مدیریت بیماری
زوال عقل (دمانس)
زوال عقل (دمانس) یک بیماری خاص نیست. زوال عقل به گروهی از علائم موثر بر حافظه، تفکر و توانایی‌های اجتماعی که در عملکردهای روزانه تداخل ایجاد می‌کند، گفته می‌شود.
هر چند زوال عقل به طور کلی شامل از دست دادن حافظه می‌شود اما از دست دادن حافظه به علل مختلفی بستگی دارد. بنابراین از دست دادن حافظه به تنهایی به این معنی نیست که شما دچار دمانس شده‌اید. شایع‌ترین نوع دمانس، آلزایمر است که بیشتر در سالمندان دیده می‌شود.
علائم و نشانه‌ها
علائم زوال عقل بستگی به علت آن دارد، اما علائم و نشانه‌های شایع عبارتند از:
- تغییرات شناختی
- از دست دادن حافظه
- مشکل برقراری ارتباط و یا پیدا کردن کلمات
- دشوار بودن استدلال و یا حل مسئله
- مشکل در انجام کارهای پیچیده
- مشکل با برنامه‌ریزی و سازماندهی
- مشکل با هماهنگی
- سردرگمی و گم گشتگی
- تغییرات روانی
- تغییرات شخصیتی
- افسردگی
- اضطراب
- رفتار نامناسب
- تحریک
- توهم
علل شایع
دمانس سلول‌های عصبی در مغز را درگیر کرده و می‌تواند در ناحیه‌های مختلفی از مغز رخ دهد. زوال عقل به صورت متفاوتی بر روی افراد تاثیر می‌گذارد و این بستگی به ناحیه‌ی درگیر مغز دارد.
دمانس اغلب توسط وجه مشترک آن‌ها دسته بندی می‌شود، مانند بخشی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته باشد یا اینکه آن‌ها با گذشت زمان بدتر شوند.
انواع دمانس پیشرفته و غیرقابل برگشت، عبارتند از:
- آلزایمر
در افراد 65 ساله و مسن‌تر، بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است. اگر چه علت بیماری آلزایمر شناخته نشده است، پلاک و سردرگمی اغلب در مغز افراد مبتلا به آلزایمر یافت می‌شود. عوامل ژنتیکی خاص ممکن است احتمال پیشرفت بیماری آلزایمر را افزایش دهد.
- دمانس عروقی
این دومین و رایج‌ترین نوع زوال عقل محسوب می‌شود که در نتیجه آسیب به عروق خونی بوجود می‌آید. مشکلات رگ‌های خونی می‌تواند باعث سکته مغزی یا سایر بیماری‌های رگ‌های خونی شود.
دمانس پیشانی گیجگاهی: گروهی از بیماری‌ها که توسط شیوع (دژنراسیون) سلول‌های عصبی در لوب فرونتال و تمپورال مغز است و به طور کلی با شخصیت، رفتار و زبان همراه است.
- زوال عقل مختلط
مطالعات کالبد شکافی مغز افراد 80 ساله و بالاتر که دچار زوال عقل بودند، نشان می‌دهد که این بیماری ترکیبی از بیماری آلزایمر، دمانس عروقی و لوی زوال عقل بدن می‌باشد.
سایر اختلالات مرتبط با دمانس
- بیماری هانتینگتون
در نتیجه یک جهش ژنتیکی، این بیماری باعث می‌شود سلول‌های عصبی خاصی در مغز و نخاع به هدر رود.
- آسیب تروماتیک مغز
این بیماری توسط تکرر ضربه به سر ایجاد می‌شود، مانند بوکس.
- بیماری پارکینسون
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون در نهایت دچار علائم زوال عقل می‌شوند.
عوامل تشدید کننده خطر
- سن
با افزایش سن، به ویژه پس از سن 65 این خطر افزایش می‌یابد. گرچه، زوال عقل بخش طبیعی از پیری نیست و زوال عقل همچنین می‌تواند در افراد جوان رخ دهد.
- سابقه خانوادگی
داشتن سابقه خانوادگی زوال عقل شما را در خطر ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد. گرچه، بسیاری از مردم با سابقه خانوادگی هرگز به این علائم مبتلا نمی‌شوند.
- سندرم داون
در میانسالی، بسیاری از مردم مبتلا به سندرم داون پیشرفته زودتر به بیماری زوال عقل مبتلا می‌شوند.
- اختلال شناختی خفیف
این شامل مشکلات حافظه‌ای می‌شود اما بدون از دست دادن کنترل عملکرد روزانه. این اختلال افراد را بیشتر در معرض خطر زوال عقل قرار می‌دهد.
- مصرف فراوان الکل
اگر شما مقدار فراوانی الکل می‌نوشید، ممکن است بیشتر در معرض خطر زوال عقل قرار گیرید.
- عوامل خطر قلبی عروقی
این موارد شامل فشارخون بالا، کلسترول بالا، تجمع چربی در دیواره عروق (تصلب شرائین) و چاقی می‌شود.
- افسردگی
پیشرفت افسردگی در اواخر عمر ممکن است باعث زوال عقل شود.
- دیابت
اگر شما دیابت داشته باشید، ممکن است خطر زوال عقل، به خصوص اگر کنترل نشود، افزایش یابد.
- استعمال دخانیات
سیگار کشیدن ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل و بیماری رگ‌های خونی (عروقی) را افزایش دهد.
- آپنه خواب
افرادی که خروپف می‌کنند یا دچار قطعی تنفس در خواب می‌شوند ممکن است دچار از دست دادن حافظه قابل برگشت شوند.
عوارض احتمالی
زوال عقل می‌تواند بر بسیاری از سیستم بدن تاثیر بگذارد و منجر به موارد زیر شود:
- تغذیه ناکافی
بسیاری از افراد مبتلا به زوال عقل در نهایت مصرف غذای خود را کاهش یا متوقف می‌کنند.
- ذات الریه (عفونت ریه یا پنومونی)
مشکل بلع خطر خفگی را افزایش می‌دهد که می‌تواند تنفس را مسدود و باعث پنومونی شود.
- ناتوانی در مراقبت از خود
با پیشرفت زوال عقل، می‌توانید در حمام کردن، لباس پوشیدن، مسواک زدن دندان تداخل ایجاد نماید.
- چالش های امنیت شخصی
برخی از شرایط روز می‌تواند مسائل ایمنی را برای افراد مبتلا به زوال عقل، از جمله رانندگی، پخت و پز و راه رفتن به تنهایی مهیا نماید.
- خطرات جانی
تشخیص
تشخیص زوال عقل و نوع آن می‌تواند چالش برانگیز باشد. افراد وقتی دچار اختلال شناختی مانند زوال عقل می‌شوند توانایی انجام وظایف روزانه مانند مصرف دارو، پرداخت قبض و رانندگی را از دست می‌دهند. برای تشخیص علت زوال عقل پزشک تاریخچه و علائم پزشکی بیمار را مرور کرده و معاینه جسمی را انجام می‌دهد. هیچ آزمایش منفردی نمی‌تواند زوال عقل را تشخیص دهد، بنابراین پزشکان به احتمال زیاد آزمایشات زیادی را انجام می‌دهند که بتوانند این بیماری را شناسایی کنند.
- تست‌های شناختی و عصبی
پزشکان عملکرد تفکر (شناختی) بیمار را ارزیابی می‌کنند و برخی از آزمون‌ها مهارت‌های تفکر، مانند حافظه، استدلال و قضاوت، مهارت‌های زبانی و میزان تمرکز بیمار را اندازه‌گیری می‌کنند.
- ارزیابی عصبی
پزشکان حافظه، زبان، درک بینایی، میزان تمرکز، حرکت، حواس، تعادل، رفلکس‌ها بیمار را ارزیابی می‌کنند.
- اسکن مغزی
روش‌هایی مانند سی تی اسکن یا ام آر آی می‌توانند شواهدی از سکته مغزی، خونریزی، تومور یا هیدروسفالی را شناسایی کنند.
- اسکنPET
این آزمایش تشخیص می‌تواند الگوهای فعالیت مغزی را نشان دهد و در تشخیص و اندازه‌گیری سطح پروتئین آمیلوئید (مشخصه بارز بیماری آلزایمر) در مغز موثر است.
- آزمایش خون
یک آزمایش خون ساده می‌تواند مشکلات جسمی را که بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد، از جمله کمبود ویتامین B-12 یا اختلالات تیروئید را نشان دهد.
درمان
اکثر انواع زوال عقل قابل درمان نیستند، اما روش‌هایی برای مدیریت علائم این بیماری وجود دارد.
- داروها
از مهارکننده‌های کولین استراز برای بهبود موقتی علائم زوال عقل استفاده می‌شود. این داروها اگرچه در درجه اول برای درمان بیماری آلزایمر استفاده می‌شود اما ممکن است برای زوال عقل‌های دیگر، از جمله زوال عقل عروقی، زوال عقل بیماری پارکینسون و زوال عقل‌های دیگر نیز تجویز شود. عوارض جانبی آن‌ها می‌تواند شامل تهوع، استفراغ و اسهال باشد. سایر عوارض جانبی احتمالی آن شامل کندی ضربان قلب، ضعف و اختلال در خواب است. همچنین پزشک ممکن است داروهایی را برای معالجه سایر علائم یا بیماری‌ها از جمله افسردگی، اختلال خواب، توهم، پارکینسون یا اضطراب بیمار تجویز کند.
- روش‌های درمانی دیگر
برخی از رویکردهای غیرمستقیم برای درمان علائم زوال عقل عبارتند از:
- کار درمانی: یک کاردرمانگر می‌تواند در پیشگیری از بروز حوادث مانند افتادن بیمار و مدیریت رفتار او موثر باشد.
- اصلاح محیط: کاهش آلودگی‌های صوتی و سر و صدا باعث می‌شود تا فرد مبتلا به زوال عقل تمرکز و عملکرد بهتری داشته باشد.
- ساده کردن کارها: سازماندهی و نظم دادن به کارهای روزمره می‌تواند در کاهش سردرگمی مبتلایان به زوال عقل موثر باشد.
پیشگیری
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از زوال عقل وجود ندارد، اما مواردی وجود دارد که می‌تواند تا حدودی از بروز علائم آن جلوگیری کند، از جمله:
- فعال نگه داشتن ذهن
فعالیت‌های تحریک آمیز ذهنی، مانند خواندن، حل معماها و بازی‌های کلمه‌ای و یادگیری ممکن است در به تاخیر انداختن شروع زوال عقل و کاهش اثرات آن موثر باشد.
- فعالیت بدنی
فعالیت بدنی و تعامل اجتماعی ممکن است تاخیر در شروع زوال عقل و کاهش علائم آن موثر باشد.
- مصرف ویتامین‌ها
برخی تحقیقات نشان می‌دهد در افرادی که کمبود ویتامین D دارند احتمال ابتلا به آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل بیشتر است شما می‌توانید ویتامین D مورد نیاز خود را از طریق برخی غذاها، مکمل‌ها و قرار گرفتن در معرض آفتاب دریافت کنید. مصرف یک ویتامین B روزانه و کمپلکس ویتامین C نیز ممکن است در پیشگیری از ابتلا به این بیماری مفید باشد.
- مدیریت عوامل خطر بیماری‌های قلبی عروقی
فشارخون بالا، کلسترول بالا، دیابت و شاخص توده بدنی (BMI) خود را مدیریت کنید.
- حفظ رژیم غذایی
خوردن رژیم غذایی سالم به دلایل مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است، اما رژیم غذایی مانند رژیم مدیترانه‌ای سرشار از میوه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار و اسیدهای چرب امگا 3 و آجیل به ویژه بادام و گردو ممکن است باعث تقویت سلامتی و کاهش خطر ابتلا به زوال عقل و بهبود سلامت قلب و عروق شود.
- خواب با کیفیت
بهداشت خواب را تمرین کنید و در صورت بروز اختلالات خواب و یا خروپف به دنبال درمان باشید.
