دیابت بیماری است که بر چگونگی استفاده بدن از گلوکز یا قندخون اثر گذاشته و موجب افزایش قندخون می‌گردد. این بیماری به سرعت پیشرفت می‌کند، به همین دلیل لازم است فرد مبتلا تحت مراقبت باشد تا بتواند سیر پیشرفت بیماری را آهسته، قندخون را کنترل و از ایجاد عوارض ناشی از این بیماری جلوگیری کند. یکی از عوارض جدی دیابت که در صورت عدم کنترل بیماری و رعایت نکردن برخی توصیه‌ها ایجاد می‌گردد، پای دیابتی است.

طبقه بندی بیماران دیابتی در معرض خطر پای دیابتی

گروه اول: بیمارانی که در معرض خطر نیستند. این گروه شامل بیمارانی است که دارای دیابت و یا بیماری‌هایی هستند که سبب کاهش حس در پا می‌شوند ولی حس پا از بین نرفته است. لذا به این بیماران موارد زیر توصیه می‌شود:

• ویزیت سالیانه توسط پزشک
• کنترل دیابت
• ‌توقف سیگار‌کشیدن
• تهیه کفش مناسب

گروه دوم: بیمارانی که در معرض خطر کمی‌‌هستند. در این افراد حس پاها از دست رفته است، ولی هنوز زخمی‌در پاها وجود ندارند. توصیه‌های که به این بیماران می‌شود عبارتند از:

• ویزیت هر شش ماه یکبار توسط پزشک
• مشاهده روزانه پاها
• مراقبت از پاها و پوشیدن تدریجی کفش نو و معاینه کفش از نظر مناسب بودن
• تهیه یک کفی ظریف جهت محافظت کف پا

گروه سوم: بیمارانی که در معرض خطر متوسط هستند. در این افراد حس پا از دست رفته است. به علاوه تغییر شکل پا و یا محدودیت حرکت مفاصل پا وجود دارد. توصیه‌های که به این بیماران می‌شود عبارتند از:

• معاینه هر سه ماه یکبار توسط پزشک
• استفاده از کفش‌های طبی که با بد شکلی پای آن‌ها تطبیق داده شده است.
• اتاقک کفش فضای کافی برای انگشتان داشته باد.
• پوشیدن کفش ورزشی مناسب در افرادی که بد شکلی پای آن‌ها کم است.
• انجام ورزش‌های خاص جهت ایجاد تحرک در مفاصل پا
• انجام جراحی بد شکلی پا در موارد شدید
• راه نرفتن با پای برهنه
• اجتناب از پوشیدن دمپایی و صندل در بیرون از منزل

گروه چهارم: بیمارانی که در معرض خطر شدید هستند. این افراد حسی در پا نداشته و سابقه زخم قبلی در پا دارند. این افراد هر یک تا دو ماه باید به کلینیک پای دیابتی مراجعه نمایند.

عوامل خطر در ایجاد کننده پای دیابتی

عواملی که در ایجاد پای دیابتی دخیل می‌باشد شامل:

• بیمارانی که بیش از 10 سال مبتلا به دیابت باشند.
• مردان
• بیمارانی که کنترل قندخون ضعیفی دارند.

بیمارانی که دچار عوارض قلبی عروقی، چشمی یا کلیوی ناشی از دیابت هستند.

عوارض احتمالی

به دنبال ایجاد پای دیابتی عوارض زیر ممکن است در بیمار ایجاد شود:

• عفونت سریع زخم پا
• قطع پا

درمان

حدود 15 درصد از افراد مبتلا به دیابت در طول زندگی خود دچار زخم‌های پای دیابتی می‌شوند که تعداد زیادی از این زخم‌ها به آسیب‌های استخوانی منجر می‌شود. شناسایی زود هنگام عفونت‌های پای دیابتی تأثیر به سزایی در موفقیت درمان آن دارد.

اکثر عفونت‌های پای دیابتی از یک زخم کوچک شروع می‌شود. درمان پای دیابتی بسته به نوع و وسعت زخم ایجاد شده انجام می‌گیرد. برخی درمان‌های رایج عبارتند از:

• برطرف کردن فشار و ورم پا: بالا نگه داشتن اندام مبتلا در صورتی که علائم کاهش خون‌رسانی وجود نداشته باشد و استفاده از یک بالش نرم در زیر پای مبتلا کمک کننده می‌باشد.
• راه رفتن با وسیله کمکی جهت عدم تحمل وزن روی اندام مبتلا لازم است.
• خشک کردن زخم: استفاده از پانسمان‌های جدید نقش زیادی در درمان زخم پای دیابتی داشته و از افزایش وسعت زخم جلوگیری می‌کند. پزشک توصیه می‌کند که چه نوع از این پانسمان‌ها برای زخم شما کاربرد دارد.
• برداشتن بافت‌های مرده که توسط پزشک و با توجه به وسعت زخم انجام می‌گیرد. گاهی پزشک مجبور است برای نجات جان بیمار پای او را قطع نماید.
• دارو: پزشک معالج با توجه به نوع زخم ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
• گاهی درمان‌هایی مانند پیوند پوست، اکسیژن پر فشار، آب‌درمانی نیز در برطرف کردن مشکل پای‌دیابتی کمک کننده می‌باشد.

فعالیت

افرادی که دچار پای دیابتی هستند فعالیت خود را به صورت زیر تنظیم نمایند:

جهت پیشگیری از آسیب‌های عصبی – عروقی پا، هر روز با توجه به برنامه‌ریزی و با نظر پزشک، ورزش‌های پا را انجام دهید. علائم آسیب‌های عصبی – عروقی عبارتند از: سوزش و درد در پاها، بی‌حسی و کرختی، گزگز شدن و مورمور شدن اندام‌ها. هر حرکت ورزشی را 10 بار تکرار کنید.

• حرکت اول: انگشتان هر دو پای خود را جمع کنید و دوباره به حالت اول برگردانید.
• حرکت دوم: جلوی پا را بلند کنید طوری که پاشنه پا روی زمین باشد.سپس جلوی پا را بر روی زمین بگذارید، پاشنه پا را بلند کنید و دوباره روی زمین بگذارید.
• حرکت سوم: جلوی پا را بلند کنید. پا را از مچ به طرف بیرون بچرخانید. پا را روی زمین بگذارید. حالا پا را به سمت وسط بچرخانید.
• حرکت چهارم: پاشنه پا را بلند کنید. پاشنه پا را به طرف بیرون بچرخانید. پاشنه را روی زمین بگذارید. حالا این عمل را به طرف وسط انجام دهید.
• حرکت پنجم: یکی از زانوها را بلند کنید. پا را دراز کنید. پنجه پا را به خوبی بکشید. پاها را دوباره روی زمین بگذارید. این حرکت را به نوبت برای هر دو پا انجام دهید.
• حرکت ششم: پاها را کاملا روی زمین دراز کنید. پاها را به حالت دراز کش بلند کنید. انگشتان پا را به طرف بینی خود بکشید. پاشنه پا را روی زمین قرار دهید.
• حرکت هفتم: مانند حرکات ششم اما هم‌زمان با هر دو پا.
• حرکت هشتم: هر دو پا را به طور کشیده بالا نگه دارید. پاها را از مچ کاملا دراز و سپس خم کنید.
• حرکت نهم: پا را دراز کرده و بالا نگه دارید. پا را از مچ بچرخانید.
• حرکت دهم: ورقه‌های روزنامه را با پای برهنه مچاله کنید تا گلوله شود. سپس گلوله را به حالت اول برگردانید و با پای خود آن‌ها را پاره کنید.

رژیم درمانی و تغذیه

افرادی که دچار عارضه پای دیابتی هستند لازم است رژیم غذایی خود را به صورت زیر رعایت نمایند:

• بهتراست از نمک کمتری در غذا استفاده کنید و به جای آن، برای طعم دادن به غذا از ادویه، زیره، سیر، زردچوبه، فلفل، هل، گشنیز، دارچین، پیاز، لیموترش، آبلیمو و مانند آن استفاده کنید.
• از غذاهای کنسرو شده که طی فرآیندهای صنایع غذایی، به آن‌ها نمک افزوده می‌شود، کمتر استفاده کنید.
• روزانه تمام گروه های مواد غذایی شامل سبزی، میوه، نان و غلات، گوشت، روغن و چربی، شیر و لبنیات را مصرف کنید.
• مواد غذایی روزانه، به سه وعده اصلی و سه میان وعده تقسیم می‌شوند.
• روزانه شش تا هشت لیوان مایعات بدون شیرینی نوشیده شود.

در چه شرایطی به پزشک مراجعه نمایید؟

• در فواصل منظم و مشخص شده توسط پزشک جهت ادامه درمان
• در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه نمایید:

اصول پیشگیری از پای دیابتی

بیماران مبتلا به دیابت با رعایت برخی توصیه‌ها می‌توانند از این عارضه پیشگیری نمایند. لذا توصیه‌های زیر را بخاطر بسپارید:

 کنترل روزانه پاها

• بيماران ديابتی درد را احساس نمی‌کنند بنابراین توصیه می‌شود روزانه پاهای خود را از نظر زخم، برش و التهاب ‏بين انگشتان کنترل کنید و اين کار را جزو عادات روزانه قرار دهید.
• کف پاها را روزانه بررسی کنید و درصورت لزوم از یک آینه جهت بهتر دیدن استفاده کنید.
• اگر بدليل پيری و يا ناتوانی نمی‌توانید اين کار را انجام دهید، از اعضای خانواده کمک بگیرید.

شستن روزانه پاها

• هميشه پاهای خود را با آب ولرم بشويید.
• قبل از دوش گرفتن بايد آب را امتحان کنید تا خيلی داغ نباشد.
• درصورت لزوم و جهت احتیاط بهتر است فرد دیگری هم دمای آب را کنترل نماید.
• بعد از دوش گرفتن بهتر است پاها خشک شوند. مطمئن شوید که بين انگشتان خشک است و محيطی برای رشد قارچ‌ها وجود ندارد.
• پاها را مدت طولانی در آب قرار ندهید.
• از محلول‌های ضد عفونی برای شستشوی پا استفاده نکنید.

محافظت پا از سرما و گرما

• پاهای خود را از تماس با بخاری اجاق گاز، رادياتور و آتش دور نگه دارید.
• برای جلوگيری از آفتاب سوختگی در ساحل دريا از پماد ضد آفتاب استفاده کنید.
• به هنگام حمام و سونا از کفش يا دمپايی مناسب استفاده کنید.
• هرگز پاهای سردتان را مستقیماً جلوی بخاری و وسایل گرم کننده قرار ندهید (این حس سرما ناشی از اختلال حس است و نه سرمای هوا).
• بهترین اقدام برای گرم شدن پاهایتان پوشیدن جوراب گرم است.
• هنگام خواب از یک جوراب شل استفاده کنید.
• مواظب باشید در هنگام برف و باران پای شما در کفش خیس نشود.
• در زمستان جوراب و کفش گرم بپوشید.
• از کیسه آب گرم برای گرم کردن پاها استفاده نکنید.
• بر روی سطوح داغ مانند شن‌های ساحل یا سیمان کنار استخر شنا راه نروید.

جلوگيری از خشکی پوست پا

• از ماليدن کرم و يا ژل بين انگشتان اجتناب کنید زيرا ممکن است باعث رشد قارچ بين انگشتان گردد.
• هرگونه خراشیدگی یا زخم در پوست را به پزشکتان گزارش دهید.
• برای نرم نگه داشتن پوست پا از ژل، کرم و يا محلول مناسب استفاده کنید.

کوتاه کردن ناخن‌ها

• در کوتاه کردن ناخن‌ها دقت کنید تا پا زخمی‌ نشود.
• ناخن‌ها بايد به صورت عرضی و مستقيم کوتاه شوند.
• گوشه‌های ناخن کوتاه نشود، این کار می‌تواند منجر به فرو رفتن تدریجی ناخن در گوشت شود.
• اگر ناخن زخمی شده و يا زير پوست رفته باشد، بايد با پزشک معالج مشورت کنید.

پوشيدن کفش و جوراب مناسب

• همواره از کفش و جوراب مناسب استفاده کنید زيرا ممکن است به هنگام راه رفتن پای شما آسيب ببیند.
• فراموش نکنید که قبل از پوشیدن کفش همواره داخل آن را از نظر وجود برآمدگی، اجسام خارجی و شئ تیز و آزار دهنده بررسی کنید.
• جهت خرید کفش نو عصرها اقدام کنید. به یاد داشته باشید پاهای شما در ساعات بعدازظهر کمی‌ متورم می‌شوند به طوری که احتمال دارد کفشی را که صبح خریده‌اید،در ساعات عصر کمی‌تنگ به نظر برسد.
• موقع خرید کفش جدید حتماً هر دو پا را در حالت ایستاده امتحان کنید.
• همواره کفش نو را چند ساعت در روز و در منزل به پا کنید، پس از اینکه قالب پاهایتان را پیدا کرد و مطمئن شدید باعث تاول و زخم در پاهایتان نمی‌شود، با آن به بیرون بروید.
• کفش راحت بخرید. کفش‌های نوک تیز یا پنجه تیز یا پاشنه بلند نخرید.
• کفش‌های چرمی‌ بهترین هستند. پنجه کفش باید بزرگ و راحت باشد.
• کفش‌های نو را در روزهای اول که ممکن است کمی‌ راحت نباشند، فقط روزی 2-1 ساعت بپوشید.
• اگر دو جفت کفش دارید سعی کنید یک روز در میان کفش‌هایتان را عوض کنید و همه روزها یک کفش نپوشید.
• خارج از منزل از کفش‌های روباز یا تابستانی استفاده نکنید. با استفاده از این کفش‌ها پنجه پای شما به قدر کافی حفاظت نشده و در معرض خطر بیش‌تری قرار می‌گیرد.
• به مدت طولانی راه نروید. اگر مجبور به راهپیمایی طولانی هستید هر چند وقت یکبار جوراب و کفش را درآورده و پا را برای دیدن علائم فشار مثل قرمزی معاینه کنید.
• بندهای کفش را خیلی سفت یا خیلی شل نبندید.
• هر 4 تا 6 ساعت کفش‌ها را برای استراحت از پا در آورید.
• صندل‌هایی که بین انگشتان حلقه دارند نپوشید.
• از پوشيدن جوراب‌هايي که کش محکم دارند، خیلی گشاد و یا خیلی تنگ هستند خودداري کنید.
• کفش خود را فقط با یک جفت جوراب به پا کنید. از پوشیدن بیش از یک جفت جوراب اجتناب کنید. این کار باعث ایجاد تاول در پای شما می‌شود.
• جوراب‌های نخی در تابستان مناسب هستند. مراقب باشید پنجه جوراب تنگ نباشد.

برخورد مناسب با ميخچه پا

• اگر در پای شما ميخچه ايجاد شده است، در اولين فرصت با پزشک معالج خود مشورت کنید تا بهترين درمان انجام شود.
• می‌توانید بعد از حمام يا دوش گرفتن از سنگ پا استفاده کنید ولی استفاده از داروهای اسيدی يا اشياء برنده جهت از بين بردن ميخچه ممنوعيت دارد، زيرا اين کار خود باعث آسيب پوستی می‌شود.

حفظ جريان خون در پا

• دو يا سه بار در روز انگشتان پا را به مدت پنج دقيقه حرکت دهید و مفصل زانو را به سمت بالا و پايين ببرید. اين کار موجب جريان خون در پاها و جلوگيری از رکود آن می‌شود.
• وقتی روی صندلی می‌نشينید زير پاهای خود چيزی بگذارید تا بالاتر از سطح زمين قرار گيرد.
• از آویزان کردن پاها به مدت طولانی پرهیز کنید.
• حین سوار شدن به اتومبیل، هواپیما، قطار و… سعی کنید درهر ساعت به مدت 10 دقیقه قدم بزنید و یا با حرکات انقباضی، عضلات ساق‌هایتان را حرکت دهید.
• پاها را روی هم نیندازید.

 ورزش

• از ورزش‌هايی مانند پرش، دويدن و… خودداری کنید.
• به انجام ورزش‌هايی مثل دوچرخه سواری و شنا بپردازید تا آسيبی به پاها وارد نشود.

کنترل عوامل خطرساز

• قندخون، کلسترول و فشارخون همواره بايد کنترل شوند تا از بروز مشکلات بعدی پيشگيری می‌شود.
• برنامه مراقبت از پاها جزو مهم‌ترين برنامه‌های شما است و بايد در اجرای آن دقيق و کوشا باشد.
• به خاطر بسپارید که ترک سیگار و کاهش وزن از اصول اولیه‌ی پیشگیری و درمان پاهای دیابتی است.