مدیریت بیماری
چاقی مفرط
چاقی یک اختلال پیچیده است که شامل مقدار بیش از حد چربی در بدن است. این بیماری خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری قلبی، دیابت و فشارخون بالا را افزایش می‌دهد.
خبر خوب این است که کاهش وزن می‌تواند مشکلات سلامتی مرتبط با چاقی را بهبود بخشد یا از آن جلوگیری کند. تغییرات غذایی، افزایش فعالیت‌بدنی و تغییر رفتار می‌تواند به کاهش وزن کمک کند. داروهای تجویزی، جراحی و کاهش وزن گزینه‌های دیگری برای درمان چاقی هستند.
علائم و نشانه‌ها
هنگامی که شاخص توده بدنی (BMI) از یک عددی بالاتر باشد، چاقی تشخیص داده می‌شود. شاخص توده بدنی با تقسیم وزن بر کیلوگرم به قد در مترمربع محاسبه می‌شود.
وضعیت شاخص توده بدنی در اندازه‌های مختلف:
- زیر 18.5 = وزن کم
- 5 تا 24.9= وزن عادی
- 25 تا 29.9 = اضافه وزن
- 30 تا 34.9 = چاقی رده1
- 35 تا 39.9 = چاقی رده 2
- 40 و بالاتر = چاقی شدید رده 3
برای اکثر افراد این شاخص یک برآورد مناسب از چربی بدن مشخص می‌کند. با این حال، شاخص به‌طور مستقیم چربی بدن را اندازه‌گیری نمی‌کند، بنابراین برخی از افراد مانند ورزشکاران عضلانی ممکن‌است شاخص رده چاق داشته باشند، حتی اگر چربی بیش از حد نداشته باشند. اگر شاخص توده بدنی فردی نامناست باشد، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کند.
علل شایع
چاقی زمانی رخ می‌دهد که فرد کالری (انرژی) بیشتری مصرف کند و آن کالری را از طریق ورزش و فعالیت‌های روزمره طبیعی نسوزاند. بدن این کالری‌های بیش از حد را به صورت چربی ذخیره می‌کند.
گاهی‌اوقات چاقی می‌تواند به دلیل یک اختلال ایجاد شود. با این‌حال، این اختلالات نادر هستند. به‌طور کلی علل عمده چاقی عبارتند از:
- عدم فعالیت
اگر فرد خیلی فعال نباشد، کالری زیادی در بدن باقی می‌گذارد تا به چربی تبدیل شود. با یک شیوه زندگی مناسب، می‌توان به راحتی هر روز کالری کمتری مصرف کرد و با ورزش و فعالیت‌های عادی روزانه آن را سوزاند.
- رژیم‌غذایی نامناسب و عادات غذایی
اگر فرد به طور منظم کالری بیشتری نسبت به سوخت‌وساز بدن خود دریافت کند، افزایش وزن اجتناب‌ناپذیر است.
عوامل تشدید کننده خطر
چاقی معمولاً ترکیبی از علل و عامل‌های مرتبط با آن است، از جمله:
- ژنتیک
ژن‌ها ممکن‌است بر میزان جذب چربی و جایی که چربی‌ها توزیع می‌شوند، مؤثر باشند. ژنتیک همچنین می‌تواند در تبدیل مواد غذایی به انرژی و چگونگی سوختن کالری در طی تمرین نقش داشته باشد.
- شیوه زندگی خانوادگی
اگر یک یا هر دو والدین چاق باشند، خطر ابتلا به چاقی افزایش می‌یابد. این فقط به خاطر ژنتیک نیست. اعضای خانواده تمایل دارند که عادت خوردن و فعالیت‌های مشابه را به اشتراک بگذارند.
- عدم فعالیت
اگر فرد خیلی فعال نباشد، کالری زیادی باقی می‌گذارد. در یک شیوه زندگی بی‌فعالیت، فرد به راحتی می‌تواند هر روز کالری بیشتری مصرف کند تا این‌که آن‌را بسوزاند. داشتن مشکلات پزشکی مانند آرتریت می‌تواند منجر به کاهش فعالیت شود که باعث افزایش وزن می‌شود.
- رژیم‌غذایی با کالری زیاد
عدم وجود میوه و سبزیجات در رژیم‌غذایی و مصرف زیاد فست‌فودها و نوشیدنی با کالری بالا، منجربه افزایش وزن می‌شود.
- بعضی داروها
بعضی از داروها درصورتی‌که از طریق رژیم یا فعالیت، اثر آن‌ها جبران نشود، می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند. این داروها شامل برخی داروهای ضدافسردگی، داروهای ضدتشنج، داروهای دیابت، داروهای ضدویروسی، استروئیدها و مسدودکننده‌های بتا هستند.
- مسائل اجتماعی و اقتصادی
اگر فرد منطقه امنی برای ورزش نداشته باشد، اگر نتواند راه‌های سالم برای آشپزی را یاد بگیرد و یا پولی برای خرید غذاهای سالم نداشته باشد، اجتناب از چاقی برایش دشوار است. علاوه بر این، افرادی که معمولاً با آن‌ها وقت سپری می‌شود، ممکن‌است بر وزن تأثیر بگذارند. اگر شخص دوستان یا خویشاوندان چاق داشته باشد، احتمال این‌که چاق شود، زیاد است.
- سن
چاقی در هر سنی ممکن‌است رخ دهد، حتی در کودکان، اما با گذشت زمان، تغییرات هورمونی و شیوه زندگی کمتر فعال فرد خطر ابتلا به چاقی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، میزان عضله بدن با سن کاهش می‌یابد. این توده عضلانی ضعیف‌تر منجر به کاهش سوخت‌وساز بدن می‌شود. این تغییرات همچنین نیازهای کالری را کاهش می‌دهد و جلوگیری از اضافه وزن سخت‌تر می‌شود.
- بارداری
در دوران بارداری، وزن یک خانم لزوماً افزایش می‌یابد. بعضی از زنان پس از زایمان، این وزن را از دست می‌دهند. این افزایش وزن ممکن‌است به توسعه چاقی در زنان کمک کند.
- ترک سیگار
ترک سیگار اغلب با افزایش وزن همراه است. اما در بلندمدت، ترک سیگار برای سلامت بهتر از ادامه سیگار است.
- کمبود خواب
کمبود خواب ممکن‌است نیاز به غذاهایی با کالری زیاد و کربوهیدرات را افزایش دهد که می‌تواند به افزایش وزن کمک کند.
وجود یک یا چند مورد از این عوامل خطر، به این معنا نیست که فرد چاق است. شخص می‌تواند اکثر عوامل خطر را از طریق رژیم‌غذایی، فعالیت‌بدنی، ورزش و تغییرات رفتاری کنترل کند.
عوارض احتمالی
چاقی مفرط دارای عوارضی است که عبارتند از:
- چربی‌خون بالا
- کلسترول بالا
- دیابت نوع 2
- فشارخون بالا
- سندرم متابولیک: ترکیبی از قند خون بالا، فشار خون بالا، چربی خون بالا و کلسترول خوب (اچ.دی.ا ) کم
- بیماری قلبی
- سکته مغزی
- سرطان: از جمله سرطان رحم، دهانه رحم، تخمدان، پستان، روده بزرگ، راست روده، کبد، کیسه صفرا، پانکراس، کلیه و پروستات
- اختلالات تنفسی: از جمله آپنه انسدادی خواب (اختلال بالقوه جدی خواب است که در آن تنفس مكرر متوقف و شروع می‌شود)
- بیماری کیسه صفرا
- مشکلات زنان و زایمان: مانند ناباروری و دوره‌های نامنظم
- اختلال نعوظ و مشکلات سلامت جنسی
- بیماری کبدی: وضعیتی که در آن در کبد چربی ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث التهاب یا زخم شود.
- آرتروز
تشخیص
اگر شاخص توده بدنی (بی ام آی) در محدوده چاقی قرار دارد، پزشک به طور جدی سابقه سلامت را بررسی می‌کند، یک معاینه جسمی انجام می‌دهد و برخی از آزمایش‌ها را توصیه می‌کند.
پزشک با توجه به تاریخچه پزشکی، ممکن‌است سابقه اضافه وزن، کاهش وزن، عادت‌های ورزشی، الگوهای تغذیه‌ای، داروها، سطوح استرس و سایر مسائل مربوط به سلامتی را بررسی کند. پزشک همچنین می‌تواند سابقه خانوادگی را بررسی کند تا ببیند آیا ممکن‌است فرد به شرایط خاصی مبتلا باشد یا خیر.
- معاینه عمومی: شامل اندازه‌گیری قد، بررسی علائم حیاتی مانند ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن، گوش‌دادن به قلب و ریه‌ها و بررسی شکم. می‌شود
- محاسبه شاخص توده بدنی (بی ام آی): پزشک شاخص توده بدنی را برای تعیین سطح چاقی بررسی می‌کند. این اندازه‌گیری حداقل یک بار در سال انجام می‌شود.
- اندازه‌گیری اندازه دور کمر: چربی اطراف کمر که گاهی اوقات، چربی احشایی یا چربی شکم نامیده می‌شود، ممکن‌است خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. مانند اندازه‌گیری شاخص توده بدنی، دور کمر نیز باید حداقل یک‌بار در سال بررسی شود.
- بررسی مشکلات دیگر: پزشک مشکلات مربوط به سلامتی را ارزیابی خواهد کرد.
- آزمایش خون
- آزمایش کلسترول: پزشک ممکن‌است آزمایش عملکرد کبدی، قند ناشتا، آزمایش تیروئید و برخی از آزمایش‌های قلبی مانند الکتروکاردیوگرام (نوار قلب) را درخواست کند.
درمان
هدف از درمان چاقی به دست‌آوردن و حفظ وزن سالم است. ممکن‌است لازم باشد با یک تیم از متخصصان و کارشناسان (از جمله پزشک، متخصص تغذیه، مشاوره رفتار یا متخصص چاقی) برای تغییر عادات خوردن و فعالیت مشورت شود.
هدف اولیه درمان معمولاً کاهش وزن متوسط است. تمام برنامه‌های کاهش وزن نیاز به تغییر در عادات غذایی و افزایش فعالیت‌بدنی دارند. روش‌های درمان مناسب برای هر فردی بستگی به سطح چاقی، سلامت کلی و تمایل شخص برای شرکت در برنامه کاهش وزن دارد.
سایر ابزارهای درمانی عبارتند از:
- تغییرات رژیم غذایی
- ورزش و فعالیت
- تغییر رفتار
- تجویز داروهای کاهش وزن
- جراحی از دست دادن وزن
بهترین رژیم‌غذایی برای کاهش وزن وجود ندارد. یک رژیم‌غذایی بهتر است شامل غذاهای سالم و متعادل باشد.
تغذیه برای درمان چاقی شامل موارد زیر می‌شود:
- کاهش کالری
کلیدی برای کاهش وزن، کاهش میزان کالری است. فرد و پزشک می‌توانند عادت‌های غذایی و نوشیدن معمول را بررسی کنند تا کالری‌هایی را که به طور معمول مصرف می‌شود و جایی که می‌توان آن‌ها را کاهش داد، مورد بررسی قرار گیرد. همچنین می‌توان میزان کالری مورد نیاز را در هر روز برای کاهش وزن انتخاب کرد.
تمام غذاها مقدار مشخصی از کالری در یک حجم معین دارند. برخی از غذاها مانند دسرها، آب‌نبات، چربی و غذاهای فرآوری‌شده دارای چگالی انرژی بالایی هستند. این به این معنی است که حجم کوچک آن غذا دارای مقدار زیادی کالری است. در مقابل، سایر موادغذایی مانند میوه‌ها و سبزیجات دارای چگالی انرژی کمتری هستند. این غذاها یک قطعه بزرگتر با میزان کمتر کالری دارند. خوردن مقادیر بیشتری از غذاهایی که کالری کمتری دارند، باعث کاهش فشارهای گرسنگی، مصرف کالری کمتر و احساس غذا خوردن بیشتر می‌شود، که باعث افزایش رضایت خواهد شد.
- انتخاب گزینه‌های سالم‌تر
خوردن میوه‌ها، سبزیجات، کربوهیدرات و منابع پروتئین مانند لوبیا، عدس و سویا بسیار تأکید می‌شود. درصورت علاقه به ماهی، توصیه می‌شود ماهانه دو بار در هفته مصرف شود و از محصولات لبنی کم‌چرب استفاده گردد.
- محدود کردن غذاهای خاصی در رژیم‌غذایی
از پزشک یا کارشناس تغذیه در مورد رژیم‌غذایی مناسب و مؤثر سؤال پرسیده شود
- جایگزینی غذا
مانند کیک‌های کم‌کالری یا غذاهای آماده و خوردن یک وعده غذایی سالم و متعادل که کم‌چربی و کم‌کالری است. در کوتاه‌مدت، این نوع رژیم‌غذایی می‌تواند به کاهش وزن کمک کند.
- پرهیز از رژیم‌های کاهش وزن سریع
واقعیت این است که غذاهای جادویی یا کاهش وزن سریع وجود ندارد. این نوع از رژیم‌های غذایی ممکن‌است در کوتاه مدت‌مفید باشند، اما نتایج بلندمدت به همراه ندارند. برای از دست‌دادن وزن و حفظ آن، باید عادت‌های غذایی سالم در طول زمان حفظ شود.
- ورزش و فعالیت
افزایش فعالیت بدنی یا ورزش، بخش مهمی از درمان چاقی است. اکثر افرادی که قادر به حفظ وزن خود برای بیش از یک سال هستند، ورزش منظم، حتی به سادگی پیاده‌روی می‌کنند.
افرادی که دارای اضافه‌وزن یا چاقی هستند، نیاز به حداقل 150 دقیقه در هفته، فعالیت‌بدنی شدید دارند. برای کاهش وزن بیشتر، باید 300 دقیقه یا بیشتر در هفته تمرین انجام شود.
گرچه تمرین هوازی منظم، کارآترین روش برای سوختن کالری است، هر حرکت اضافی به سوختن کالری کمک می‌کند. ایجاد تغییرات ساده در طول روز می‌تواند به منافع بزرگ اضافه کند. خودروی خود را دورتر از ورودی فروشگاه‌ها پارک کنید، صبح زود بیدار شوید و به طور مرتب پیاده‌روی کنید و از یک گام شمار برای پیگیری تعداد قدم‌هایی که در طول روز بر می‌دارید، استفاده کنید.
- تغییر رفتار
یک برنامه اصلاح رفتار می‌تواند در ایجاد تغییرات شیوه زندگی کمک کند تا وزن کاهش یابد.
هر کس موانع مختلفی برای کاهش اضافه وزن دارد، از قبیل کمبود وقت برای ورزش و یا خوردن غذا در اواخر شب. رفتارها باید با توجه به نگرانی‌های فردی تغییر یابد.
- مشاوره
مشورت با یک پزشک، روانشناس یا دیگر متخصصان می‌تواند به فرد در حل مسائل عاطفی و رفتاری مربوط به خوردن کمک کند. درمان می‌تواند به فرد کمک کند تا درک کند که چرا بیش از حد غذا می‌خورد و راه‌های سلامتی برای مقابله با اضطراب را یاد می‌گیرد. همچنین می‌توان نحوه نظارت بر رژیم‌غذایی و فعالیت، درک عوامل تغذیه‌ای و مقابله با اشتیاق غذایی را یاد گرفت. درمان می‌تواند بر اساس هر فرد و گروهی انجام شود.
- گروه‌های پشتیبانی
می‌توان در گروه‌هایی که دیگران چاقی مشابه و چالش‌های مشابهی را در میان می‌گذارند، شرکت کرد. با پزشک، بیمارستان‌های محلی یا برنامه‌های کاهش وزن برای یافتن گروه‌های حمایت‌کننده در منطقه ، کمک گرفته شود.
- مصرف دارو
از دست دادن وزن به رژیم سالم و ورزش منظم نیاز دارد. اما در شرایط خاص، داروهای کاهش وزن ممکن‌است کمک کند. اما باید به این نکته توجه داشت که این داروها باید به همراه رژیم‌غذایی، ورزش وتغییرات رفتاری استفاده شود.
اگر تغییرات دیگر در زندگی ایجاد نشود، بعید است که داروها کاری کنند. اگر سایر روش‌های کاهش وزن برای فرد کار نکند، پزشک ممکن‌است از داروهای کاهش وزن استفاده کند. قبل از انتخاب دارو، پزشک سابقه سلامت و همچنین عوارض جانبی احتمالی را در نظر خواهد گرفت. برخی از داروهای کاهش وزن نمی‌توانند توسط زنان باردار یا افرادی که از داروهای خاصی استفاده می‌کنند یا شرایط سلامتی مزمن دارند، مصرف شوند.
در حین مصرف داروی کاهش وزن، به نظارت پزشکی دقیق نیاز خواهد بود. همچنین باید در نظر داشت که داروهای کاهش وزن ممکن‌است برای همه کارایی نداشته باشد و ممکن‌است در طول زمان اثرات آن کاهش یابد. هنگامی که مصرف داروی کاهش وزن متوقف شود، ممکن‌است مقدار زیادی یا تمام وزن بازگردد.
- جراحی
در برخی موارد، جراحی از دست دادن وزن، گزینه‌ی درمانی است. جراح مقدار موادغذایی را که می‌توان خورد یا جذب موادغذایی یا هر دو را کاهش می‌دهد. در حالی که جراحی از دست‌دادن وزن بهترین روش از دست دادن وزن است اما می‌تواند خطراتی جدی ایجاد کند. عمل جراحی، تضمین نمی‌کند که فرد همه‌ی اضافه‌وزن خود را از دست دهد و یا وزن ایده‌آل در بلندمدت حفظ شود. موفقیت این جراحی به تعهد شخص در انجام تغییرات مادام‌العمر در خوردن و عادات ورزشی بستگی دارد.
جراحی‌های کاهش وزن معمول عبارتند از:
- جراحی بای‌پس معده
جراح یک کیسه کوچک در بالای شکم ایجاد می‌کند سپس بخش کوچکی از معده اصلی را قطع می‌کند و به کیسه جدید متصل می‌کند. غذا و جریان مایع به طور مستقیم از کیسه به روده منتقل می‌شود.
- لاپاروسکوپی: در این روش، معده به دو کیسه تقسیم می‌شود.
- در جراحی دیگری، بخشی از معده حذف می‌شود و مخزن کوچک‌تری برای غذا ایجاد می‌شود.
- درمان‌های دیگر: مسدود شدن عصب واگ یکی دیگر از درمان‌های چاقی است. این درمان شامل کاشت یک دستگاه زیر پوست شکم است که پالس‌های متناوب الکتریکی به عصب شکم می‌فرستد.
پیشگیری از بهبود وزن بعد از درمان چاقی
متاسفانه، به طور معمول اضافه وزن باز می‌گردد و مهم نیست چه روش درمانی برای رفع چاقی استفاده شده است. درصورت استفاده از داروهای کاهش وزن، ممکن‌است با قطع این داروها، دوباره وزن افزایش یابد. اما این بدان معنا نیست که تلاش‌ها برای کاهش وزن بی‌فایده است.
یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از بازگشت اضافه وزن، فعالیت‌بدنی منظم است. هدف 60 دقیقه در روز است.
فعالیت‌بدنی مداوم، رژیم غذایی سالم و فعالیت بیشتر یک روش عملی و پایدار، برای حفظ وزن در طولانی‌مدت است.
- کیفیت زندگی
وقتی چاق هستید، کیفیت کلی زندگی شما کاهش می‌یابد. ممکن‌است قادر به انجام کارهایی که قبلا انجام داده‌اید، مانند شرکت در فعالیت‌های لذت‌بخش، نباشید. ممکن‌است از حضور در مکان‌های عمومی جلوگیری کنید. مردم چاق حتی ممکن‌است با تبعیض روبه‌رو شوند.
سایر مسائل مرتبط با وزن که ممکن‌است بر کیفیت زندگی شما تأثیر بگذارد عبارتند از:
- افسردگی
- معلولیت
- مشکلات جنسی
- شرم و گناه
- انزوای اجتماعی
پیشگیری
- ورزش روزانه و تمرین منظم
برای جلوگیری از افزایش وزن، باید 150 تا 300 دقیقه فعالیت شدید در هفته داشته باشید. فعالیت‌های بدنی شدید شامل پیاده‌روی سریع و شناکردن است.
- دنبال کردن یک برنامه‌غذایی سالم
تمرکز بر غذاهای کم‌کالری، میوه‌ها، سبزیجات و دانه‌های کامل.
- اجتناب از چربی اشباع و محدود کردن خوردن شیرینی و الکل
سه وعده‌غذایی منظم در روز بخورید. مطمئن باشید مواد غذایی را انتخاب می‌کنید که سلامت خوبی را در اکثر اوقات به ارمغان می‌آورد.
- از تله‌های موادغذایی که باعث خوردن شما می‌شوند، مطلع شوید
سعی کنید یک دفترچه داشته باشید و بنویسید که چه چیزی می‌خورید. پس از مدتی، باید الگوها را ببینید. شما می‌توانید برنامه ریزی کنید و راهبردهای مربوط به این نوع موقعیت‌ها را تنظیم کنید و در کنترل رفتارهای خوراک خود مؤثر باشید.
- نظارت بر وزن خود به طور مرتب
افرادی که حداقل یک بار در هفته خود را وزن می‌کنند در حفظ وزن سالم موفق‌تر هستند. نظارت بر وزن می‌تواند به شما بگوید که آیا تلاش‌ها پاسخگو است و می‌تواند به شما کمک کند تا مقادیر کوچک اضافه وزن خود را قبل از این‌که مشکلات بزرگی ایجاد کند کم کنید.
- مقاوم باشید
در طول هفته و تعطیلات آخر هفته برنامه رژیم‌غذایی خود را رعایت کنید و شانس موفقیت بلندمدت را افزایش دهید.
مراجعه به پزشک
اگر فکر می‌کنید چاق هستید و به خصوص اگر در مورد مشکلات سلامتی مربوط به وزن خود نگران هستید، به پزشک یا مراکز سنجش سلامت مراجعه کنید. شما و پزشکان می‌توانید خطرات سلامتی را ارزیابی کرده و گزینه‌های کاهش وزن را مورد بحث قرار دهید.
