مدیریت بیماری
کلستومی
دستگاه گوارش که کار هضم غذا را برعهده دارد، از لوله گوارش و اعضاي مرتبط با آن تشكيل میشود. اين لوله شامل دهان، حلق، مري، معده، روده‌هاي كوچك و بزرگ، راست روده و مقعد است. روده بزرگ یك لوله ضخیم‌تر اما كوتاه‌تر از روده كوچك است كه تقریباً یك متر و نیم طول دارد. روده بزرگ شامل کولون، راست‌روده و مقعد می‌باشد. آبی که برای هضم غذاها مورد استفاده قرار گرفته، در روده بزرگ باز جذب میشود و باعث می‌گردد که مدفوع بدون آب و خشک ایجاد شود. اگر قسمتی از روده بزرگ سرطانی شود، محل درگیری برداشته میشود اما چون روده کوتاه شده است و به مقعد نمی‌رسد تا مدفوع را به خارج ببرد، انتهای روده به سطح شکم منتقل میشود و مدفوع از شکم بیرون می‌آید. به مجرایی که از شکم بیرون آورده میشود، استوما گفته میشود و به کیسه‌ای که به آن وصل میشود، کیسه کلستومی می‌گویند.
محل و اندازه‌ی استوما به نوع بیماری و نوع عمل جراحی و یا شرایط شکم بیمار بستگی دارد و به دو نوع تقسیم میشود:
- کلستومی‌موقت: در این نوع کلستومی به کولون برای مدتی که ممکن‌است هفته‌ها یا ماه‌ها یا سال‌ها به طول انجامد، اجازه استراحت داده میشود تا ترمیم یابد. کلستومی موقت در نهایت بسته خواهد شد و حرکت روده‌ها به حالت طبیعی خود برمی‌گردد.
- کلستومی‌دائمی: این نوع کلستومی معمولاً زمانی نیاز است که بخشی از کولون برداشته شود.
قوام مدفوع در انواع استوما
- اگر استوما (سوراخ) در سمت راست شکم باشد، موادی (مدفوع) که از این استوما خارج میشود تقربیاً به شکل مایع است .
- اگر استوما (سوراخ) بالای شکم در سمت راست یا میانی باشد، موادی (مدفوع) که از این استوما خارج میشود، ممکن است شل یا نرم است.
- اگر استوما (سوراخ) در سمت چپ شکم باشد، موادی (مدفوع) که از این استوما خارج میشود، قوام دارند (سفت است).
انواع کيسه‌های استومی
- کيسه‌ی قابل تخليه: انتهای کيسه جهت تخليه باز می‌باشد و هر کيسه می‌تواند برای چندین روز مورد استفاده قرار گيرد.
- کيسه‌ی غيرقابل تخليه: انتهای کيسه بسته و غيرقابل تخليه می‌باشد و فقط یکبار استفاده میشود.
- کيسه یک تکه: کيسه و محافظ پوستی به همدیگر متصل هستند.
- کيسه دو تکه: کيسه و محافظ پوستی (چسب پایه) از یکدیگر جدا هستند.
رژیم‌غذایی
پس از تعبیه کیسه کلستومی‌جهت رژیم‌غذایی مطلوب لازم است موارد زیر رعایت گردد:
- پس از سپری شدن دوران نقاهت می‌توانيد به رژیم‌غذایی خود باز گردید.
- غذای خود را آهسته و با دهان بسته به خوبی بجوید.
- در طول روز به طور منظم مایعات مصرف شود.
- رژیم‌غذایی شما باید سرشار از پروتئین باشد و بهتر است کم باقیمانده باشد تا بدین وسیله حجم مدفوع کم گردد.
- از خوردن غذاهای مثل گل کلم، آجیل، ذرت، حبوبات، کلم شور و ترش که تولید گاز می‌کند و همچنین مصرف نوشابه‌های گازدار و جویدن آدامس و بلع هوا به واسطه تند غذا خوردن پرهیز شود. در صورت بروز حساسیت قبل از حذف هر غذا که صرف می‌نمایید، چند روز تحمل کنید، زیرا ممکن است حساسیت اولیه بعد از چند روز برطرف شود.
- توجه داشته باشید که کلم، پیاز، ماهی بوی بد تولید کرده و ماست، دوغ و جعفری و اسفناج خوشبو کننده گوارش است.
- در تابستان چون مایعات فراوانی از طریق تعریق و کلستومی‌دفع میشود، لازم است مایعات بیشتری مصرف نمایید.
اگر مدفوع بیش از حد آبکی باشد:
- غذاهای مثل گندم سبوس‌دار، حبوبات، ذرت و آجیل را کمتر مصرف نمایید.
- در صورت نیاز و تمایل به مصرف حبوبات بهتر است حبوبات خام را به مدت24 ساعت در آب سرد خیساند، سپس طبخ نمود تا نفخ ایجاد نکند.
- در صورت یبوست از آب گلابی و آب انگور (میوه جات حاوی فیبر مثل پرتقال) استفاده کنید.
فعالیت
پس از تعبیه کیسه کلستومی موارد زیر را در مورد فعالیت‌های خود رعایت نمائید:
- در روزهای ابتدایی پس از ترخیص از بیمارستان شما نیاز به استراحت خواهید داشت و پس از آن می‌توانید فعالیت خود را به تدریج شروع کنید.
- در 6-4هفته اول بعد از عمل از برداشتن اجسام سنگین خودداری کنید.
- از ورزش‌هاي سنگين مانند وزنه برداری اجتناب كنيد.
- از بلند کردن اجسام سنگین (بیشتر از 7 کیلوگرم) جهت جلوگیری از طولانی یا متورم شدن استومای خود اجتناب کنید.
توصیه‌های مهم بعد از کلستومی
- از پوشیدن کمربندهای بسیار سفت یا نوارهای کمری محکم خودداری کنید.
- شما می‌توانید فعالیت اجتماعی خودتان را همانند قبل از جراحی داشته باشید.
- شما می‌توانيد با كيسه و يا بدون كيسه استحمام كنيد.
- هنگام خروج از منزل و مراجعه به محل کار حتماً کیسه و وسایل اضافی با خود به همراه داشته باشید.
- به اندازه مورد نياز كيسه و کلیه وسایل استومی راهمراه خود داشته باشيد.
- فعالیت جنسی شما بعد از عمل می‌تواند مانند قبل از عمل وجود داشته باشد و وجود کلستومی‌اختلالی در فعالیت جنسی ندارد.
- هر هفته خود را وزن کنید و و در صورتی که کاهش وزن در حدود 3-1 کیلوگرم در هفته داشتید به پزشک معالج مراجعه نمایید.
- با وجود عمل استومی منعی برای حاملگی وجود ندارد.
مراقبت از استوما
جهت مراقبت از استوما و داشتن زندگی راحت با استوما موارد زیر را رعایت نمایید:
- بافت استوما مانند داخل دهان قرمز و مرطوب می‌باشد. استوما حس ندارد؛ بنابراین از فشار، ضربه و صدمه به آن خودداری شود. زیرا در اثر ضربه به راحتی خونریزی می‌کند.
- اندازه استومی ممکن‌است در هفته‌های اول بعد از جراحی تغییر کند. به طور مرتب سایز استومی‌خود را اندازه گیری کنید.
- موهای اطراف استوما کوتاه شود.
- جهت پاک کردن پوست از آب نیم‌گرم استفاده نمایید. پوست را با استفاده از پارچه نرم وخشک تمیز نمایید.
- زمانی که یک سوم حجم کیسه استومی پر شد، آن‌را تخلیه نمایید.
- به فاصله کوتاهی بعد از ایجاد استومی ترشحات خروجی به شکل مایع جریان می‌یابد، پس از مدتي مدفوع خميری شكل خواهد شد.
- بهترین زمان تعویض کیسه برای بيشتر افراد در ساعات اوليه صبح قبل از خوردن صبحانه که استوما فعاليت کمتری دارد، است.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- برنامه زندگی شما بایستی منظم باشد زمان معینی برای غذا خوردن، خوابیدن و شستشوی کلستومی‌داشته باشید تا خللی در زندگی شما ایجاد نگردد. چنین وضعی به منظم شدن زمان خروج مدفوع از کلستومی‌کمک خواهد کرد.
- کیسه را هیچ گاه با فشار جدا نکنید بلکه اول پوست اطراف کیسه را مرطوب نموده، سپس به آرامی آن را جدا نمایید. در این موقعیت پوست اطراف را ماساژ ندهید، زیرا باعث آزردگی پوست خواهد شد بهتر است آن را با آب ولرم شسته و سپس با پنبه خشک نمایید.
- اگر بتوانید به تخلیه مدفوع نظم دهید، وجود کیسه کلستومی همیشه لازم نخواهد بود طبعاً می‌توان با پانسمان ساده‌ای روی دهانه کلستومی را پوشانده و آن را با کمربند و یا وسیله مشابه در محل خود ثابت کرد.
- سوراخ روده که در روی شکم ایجاد شده است را به طور مرتب یک ساعت بعد از صرف غذا شستشو دهید، این کار باعث تحریک امواج دودی و سهولت در اجابت مزاج و منظم شدن زمان دفع می‌گردد.
- درجه حرارت آبی که برای شستشوی کلستومی‌استفاده میشود بایستی مطابق حرارت بدن و یا کمی‌کمتر از آن باشد.
- اگر کیسه کلستومی چند بار مصرف است، برای اینکه عمر طولانی داشته باشد لازم است آن را مرتب شستشو داده و در هوای آزاد و آفتاب قرار دهید. این کار بوی بد آن را مرتفع خواهد نمود.
- زمانی که ثلث یا نصف کیسه پر میشود باید تخلیه گردد. تا حجم و سنگینی آن باعث کنده شدن کیسه نشود.
- بهترین وضعیت قرارگرفتن برای شستشوی کلستومی‌حالت نشسته است.
- پوست اطراف استوما را بایستی با ملایمت و با استفاده از پارچه نرم و با صابون ساده شستشو داده و تمیز کنید.
- برای شست و شوی استوما از به کار بردن صابون روغنی اجتناب کنید.
- در موقع چسباندن کیسه، رطوبت اضافی اطراف استوما را خشک کرده سپس کیسه کلستومی‌را چسبانده به مدت 33 ثانیه محکم آن را به پوست فشار دهید.
- همیشه یک کیسه‌ی اضافی همراه خود داشته باشید تا در صورت نیاز از آن استفاده کنید.
- محل استوما را از نظر خونریزی، کبودی، عفونت و بوی نامطبوع بررسی کنید، در صورت مشاهده هر کدام از موارد ذکر شده به پزشک معالج اطلاع دهید.
رژیم غذایی
- رژیم غذایی شما باید سرشار از پروتئین باشد.
- مایعات زیاد مصرف کنید. غذاها را به طور کامل بجوید.
- غذاهای غنی از فیبر، مثل سبوس گندم و نان سبوس دار از رژیم غذایی حذف شود.
- از خوردن غذاهای مثل گل کلم، آجیل، ذرت، حبوبات، کلم شور و ترش که تولید گاز می‌کند و همچنین مصرف نوشابه‌های گازدار و جویدن آدامس و بلع هوا به واسطه تند غذا خوردن پرهیز شود. در صورت بروز حساسیت قبل از حذف هر غذا، چند روز تحمل کنید، زیرا ممکن است حساسیت اولیه بعد از چند روز برطرف شود.
- توجه داشته باشید که کلم، پیاز، ماهی پس از تجزیه در دستگاه گوارش بوی بد تولید می‌کنند و ماست، دوغ و جعفری و اسفناج خوش بو کننده دستگاه گوارش می‌باشند.
- در تابستان چون مایعات فراوانی از طریق تعریق و کلستومی‌دفع میشود. لازم است مایعات بیشتری مصرف نمایید.
- اگر مدفوع بیش از حد آبکی باشد غذاهای مثل گندم سبوس‌دار، حبوبات، ذرت و آجیل را کمتر مصرف نمایید.
- در صورت نیاز و تمایل به مصرف حبوبات بهتر است حبوبات خام را به مدت24 ساعت در آب سرد خیساند سپس طبخ نمود تا نفخ ایجاد نکند.
- در صورت یبوست از آب گلابی و آب انگور (میوه‌های حاوی فیبر مثل پرتقال) استفاده کنید.
- مصرف غذاهای پر ادویه و سرخ شده، قهوه، غذاهای محتوی شکر زیاد، خانواده کلم، آب آلو، شیرین بیان باعث اسهال میشود باید از مصرف آنها خودداری کرد.
- توصیه میشود موادی مثل موز، کره بادام زمینی، سیب زمینی، سس سیب، ماکارانی، برنج پخته، ماست، جو دو سر و یا سبوس آن و پنیر مصرف شود.
طرز استفاده از کيسه‌های کلستومی
- در صورتی که از کيسه‌هایی با مخزن ته باز استفاده می‌کنيد، قبل از هر چيز ته آن را با گيره ببنديد. برای اين کار دسته گيره را به طرف عقب و بالا بکشيد تا گيره باز شود. انتهای کيسه را روی تيغه قرار داده و گيره را ببنديد. اطمينان حاصل نمائيد که ته کيسه کاملا” بسته شده باشد. نکته قابل ذکر ديگر آن است که گيره‌هایی که برای بستن ته کيسه‌ها وجود دارند آنچنان طراحی شده‌اند که با انحنا، شکم مطابقت داشته باشند. در اينطورت دقت نمائيد که گيره را بر عکس و به طور پشت و رو استفاده ننمایيد.
- کلاهک حلقه محافظتی را از روی آن برداريد، برای اين منظور گوشه قاب کيسه را در محل زائده دار آن انگشتان دست چپ بگيريد، سپس با انگشتان دست راست لبه کلاهک محافظ را به آرامی و در چند مرحله بلند کرده و بالاخره آن را کاملاً بر داريد.
- بخش اصلی پوشش کاغذی را از روی سطح قاب برداريد.
- کيسه را با دقت و به آرامی بر روی شکم قرار دهيد به طوری که دهانه آن دقيقاً دراطراف استوما قرار گيرد. مطمئن شويد که کيسه کاملاً در محل صحيح خود قرار گيرد و مخزن آن در جهت درستی واقع شده باشد.
- با کمک انگشتان دست راست قاب کيسه را بر روی پوست شکم فشار دهيد.
- بقاياي پوشش کاغذی را از لبه قاب برداريد و به کمک انگشتان دست قاب را در اطراف استوما و از داخل به اطراف آن فشار دهيد تا سطح آن بطور کامل بر روی پوست بچسبد، دقت به عمل آوريد که سطح قاب چروک نخورد.
- در صورتی که مايليد از کمربند ايمنی استفاده کنيد.
نحوه ی خالی کردن کیسه
- زمانی که 2/1 یا 3/1 کیسه پرشد آن را تخلیه کنید.
- ابتدا در توالت، کاغذی را جهت کاهش احتمال پاشیده شدن ترشحات پهن کنید، برای خالی کردن کيسه‌های ته باز ابتدا گيره ته آن را با دست بگيريد و ته کيسه را به طرف بالا بچرخانيد. دسته گيره را تا حدی بالا بکشيد که گيره باز شود. انتهای کيسه را مجدداً به طرف پائين بچرخانيد و محتويات کيسه را در توالت خالی کنيد. اگر می‌خواهيد باز هم از کيسه استفاده کنيد همانطور که به شکم چسبيده است مجدداً ته آن را مطابق بند يک با گيره ببنديد در غير اينصورت کيسه را از بدن جدا کنيد.
- از کیسه‌ای که سوراخ آن تقریبا 3/0 سانتی‌متر بزرگتر از استومای شما باشد استفاده کنید.
- کیسه‌های ته بسته: این نوع کیسه وقتی پر شود، دور انداخته میشود. کیسه ته بسته معمولاً برای کلستومی‌که مواد خروجی از این نوع کلستومی‌ها سفت هستند و نیازی به درناژ ندارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- در روزهای ابتدایی پس از ترخیص از بیمارستان شما نیاز به استراحت خواهید داشت و پس از آن می‌توانید فعالیت خود را به تدریج شروع کنید.
- در 6-4هفته اول بعد از عمل از برداشتن اجسام سنگین خودداری کنید.
- از بلند کردن اجسام سنگین (بیشتر از 7 کیلوگرم) جهت جلوگیری از طولانی یا متورم شدن استومای خود اجتناب کنید.
- هر هفته خود را وزن کنید و و در صورتی که کاهش وزن در حدود 3-1 کیلوگرم در هفته داشتید به پزشک معالج مراجعه نمایید.
- فعالیت جنسی شما بعد از عمل می‌تواند مانند قبل از عمل وجود داشته باشد و وجود کلستومی‌اختلالی در فعالیت شما ایجاد نمی‌کند.
- شما می‌توانید فعالیت اجتماعی خودتان را همانند قبل از جراحی داشته باشید، برای اینکه احساس بدی نداشته باشید می‌توانید کیسه را با استفاده از لباس‌های خود بپوشانید.
نگهداری کیسه‌های کلستومی
- حداکثر مدت انبارداری کيسه‌های کلستومی سترگ از تاريخ توليد آنها 36 ماه می‌باشد. اين کيسه‌ها بايستی در مکان خشک و در دمای معتدل نگهداری شوند. از نگهداری کيسه‌ها در محل بسيار گرم (40 درجه سانتيگراد به بالا) و بسيار سرد (صفر درجه سانتيگراد و پائين‌تر) خودداری کنید. در طول مدت نگهداری کيسه‌ها آنها را از بسته يا جعبه بيرون نياوريد تا از گرد و غبار و ساير آلودگی‌ها محفوظ بمانند.
