حاملگی خارج از رحم یا حاملگی نابجا هنگامی اتفاق می‌افتد که یک تخمک بارور در جایی غیر از فضای اصلی رحم مستقر شده و رشد می‌کند. بارداری با تخمک بارور آغاز می‌گردد. تخمک بارور به طور طبیعی خود را به دیواره رحم متصل می‌سازد. به طور طبیعی تخمک لقاح یافته در دیواره داخلی رحم جایگزینی می‌کند.

حاملگی خارج از رحم اغلب در یکی از لوله‌های رحمی که تخمک را از تخمدان به رحم منتقل می‌سازد اتفاق می‌افتد. به این نوع حاملگی خارج از رحم “حاملگی لوله‌ای” اطلاق می‌گردد. اما در برخی موارد، حاملگی خارج از رحم در فضای شکم( حاملگی شکمی)، تخمدان( حاملگی تخمدانی) و یا دهانه رحم( حاملگی سرویکال) اتفاق می‌افتد.

حاملگی خارج از رحم به طور طبیعی ادامه نخواهد یافت. تخمک بارور نمی‌تواند زنده بماند و بافت در حال رشد به اعضای رحم مادر آسیب وارد خواهد کرد. در صورت عدم درمان، حاملگی خارج از رحم منجر به خونریزی شدید خواهد شد.

درمان زود هنگام این نوع از حاملگی به شانس بارداری طبیعی در آینده منجر می‌گردد.

علائم و نشانه‌ها

در ابتدا ممکن است حاملگی خارج از رحم هیچ علامت و نشانه خاصی نداشته باشد. در سایر موارد، علائم و نشانه‌های اولیه حاملگی خارج از رحم مشابه با حاملگی طبیعی است( قطع قائدگی، حساسیت پستان‌ها به لمس و تهوع).

درصورت انجام آزمایش بارداری، نتیجه مثبت خواهد بود. با این حال، حاملگی خارج از رحم به طور طبیعی نمی‌تواند ادامه یابد. خونریزی خفیف واژن همراه با درد لگن یا شکم از اولین نشانه‌های حاملگی خارج از رحم محسوب می‌شوند. اگر خون از لوله‌های رحمی به بیرون سرایت کند، ممکن است ایجاد درد شانه کند یا فرد را مجبور به دفع مدفوع سازد. چنانچه لوله رحمی( فالوپ) پاره شود، احتمال خونریزی شدید در داخل شکم و به دنبال آن سرگیجه، غش و شوک وجود دارد.

علل شایع

حاملگی لوله‌ای که شایع‌ترین نوع حاملگی خارج از رحم محسوب می‌گردد، هنگام اتفاق می‌افتد که تخمک بارور به دلیل التهاب و تغییر شکل لوله رحمی، در مسیر خود به سمت رحم گیر می‎‌کند. عدم تعادل هورمون‌ها یا رشد غیرطبیعی تخمک بارور نیز نقش مهمی را در زمینه حاملگی خارج از رحم ایفا می کند.

عوامل تشدید خطر

عوامل تشدید کننده مرتبط با حاملگی خارج از رحم عبارتند از:

• سابقه قبلی حاملگی خارج از رحم
• التهاب لوله رحمی یا بیماری‌های التهابی لگن( عفونت رحم و تخمدان)
• مشکلات باروری مانند مصرف داروهای باروری
• انجام عمل جراحی در لوله‌های رحمی
• استفاده از دستگاه پیشگیری از بارداری یا بستن دائمی لوله‌ها جهت پیشگیری از بارداری
• استعمال دخانیات

عوارض احتمالی

حاملگی خارج از رحم مخاطرات زیادی دارد. بدون درمان، لوله رحمی پاره شده و منجر به خونریزی شدید و خطرناک می‌گردد.

پیشگیری

هیچ راهی برای پیشگیری از حاملگی خارج از رحم وجود ندارد اما راه‌هایی برای کاهش خطر ابتلا وجود دارند:

• محدود کردن شرکای جنسی
• استفاده از کاندوم که به پیشگیری از بیماری‌های جنسی و التهابات رحمی کمک می‌کند
• نکشیدن سیگار

تشخیص

چنانچه پزشک به حاملگی خارج از رحم مشکوک باشد، جهت بررسی درد، حساسیت به لمس یا وجود توده در لوله رحمی یا تخمدان معاینات لگنی را انجام خواهد داد. معاینه فیزیکی به تنهایی جهت تشخیص حاملگی خارج از رحم کافی نمی‌باشد؛ لذا تشخیص معمولاً با آزمایشات دیگری همراه است:

• آزمایش بارداری

پزشک جهت تأیید باردار بودن آزمایش بارداری( HCG) را توصیه می‌کند. سطح هورمون در حالت بارداری افزایش می‌یابد. این آزمایش ممکن است هر چند روز تکرار شود تا زمانی‌که آزمایش‌های سونوگرافی بتوانند بارداری خارج از رحمی را تأیید یا رد کنند. معمولاً حدود 5 تا 6 هفته پس از تخمک‌گذاری.

• سونوگرافی

سونوگرافی ترانس واژینال اجازه می‌دهد تا پزشک محل دقیق بارداری را ببینید. برای این آزمون، یک دستگاه به مهبل( واژن) منتقل می‌شود. با استفاده از امواج صوتی از رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی تصاویری ایجاد شده و به مانیتور فرستاده می‌شود.

سونوگرافی شکمی که در آن ابزار فراصوت بر روی شکم شما حرکت می‌کند نیز ممکن است برای تأیید حاملگی یا ارزیابی خونریزی داخلی استفاده شود.

• دیگر آزمایش‌های خون

شمارش کامل گلبول‌های قرمز خون برای بررسی کم خونی یا سایرعلائم خونریزی انجام می‌شود. اگر حاملگی خارج رحمی تشخیص داده شود، پزشک همچنین می‌تواند آزمایش‌هایی برای بررسی گروه خونی در صورت نیاز به انتقال خون انجام دهد.

درمان

تخمک بارور شده نمی‌تواند به طور طبیعی در خارج از رحم رشد کند. برای جلوگیری از عوارض خطرناک باید بافت خارج رحمی برداشته شود. درمان حاملگی خارج از رحم بسته به نشانه‌های آن و زمان تشخیص آن، با استفاده از دارو، عمل جراحی لاپاروسکوپی یا جراحی شکم انجام شود.

درمان دارویی

اگر پزشک تردیدی در مورد بارداری خارج از رحم نداشته باشد ممکن است از درمان دارویی استفاده کند. در این روش از دارویی به نام متوترگساد برای توقف بارداری استفاده می‌شود. این دارو به وسیله تزریق داده می‌شود بعد از تزریق، پزشک آزمایش بارداری( HCG) را برای تعیین اینکه آیا درمان انجام شده یا باز هم به دارو نیاز دارید، توصیه می‌کند.

لاپاروسکوپی

در موارد دیگر، حاملگی خارج رحمی می‌تواند با جراحی لاپاروسکوپی درمان شود. در این روش، یک شکاف کوچک در شکم، نزدیک یا در ناحیه ناف ایجاد می‌شود. بعد، پزشک شما با استفاده از یک لوله نازک مجهز به لنز دوربین و نور( لاپاراسکوپ) برای دیدن منطقه لوله جراحی را انجام می‌دهد.

در هنگام جراحی بافت بارداری از رحم خارج می‌شود. نوع و روش عمل جراحی بستگی به مقدار خونریزیو میزان آسیب به لوله رحمی دارد.

جراحی اورژانسی

اگر حاملگی خارج رحمی باعث خونریزی سنگین شود، ممکن است از طریق برش شکم( لاپاروتومی) به جراحی اورژانسی نیاز داشته باشید. در بعضی موارد، لوله رحمی( فالوپ) می‌تواند ترمیم شود. اما معمولاً لوله پاره شده باید برداشته شود( سالپینگکتومی).