موجودات زنده همگی قابلیت تولید مثل دارند و همین موضوع عامل بقای نسل آن‌هاست. دستگاه تناسلی به همین منظور در بدن موجودات زنده تعبیه شده است. دستگاه تناسلی تنها دستگاهی از بدن است که برای زندگی خود فرد حیاتی نیست امّا برای بقای نسل لازم است.

دستگاه تناسلی زن از دو بخش خارجی و داخلی تشکیل شده‌است. ساختارهای داخلی دستگاه تناسلی زنان شامل تخمدان‌ها، لوله‌های حمل تخمک، رحم و ساختارهای خارجی دستگاه تناسلی شامل فرج (ولو)، مهبل و پرده بکارت (هایمن) است.

اجزای تشکیل دهنده داخلی دستگاه تولید مثل زنان

تخمدان­‌ها

• تخمدان‌ها دو غده تخم‌مرغی شکل هستند که در دو طرف رحم قرار گرفته‌اند و از طریق لوله فالوپ به رحم متصل هستند.
• آن‌ها حاوی تخمک‌های نارس هستند که پس از رشد به تخمک بالغ تبدیل می‌شوند و توانایی لقاح را کسب می‌کنند.
• تخمدانها همچنین هورمون‌های جنسی زنانه یعنی پروژسترون و استروژن را می‌سازند که چرخه قاعدگی را تنظیم می‌کنند.

رحم

• رحم مانند یک گلابی وارونه در محوطه لگن قرار دارد. دارای یک تنه و گردن رحم است و مهبل (واژن) در سمت داخل بدن به رحم متصل می‌شود.
• کارکرد اصلی آن نگهداری و تغذیه جنین در حال رشد در طی حاملگی است.
• رحم دیواره‌های ضخیم عضلانی دارد. در حقیقت این عضلات، قوی‌ترین عضلات بدن یک زن هستند. انقباض همین عضلات است که در هنگام زایمان بسیار شدید می‌شود و باعث خروج نوزاد و نیز درد زایمان می‌گردد.
• وقتی که زنی حامله نیست رحم تنها حدود ۵/۷ سانتی‌متر طول و ۵ سانتی‌متر عرض دارد و در حدود ۳۵ گرم وزن می‌باشد اما پس از بارداری ابعاد و وزن رحم افزایش می‌یابد.
• سطح داخلی رحم از بافتی فعال به نام آندومتر پوشیده شده است . این بافت حساس به تغییرات هورمونی است و پس از بلوغ تا پیش از یائسگی در هر دوره قاعدگی، ریزش می­‌کند و خونریزی (عادت) ماهیانه را شکل می‌­دهد. پس از پایان خونریزی، این بافت مجدداً تشکیل می­‌شود. تغییرات بافتی آندومتر، فضای رحم را برای پذیرش جنین (در صورت حاملگی) و لانه گزینی آن مهیا می­‌کند.

لوله­‌های حمل تخمک

• در دو گوشه بالایی رحم لوله‌های فالوپ یا لوله‌های رحمی قرار دارند که رحم را به تخمدان‌ها متصل می‌کنند.
• لوله‌های فالوپ که در دو سمت رحم هستند حدود ۱۰ سانتی‌متر طول دارند و عرض آن‌ها از عرض یک رشته‌ی ماکارونی بیشتر نیست.
• در سمت دیگر، یعنی سمتی که نزدیک تخمدان‌هاست، لوله‌های فالوپ قیفی شکل هستند و دور تخمدان را می‌پوشاند ولی کاملاً به آن متصل نیستند. سمت قیفی شکل با حرکات خود هنگام تخمک گذاری، تخمک خارج شده از تخمدان را به داخل لوله فالوپ هدایت می‌کند و با حرکات دیواره عضلانی خود تخمک را به سمت رحم می‌راند.

اجزای تشکیل دهنده خارجی دستگاه تولید مثل زنان

فرج یا ولو

• فرج قسمت کاملاً خارجی دستگاه تناسلی زنان است که از بیرون بدن قابل رؤیت است و به صورت یک ناحیه لوزی شکل در بین دو پا و در پایین شرمگاهی (محل رویش موهای زهار) قرار گرفته است.
• لب­‌های بزرگ فرج: دو بالشتک چربی در ۲ طرف وولو هستند که  معمولا  ۷ تا ۸ سانتی‌متر طول دارند. قسمت خارجی آن از مو پوشیده شده اما سطح داخلی آن رویش مو وجود ندارد. ظاهر این ساختار در هر شخص متفاوت است و این اندازه‌­ها ممکن است برای افراد مختلف متفاوت باشد.
• لب­‌های کوچک فرج: از چین نازک بافتی و مخاطی است که در موقعیت داخلی­‌تری نسبت به  لب­‌های بزرگ قرار دارند. این ناحیه دارای اعصاب فراوانی می‌باشد و جراحی‌های مربوط به آن مثل لابیوپلاستی، معمولا دردناک هستند.

کلیتوریس

در محل اتصال لب­‌های بزرگ و کوچک فرج در بالا عضو کوچک حساسی به نام کلیتوریس وجود دارد که در اثر تحریک و دستکاری، سفت و کمی بزرگ می‌شود و در احساس لذت جنسی نقش دارد.

مهبل یا خروجی واژن

در میان لب­‌های فرج فضایی بوجود می‌آید که خروجی پیشابراه (مسیری که ادرار را از مثانه به خارج بدن می‌رساند – محل ادرار کردن) در قسمت بالایی آن است و در پایین آن خروجی واژن (مهبل) قرار دارد.

پرده بکارت

• در دخترانی که هنوز رابطه جنسی نداشته‌اند اکثر قسمت‌های خروجی واژن با لایه­‌ای نازک به نام پرده بکارت پوشیده شده است. پرده بکارت به صورت یک ورقه نازک (به ضخامت ۱ یا ۲ میلی متر) درست در پشت لب­ه‌ای کوچک فرج قرار دارد و دهانه مهبل را می‌­پوشاند.
• در پرده بکارت منافذی برای خروج خون قاعدگی وجود دارد. منفذ پرده بکارت در افراد مختلف، اندازه و شکل متفاوتی دارد و از خصوصیات و ویژگی‌های آن برای تشخیص باکره بودن یا نبودن شخص استفاده می­‌گردد. در اکثر موارد با اولین ورود آلت مردانه به داخل واژن این پرده پاره می‌شود و برای همیشه از خروجی واژن کنار می‌رود.

وظیفه دستگاه تناسلی زنان

• تخمک تولید کند (لازمه بارداری).
• رابطه جنسی برقرار نماید.
• از تخمک بارور شده محافظت کند و به آن غذا برساند تا رشد کرده و نوزاد را به وجود آورد.
• زایمان کند.

عملکرد دستگاه تولید مثل زن

چرخه قاعدگی

• در طول چرخه قاعدگی، بدن زن برای بارداری احتمالی آماده می‌شود. این چرخه به وسیله ۴ هورمون تنظیم می‌شود.
• هورمون تحریک کننده فولیکول و هورمون لوتئینی که از غده هیپوفیز ترشح می‌شوند، باعث بلوغ یک تخمک در یک فولیکول و آزاد شدن آن می‌شود. تخمک و فولیکول آن، استروژن و پروژسترون ترشح می‌کنند که باعث ضخیم شدن مخاط رحم می‌شوند.
• اگر یک تخمک بارور شود، خود را وارد سطوح داخلی رحم می‌کند و اگر بارور نشود، در طول قاعدگی به همراه خون و سلول‌های حاصل از مخاط داخلی رحم، از بدن خارج می‌شود. این چرخه حدود ۲۸ روز طول می‌کشد ولی مدت زمان آن ممکن است از ماهی تا ماه دیگر و از زنی به زن دیگر فرق کند.

تولید مثل

• با تحریک شدن جنسی مرد، آلت مردانه سفت و سخت می‌شود، عضلات درون اعضاء جنسی منقبض می‌شوند و بدینوسیله مایع منی از آلت مردانه به بیرون ریخته می‌شود که به این عمل انزال می‌گویند.
• با هر انزال حدود ۵۰۰ میلیون اسپرم از بدن خارج می‌شود. در صورتی که مایع منی درون دستگاه تناسلی زن ریخته شود، اسپرم از واژن به سمت بالا شروع به حرکت میکند که دم اسپرم قابلیت شنا کردن را به آن می دهد. اسپرم از طریق دهانه رحم وارد رحم می‌شود و از آنجا به لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ) می‌رسد.
• در صورتی که اسپرم در زمانی که تخمک از تخمدان زن آزاد شده باشد به آن برسد آن را باردار می‌کند. برای باردار کردن تخمک تنها یک اسپرم کافیست. در واقع با وارد شدن یک اسپرم به تخمک هیچ اسپرم دیگری نمی‌تواند به آن وارد شود و بارور شدن تخمک با محتویات ژنتیکی درون اسپرم انجام می‌شود و حاملگی آغاز می‌شود.
• سلول تخم حاصل شده شروع به رشد می‌­کند و تبدیل به هزاران سلول می‌شود و جنین را بوجود می‌آورد. پس از ۹ ماه جنین کامل  و نوزاد متولد می‌شود.

یائسگی

• یائسگی زمانی است که چرخه قاعدگی متوقف می‌شود این امر معمولاً بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی رخ می‌دهد. به محض این که زنی به مرحله یائسگی برسد، دیـگر بارور محسوب نمی‌شود.
• درست در سال‌های قبل و بعد از یائسگی، تغییرات هورمونی باعث ایجاد علایمی چون نوسان خلق، گر گرفتگی، خشکی مهبل و عرق کردن شبانه می‌گردد. یائسگی ممکن است منجر به تغییرات فیزیکی طولانی مدت مثل پوکی استخوان شود.