.

• دارو

درصورت مؤثر نبودن رژیم غذایی و ورزش، تزریق انسولین برای کاهش قندخون توصیه می‌شود. برخی از خانم‌های مبتلا به دیابت حاملگی نیاز به تزریق انسولین دارند. برخی پزشکان داروی خوراکی و بسیاری دیگر انسولین تزریقی برای کنترل دیابت بارداری تجویز می‌کنند.

• کنترل دقیق جنین

کنترل و بررسی جنین بخش مهمی از برنامه درمانی است. پزشک با استفاده از سونوگرافی و آزمایش‌های مکرر، رشد جنین را بررسی و کنترل می‌کند. چنانچه زایمان در موعد مقرر یا زودتر انجام نگیرد، پزشک با تجویز دارو و یا سزارین بدن را وادار به زایمان می‌کند. زایمان پس از موعد باعث عوارض جانبی جدی برای مادر و نوزاد می‌شود.