اسهال به مدفوع شل و آبکی گفته می‌شود که بصورت مکرر اتفاق می‌افتد. این عارضه ممکن است با درد شکم و زیادی حجم مدفوع همراه باشد که بسته به علائم، شدت و مدت زمان، انواع متفاوتی دارد. در اکثر مواقع اسهال کوتاه مدت است و به صورت خود به خود، برطرف می‌شود اما  زمانی که این اختلال برای چند روز یا چند هفته طول بکشد، معمولا نشان دهنده‌ی وجود یک مشکل و بیماری دیگر است.

اسهال را باید از چهار بیماری دیگر تشخیص داد که عبارتند از:

• دفع مدفوع بلافاصله بعد از خوردن غذا
• بی‌اختیاری مدفوع، بی‌اختیاری مدفوع عدم توانایی کنترل دفع مدفوع می‌باشد که فرد نمی‌تواند به توالت برسد.
• تخلیه ناقص، که بعد از دفع مدفوع فرد احساس می‌کند دوباره نیاز دارد به توالت برود، اما بار دوم دفع مدفوع مشکل‌تر می‌شود.
• فوریت راست روده، که یک فوریت ناگهانی و شدید دفع مدفوع است که اگر توالت در دسترس نباشد، فرد نمی‌تواند آن را کنترل کند.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های مرتبط با اسهال عبارتند از:

• مدفوع شل و آبکی
• گرفتگی عضلات شکم
• درد شکم
• تب
• وجود خون در مدفوع
• وجود لخته در مدفوع
• نفخ شکم
• حالت تهوع
• نیاز فوری به اجابت مزاج

در افراد مختلف ممکن است یکی یا بیشتر از این علائم وجود داشته باشد.

انواع اسهال

اسهال به طور کلی به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود.

• اسهال حاد که معمولا از چند روز تا یک هفته ادامه دارد و در اکثر موارد بوسیله‌ی عفونتی ناشی از باکتری، ویروس یا انگل بوجود می‌آید.
• اسهال مزمن معمولا بیشتر از سه هفته ادامه دارد و ممکن است بیانگر یک اختلال جدی مانند زخم روده یا بیماری کرون و یا سندروم روده تحریک پذیر باشد.

برای درمان مهم است که نوع حاد و مزمن آن تشخیص داده شوند زیرا آن ها معمولا علت‌های مختلفی و درمان های جدا از هم دارند.

بر اساس علت بیماری، اسهال را می‌توان به پنج نوع تقسیم کرد:

• اسهال ترشحی

در این اسهال مایعات زیادی در روده ترشح می‌شوند.

• اسهال اسمزی

كه در آن مولكول‌های كوچكی كه به درستی هضم و جذب نشده‌اند به روده بزرگ منتقل شده و آب و الکترولیت را به سمت روده بزرگ و مدفوع می‌كشند.

• اسهال وابسته به تحرک روده‌ها

در آن عضلات روده فعالیت زیادی دارند و محتویات روده را سریعا منتقل می‌کنند.

• اسهال التهابی

اسهال التهابی شامل چند نوع است. التهاب روده کوچک و یا روده بزرگ ناشی از باکتری‌ها یا بیماری التهاب روده غیر باکتریایی.

• کولیت کلاژن

نوع چهارم غیرطبیعی است. این بیماری با وضعیتی به نام کولیت کلاژن شناخته می‌شود. در کولیت کلاژن، روده بزرگ به علت زخم روده نمی‌تواند مایعات و الکترولیت‌ها را جذب کند.

علل شایع

بطور کلی برخی از بیماری‌ها و عوامل می‌توانند باعث بروز اسهال شوند، از جمله:

• ویروس‌ها

برخی از انواع ویروس‌ها می‌توانند باعث اسهال شوند مانند روتاویروس که دلیل شایع اسهال حاد در کودکان است. ویروس عامل بیماری کرونا (کوید 19) نیز با علائم گوارشی از جمله حالت تهوع، استفراغ و اسهال همراه است.

• باکتری‌ها و انگل‌ها

غذا یا آب آلوده می‌تواند باعث انتقال این عوامل بیماری‌زا به بدن شود. بسیاری از انواع مختلف باکتری به نام (ای کولای) وجود دارند. اکثر این باکتری‌ها در روده کوچک و روده بزرگ زندگی می‌کنند و غیربیماری‌زا هستند و باعث بیماری در روده نمی‌شوند. با این وجود، این باکتری غیربیماری‌زا می‌توانند در خارج از روده، به عنوان مثال، در مجاری ادراری یا جریان خون ایجاد شوند. با این حال، برخی از گونه‌های این باکتری  بیماری‌زا هستند و می‌توانند باعث ایجاد بیماری در روده کوچک و روده بزرگ و اسهال شوند.

گردشگرانی که از کشورهای خارجی با آب و هوای آلوده و بهداشت نامناسب بازدید می‌کنند (مکزیک، بخش هایی از آفریقا و غیره) ممکن است با خوردن غذاهای آلوده مانند میوه، سبزیجات، غذاهای دریایی، گوشت خام و آب آلوده به اسهال آلوده مبتلا شوند. سموم تولید شده توسط این باکتری‌ها باعث بروز ناگهانی اسهال، گرفتگی شکم، حالت تهوع و گاهی استفراغ می‌شوند. این علائم معمولاً 3-7 روز پس از ورود به کشور خارجی رخ می‌دهد و به طور کلی بعد از 3 روز برطرف می‌شود. گاهی، باکتری یا انگل‌های دیگر می‌تواند باعث اسهال در مسافران شود. اسهال ناشی از سایر عوامل معمولا بیشتر از 3 روز طول می‌کشد.

• داروها

بسیاری از داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند باعث اسهال شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها باکتری‌های مفید و مضر را از بین می‌برند که می‌تواند تعادل طبیعی باکتری‌های روده را مختل کنند. اسهال ناشی از دارو بسیار شایع است. علامت اصلی اسهال ناشی از دارو این است که اسهال با مصرف دارو شروع می‌شود.

سایر انواع دارویی که باعث اسهال می‌شوند، عبارتند از:

• داروهای شیمی درمانی
• داروهایی کنترل فشار خون بالا
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
• داروهای کنترل ضربان قلب نامنظم (ضد آریتمی)

• عدم تحمل لاکتوز

لاکتوز قندی است که در شیر و سایر محصولات لبنی یافت می‌شود. افرادی که در هضم لاکتوز مشکل دارند، پس از خوردن محصولات لبنی ممکن است دچار اسهال شوند. عدم تحمل لاکتوز می‌تواند با افزایش سن افزایش یابد.

• فروکتوز

فروکتوز قندی است که به طور طبیعی در میوه‌ها و عسل یافت می‌شود. این ماده بعضا به عنوان شیرین‌کننده به برخی نوشیدنی‌ها اضافه می‌شود. این ماده در افرادی که در هضم فروکتوز مشکل دارند، می‌تواند منجر به اسهال شود.

• شیرین‌کننده‌های مصنوعی

شیرین‌کننده‌های مصنوعی موجود در آدامس‌ها و سایر محصولات می‌توانند در برخی افراد که مشکل گوارشی دارند، باعث اسهال شوند.

• عمل جراحی

جراحی‌های برداشتن اندام‌های شکمی یا خارج کردن کیسه‌ی صفرا، گاهی ممکن است باعث اسهال شوند.

• سایر اختلالات گوارشی

اسهال مزمن می‌تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، بیماری سلیاک، سندروم روده تحریک پذیر و …

عوارض احتمالی

اسهال می‌تواند باعث کم آبی بدن شود که در صورت شدید بودن، می‌تواند باعث بروز خطرات جدی شود. کم آبی بدن بویژه در کودکان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، خطرناک‌تر است و لازم است در این موارد به سرعت با فوریت‌های پزشکی تماس گرفته شود.

عوارض احتمالی کم آبی در افراد بزرگسال عبارتند از:

• تشنگی بیش از حد
• خشکی دهان یا پوست
• کاهش یا نداشتن ادرار
• ضعف، سرگیجه یا سبکی سر
• خستگی زیاد
• ادرار تیره رنگ

عوارض احتمالی کم آبی بدن در نوزادان و کودکان عبارتند از:

• خشکی دهان و زبان
• تب بالاتر از 39 درجه سانتی گراد
• گریه‌ی بدون اشک
• خواب آلودگی و عدم پاسخ به تحریکات
• گودی شکم، چشم‌ها یا گونه‌ها

پیشگیری

به منظور پیشگیری از اسهال ویروسی، بهترین راهکار، رعایت بهداشت است.

• مرتبا دست‌های خود را قبل و بعد از غذا، پس از دست زدن به سطوح و اجسام مختلف، پس از عطسه و سرفه، حداقل به مدت 20 ثانیه با آب و صابون و به خوبی بشوئید.
• در صورتی که امکان شستشو وجود ندارد، از مواد ضدعفونی کننده استفاده کنید.
• با نظر پزشک می‌توانید از نوزاد خود در برابر روتاویروس که شایع‌ترین علت اسهال ویروسی در کودکان است، با تزریق واکسن محافظت کنید.
• در صورت مسافرت کردن، غذا را از مکان‌های تمیز و بهداشتی تهیه کنید، غذای گرم و پخته بخورید، از مصرف میوه و سبزیجات خام شسته نشده اجتناب کنید. همچنین از مصرف گوشت نیم پز یا مواد لبنی خودداری کنید.
• ترجیحا از آب بطری‌های موجود در فروشگاه ها استفاده کنید و از مصرف آب لوله‌کشی و تکه‌های یخ خودداری کنید. حتی بهتر است برای مسواک زدن هم از آب بطری استفاده کنید و هنگام دوش گرفتن دهان خود را بسته نگه دارید.
• به خاطر داشته باشید مصرف الکل و کافئین می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به اسهال شود.
• در مورد مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک، با پزشک خود مشورت کنید.

تشخیص

به منظور تشخیص اسهال، پزشک ابتدا سوالاتی در مورد علائم و سوابق پزشکی خواهد پرسید. همچنین در مورد داروهای مصرفی پرسیده می‌شود. سپس معاینه‌ی بدنی انجام می‌گیرد و ممکن است آزمایشاتی برای تعیین علت بروز اسهال انجام گیرد که ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• آزمایش خون

آزمایش شمارش سلول‌های خونی می‌تواند علت بروز اسهال را به پزشک نشان دهد.

• آزمایش مدفوع

پزشک ممکن است از این آزمایش به منظور تعیین اینکه باکتری یا انگل باعث اسهال شده است، استفاده کند.

• سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی انعطاف پذیر

در این روش پزشک با استفاده از یک لوله‌ی نازک که یک دوربین به آن متصل است، از طریق راست روده، داخل روده‌ی بزرگ را مشاهده کند. در این روش همچنین پزشک ممکن است نمونه کوچکی از بافت را به منظور معاینات بیشتر از روده بزرگ خارج کند. سیگموئیدوسکوپی به منظور مشاهده‌ی قسمت‌های انتهایی روده‌ی بزرگ استفاده می‌شود، در حالی که کولونوسکوپی به پزشک اجازه می‌دهد تا کل روده بزرگ را مشاهده کند.

درمان

در اکثر موارد، اسهال پس از مدت کوتاهی و بدون درمان به خودی خود برطرف می‌شود. اما اگر با روش‌های خانگی و تغییر شیوه زندگی اسهال برطرف نشود، ممکن است نیاز باشد به پزشک مراجعه شود.

پزشک ممکن است از دارو و یا روش‌های دیگر به منظور درمان این عارضه استفاده کند.

• آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است به درمان اسهال ناشی از باکتری یا انگل کمک کنند. اما در صورتی که ویروس باعث اسهال شده باشد، آنتی‌بیوتیک کمکی نمی‌کند.

• درمان به منظور جایگزینی مایعات

پزشک احتمالا توصیه می‌کند مایعات و مواد معدنی از دست رفته ناشی از اسهال را جایگزین کنید. در بیشتر افراد بزرگسال نوشیدن آب، آب میوه یا هر دو توصیه می‌شود. اگر نوشیدن مایعات باعث ناراحتی معده یا استفراغ شود، ممکن است پزشک دریافت مایعات از طریق رگ را توصیه کند.

نوشیدن آب روش خوبی برای جایگزینی مایعات است اما حاوی نمک و الکترولیت ها و مواد معدنی از دست رفته مانند سدیم و پتاسیم که برای عملکرد بدن ضروری هستند، نمی‌باشد. با نوشیدن آب میوه یا خوردن سوپ آبکی می‌توانید به حفظ سطح الکترولیت و املاح خود کمک کنید. ممکن است برخی از آب میوه‌ها مانند آب سیب، باعث بدتر شدن اسهال شوند. در این مورد لازم است با پزشک مشورت کنید.

در کودکان برای جلوگیری از کمبود آب بدن یا جایگزینی مایعات از دست رفته، با مشورت پزشک از محلول‌های آب رسانی خوراکی مانند پدیالیت استفاده کنید.

• تنظیم داروها

در صورتی‌که پزشک تشخیص دهد که مصرف دارو باعث اسهال شده است، ممکن است دوز مصرفی را کاهش دهد یا داروهای دیگری را جایگزین کند.

• درمان بیماری زمینه‌ای

در صورتی که اسهال به دلیل یک بیماری زمینه‌ای مانند بیماری التهابی روده ایجاد شده باشد، پزشک ممکن است اقدام به درمان آن کند. همچنین ممکن است برای کسب نتایج مناسب‌تر، به یک متخصص گوارش ارجاع داده شوید.