سردرد خوشه‌ای، نوعی سردرد است که در بازه‌های زمانی مشخصی بروز می‌کند و به همین دلیل چنین نامی دارد و یکی از دردناک‌ترین انواع سردردها است. این سردرد معمولا در نیمه‌های شب آغاز شده و فرد را با درد وحشتناکی حول و یا درون یک چشم بیدار می‌کند.

طول مدت حملات سردردی ممکن است از یک هفته تا یک ماه متفاوت باشد و پس از آن هم بهبود بیماری آغاز می‌گردد که در آن سردرد به کلی متوقف می‌شود و ممکن است چند ماه تا چند سال این سردردها در این دوره عود نکنند.

این بیماری نادر بوده و خطرناک نیست و درمان‌ها می‌توانند حملات این بیماری را کوتاه‌تر و خفیف‌تر نمایند. از دارو درمانی هم به منظور کاهش دفعات حمله سردردهای خوشه‌ای استفاده می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

این بیماری به طور ناگهانی و بدون هشدارهای قبلی بروز می‌کند و نشانه‌های آن عبارتند از:

• درد شدید به خصوص در ناحیه‌ی اطراف چشم که به دیگر اعضای بدن منتشر می‌شود مانند صورت، سر، گردن و شانه‌ها.
• درد یک طرف بدن
• بی‌قراری
• قرمزی چشم در سمت دردناک
• گرفتگی یا آبریزش بینی در سمتی از بینی که درد دارد.

• تورم ناحیه‌ی دور چشم در منطقه‌ی دردناک
• تعریق و رنگ پریدگی صورت
• افتادگی پلک
• خروج بیش از اندازه‌ی اشک

درد این بیماری معمولا با صفاتی همچون سوزاننده، تیز و عمیق توصیف می‌شود. افراد مبتلا به این نوع سردرد، درد آن را همانند فرو رفتن یک سیخ داغ در چشم‌ها و یا بیرون کشیدن چشم از حدقه توصیف می‌کنند.

برخی از علائم شبیه میگرن همانند تهوع، حساسیت به نور و صدا می‌تواند افراد مبتلا به سردردهای خوشه‌ای را هم دچار کند.

علل شایع

دلیل اصلی بروز این بیماری ناشناخته است ولی به نظر می‌رسد که اختلالات عملکردی هیپوتالاموس نقش مهمی در این میان دارد. این بیماری ساعت‌های منظمی از روز بروز می‌کند و چرخه‌ی آن مطابق با آغاز فصل‌ها است. این حالت نشان می‌دهد که ساعت بیولوژیک بدن هم در این تنظیم دخیل است که در هیپوتالاموس قرار دارد و در مرکز مغز واقع است.

اختلالات هیپوتالاموس می‌تواند زمان بندی و طبیعت چرخه‌ای این نوع از سردردها را نشان دهد. سردردهای خوشه‌ای برعکس میگرن و سردردهای تنشی با محرک‌ها بدتر نمی‌شوند مانند غذاها، تغییرات هورمونی و استرس. تعدادی از افراد علائمی مشابه به میگرن مانند تهوع را قبل از آغاز حملات تجربه می‌کنند.

عوامل تشدید کننده‌ی خطر

عوامل موثر در ابتلا به سردرد خوشه ای عبارتند از:

• سن

ابتلا به این بیماری در بین افراد 20 تا 40 سال شایع‌تر است ولی ممکن است در هر سنی بروز کند.

• جنسیت

مردها بیشتر از زنان در معرض ابتلا به این نوع از سردرد هستند.

• سیگار کشیدن

افراد سیگاری بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

• مصرف الکل

اگر شما در خطر ابتلا به سردرد خوشه‌ای باشید، الکل احتمال بروز آن را افزایش می‌دهد.

• سابقه‌ی خانوادگی

اگر خانواده‌ی شما به این بیماری مبتلا بوده‌اند، احتمال ابتلای شما بیشتر خواهد شد.

عوارض احتمالی

پیامد‌های این بیماری به عوامل مختلفی وابسته هستند مانند، سن، دلیل عفونت، شدت بیماری اولیه و مدت زمان بین آغاز بیماری تا درمان.

در بیشتر موارد افرادی که به نوع خفیف ورم مغزی مبتلا شده‌اند، در طی چندین هفته بهبود می‌یابند و پیامدهای طولانی مدت نخواهند داشت.

پیامدهای دیگر که شدت متفاوتی دارند ممکن است ماه‌ها ادامه یابند و یا دائمی شوند:

• خستگی دائمی
• ضعف یا عدم هماهنگی عضلانی
• تغییرات شخصیتی
• اختلالات حافظه

• فلج
• اختلالات شنیداری و یا دیداری
• اختلالات گفتاری

تشخیص

تشخیص این بیماری با توجه به ویژگی‌های حملات مانند درد، موقعیت و شدت درد و دیگر علائم مرتبط صورت می‌گیرد.

در صورتی که شما به سردردهای مزمن و یا عود کننده مبتلا باشید، پزشکتان با این روش‌ها سعی می‌کند تا نوع و دلیل سردرد را تشخیص دهد:

• معاینه‌ی عصبی

در این روش نشانه‌های فیزیکی این سردرد تشخیص داده می‌شود. گاهی اوقات پلک چشم می‌افتد و یا مردمک چشم کوچکتر به نظر می‌رسد.

• تصویربرداری

در صورتی که شما مبتلا به سردردهای پیچیده و یا اختلالاتی در ارزیابی جسمانی باشید، پزشکتان روش‌های دیگری را به کار می‌برد تا دلایل بروز سردرد مانند تومور مغز و یا آنوریسم مشخص شود مانند:

• سی تی اسکن

در این روش از مجموعه‌ای از پرتوهای ایکس به منظور گرفتن عکس‌های مقطعی از مغز استفاده می‌شود.

• ام آر آی

در این روش از میدان‌های مغناطیسی قوی و امواج رادیویی به منظور گرفتن عکس‌های دقیق از مغز و رگ‌های خونی استفاده می‌شود.

درمان

این بیماری قابل درمان نیست ولی هدف آن کاهش شدت درد و طول آن و پیشگیری از حملات بعدی است. درد این بیماری به طور ناگهانی آغاز می‌شود و ممکن است پس از مدت کوتاهی ناپدید شود و به همین دلیل ارزیابی و درمان آن دشوار است و به درمان‌های سریع نیاز دارد. تعدادی از داروهای سریع می‌توانند به سرعت درد را کاهش دهند. روش‌های زیر بنابر تحقیقات انجام شده به عنوان بهترین روش‌های درمانی سریع و پیشگیری کننده شناخته می‌شوند:

• اکسیژن

استنشاق اکسیژن 100 درصد از طریق یک ماسک می‌تواند به میزان زیادی وضعیت بیمار را بهبود بخشد و تأثیرات این روش ارزان و موثر در طی 15 دقیقه بروز می‌کند ولی باید سیلندر اکسیژن و تنظیم کننده را با خود همراه داشته باشید و به همین دلیل کمی درمان سخت خواهد شد. از واحدهای کوچک و متحرک هم می‌توان استفاده نمود ولی برای عده‌ای باز هم غیرکاربردی است.

• بی‌حس کننده‌های موضعی

حالت بی‌حسی ناشی از این داروها مانند لیدوکائین در تزریق از طریق بینی می‌تواند در درمان سردرد موثر باشد.

روش‌های پیشگیری کننده

این روش‌های درمانی در آغاز بیماری بکار برده می‌شوند تا حملات سردرد را سرکوب نمایند. انتخاب داروی مصرفی با توجه به نظم و طول دوره‌های بیماری متفاوت است. با مشورت با پزشک می‌توانید زمانی مصرف دارو را قطع کنید که دوره‌های بیماری پایان یافته باشد.

• مسدودکننده‌های کانال‌های کلسیمی

داروهای مسدود کننده کانال‌های کلسیمی، اولین انتخاب برای پیشگیری از بروز این سردردها می‌باشد و با داروهای دیگر مصرف می‌شود ولی به منظور درمان سردردهای خوشه‌ای مزمن باید مدت زیادی از این دارو استفاده نمود. اگر شما به تازگی به این نوع از سردرد مبتلا شده باشید و یا الگوی درد آن کوتاه مدت باشد، پزشکتان از داروهای کورتیکواستروئیدی استفاده می‌کند که گزینه‌ی کوتاه مدت خوبی هستند ولی عوارضی مانند دیابت، فشارخون و آب مروارید باعث می‌شوند تا گزینه‌ی بلند مدت مناسبی نباشند.

• لیتیوم کربنات

از این ماده برای درمان اختلال دو قطبی استفاده می‌شود و می‌تواند در پیشگیری از بروز این نوع از سردرد موثر باشد ولی در حالی است که دیگر داروها در این زمینه موثر نباشند. عوارض جانبی آن عبارتند از: تومور، افزایش تشنگی و اسهال. پزشک ممکن است دوز مصرفی را به گونه‌ای تنظیم نماید تا بتواند عوارض آن را به حداقل برساند. در زمان مصرف این دارو، شما مورد ارزیابی خونی قرار می‌گیرید تا امکان بروز عوارض جدی‌تری همانند آسیب‌های کلیوی مشخص شود.

• انسداد اعصاب

تزریق یک ماده‌ی بی‌حسی به همراه کورتیکواستروئید حول عصب پس سری می‌تواند در بهبود این بیماری کمک نماید. می‌توان تا زمانی که داروهای درمانی بلند مدت بر بیماری تأثیر می‌گذارند، از این دارو استفاده کرد.

• ارگوتامین

که به صورت قرص تجویز می‌شود و باید زیر زبان گذاشته شود و قبل از خواب مصرف گردد تا از بروز حملات شبانه جلوگیری نماید.

• ملاتونین

با توجه به مطالعات، 10 میلی‌گرم از ملاتونین با تجویز پزشک، در هنگام غروب می‌تواند تناوب سردردهای خوشه‌ای را کاهش دهد.

جراحی

به ندرت پزشکان به بیماران مبتلا به سردرد خوشه‌ای که بر اثر مصرف داروهای سریع الاثر بهبود نمی‌یابند و یا آن‌هایی که نمی‌توانند عوارض جانبی داروها را تحمل نمایند، جراحی را پیشنهاد می‌کنند.

این جراحی می‌تواند به اعصاب مسئول درد آسیب برساند مانند عصب سه قلو که دور و پشت چشم‌ها قرار دارد. ولی نتایج بلند مدت این جراحی مشخص نشده است مانند از بین رفتن حواس در بخش‌هایی از صورت و سر که به ندرت رخ می‌دهد.