نارسایی دهانه رحم که به آن نارسایی سرویکس هم گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که بافت دهانه رحم ضعیف شده و منجر به زایمان زودرس یا سقط جنین سالم می‌شود.
قبل از بارداری، دهانه رحم (پایین‌ترین قسمت رحم که به واژن متصل می‌شود) به طور طبیعی بسته و سفت است. با پیشرفت بارداری و آمادگی مادر برای تولد نوزاد، دهانه رحم به تدریج نرم شده، طول آن کاهش پیدا می‌کند و باز می‌شود (گشادتر می‌شود). اگر مادر مبتلا به نارسایی دهانه رحم باشد، همین امر باعث می‌شود دهانه رحم خیلی زودتر از حد معمول باز و منجر به زایمان زودرس شود.
تشخیص و درمان نارسایی دهانه رحم کار سختی است. اگر دهانه رحم زودتر از موعد شروع به باز شدن کند، پزشک درمان‌های پیشگیرانه در دوران بارداری را توصیه می‌کند، از جمله تجویز دارو، دوختن دور دهانه رحم (سرکلاژ سرویکس).

علائم و نشانه‌ها

ممکن‌ است فرد تا باز شدن دهانه‌ی رحم هیچ‌گونه علائمی نداشته باشد و یا چند روز تا چند هفته بین هفته‌های 14 تا 20 بارداری، لکه‌بینی داشته باشد. به‌طور کلی علائم نارسایی سرویکس یا دهانه‌ی رحم شامل:

• احساس فشار در لگن
• کمردرد
• گرفتگی خفیف در شکم
• تغییر در ترشحات واژن
• خونریزی خفیف از واژن

عوامل تشدیدکننده خطر

• عوامل مختلفی خطر بروز نارسایی دهانه رحم را افزایش می‌دهند، از جمله:
• شرایط مادرزادی: اختلالات رحم و اختلالات ژنتیکی بر روی نوعی فیبر پروتئین تأثیر می‌گذارند که بافت‌های همبند (کلاژن) بدن را تشکیل می‌دهد و این امر ممکن‌ است باعث بروز نارسایی دهانه رحم شود.
• آسیب دهانه رحم:اگر مادر در زایمان قبلی خود دچار پارگی دهانه رحم شده باشد، ممکن ‌است دچار نارسایی دهانه رحم شود. دیگر فرآیندهای جراحی بر روی دهانه رحم، گرفتن آزمایش پاپ اسمیر به شکل نامناسب، ممکن‌است باعث آسیب رسیدن به دهانه رحم و منجر به بروز نارسایی دهانه رحم شود.
• اتساع و کورتاژ: این فرآیند برای تشخیص و درمان بیماری‌های مختلف رحم استفاده می‌شود مانند خونریزی شدید یا کورتاژ پس از سقط جنین. در موارد نادر این فرآیند ممکن ‌است باعث آسیب‌های ساختاری به دهانه رحم شود.

عوارض احتمالی

نارسایی دهانه رحم نوعی خطر برای بارداری محسوب می‌شود، به ویژه در سه ماهه دوم و ممکن ‌است موارد زیر را به دنبال داشته باشد:

• تولد زودرس
• سقط جنین

تشخیص

نارسایی دهانه رحم فقط در دوران بارداری قابل تشخیص است و حتی پس از آن تشخیص این مشکل کار سختی است. به ویژه در زمان اولین بارداری راحت‌تر تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص نارسایی دهانه رحم تمام علائمی ‌را که مادر تجربه کرده است، بررسی خواهد شد.
به علاوه پزشک در مورد سوابق پزشکی مادر نیز سوالاتی خواهد پرسد. اگر خانمی قبلاً سابقه سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری را داشته یا در زمان زایمان دچار پارگی دهانه رحم شده است، باید به پزشک خود اطلاع دهد.
در صورت تأیید موارد زیر، پزشک تشخیص می‌دهد که مادر مبتلا به نارسایی دهانه رحم است:

• سابقه اتساع بدون درد دهانه رحم و زایمان در سه ماهه دوم
• سابقه زایمان‌های زودرس در حاملگی‌های قبل
• باز شدن پیشرونده دهانه رحم قبل از هفته بیست و چهارم بارداری، بدون انقباضات دردناک و خونریزی
• پاره شدن کیسه آب یا عفونت

آزمایش‌ها و فرآیندهایی که به تشخیص نارسایی رحم در سه ماهه دوم کمک می‌کنند، عبارتند از:

• سونوگرافی ترانس واژینال: پزشک برای ارزیابی طول و گشادی دهانه رحم و همچنین بررسی جنین، سونوگرافی ترانس واژینال را توصیه خواهد کرد. در زمان انجام این سونوگرافی یک مبدل بلند و باریک در واژن قرار می‌گیرد تا امواج صوتی را ارسال کند و انعکاس‌های دهانه رحم و پایین آن را روی یک نمایشگر نشان داده می‌شود.

 

• معاینه لگنی: پزشک از طریق معاینه‌ی لگنی متوجه خروج پرده‌های جنین از دهانه‌ی رحم می‌شود که نشان‌دهنده‌ی نارسایی دهانه رحم است. با این معاینه می‌توان به مشکلات مادرزادی یا پارگی دهانه رحم پی برد و اگر لازم بود، انقباضات رحمی کنترل می‌شوند.
• آزمایش‌ها: اگر لایه‌های جنینی قابل مشاهده باشند و سونوگرافی علائمی ‌از التهاب را نشان دهد، اما هیچگونه علائمی ‌از عفونت مشاهده نشود، پزشک نمونه‌ای از مایع آمنیوتیک را بررسی می‌کند تا وجود عفونت در کیسه و مایع آمنیوتیک را تشخیص داده یا رد کند.

آزمایشی وجود ندارد تا بتوان قبل از بارداری نارسایی دهانه رحم را تشخیص داد. اما برخی آزمایش‌ها هستند که می‌توانند اختلالات رحم را تشخیص دهند که برخی از این اختلالات منجر به نارسایی دهانه رحم خواهند شد.
به عنوان مثال قبل از بارداری، پزشک سونوگرافی یا ام.آر.آی یا هیستروسالپنگوگرافی (یک روش که با استفاده از اشعه ایکس به بررسی داخل رحم، لوله‌های رحمی و مناطق اطراف آن می‌پردازد) را توصیه می‌کند.

درمان

روش‌های درمانی برای نارسایی دهانه رحم عبارتند از:

• مکمل پروژسترون: اگر مادر سابقه‌ی زایمان زودرس داشته باشد، ممکن است در سه‌ماهه‌ی دوم بارداری پزشک هورمون پروژسترون تجویز کند. با این حال تحقیقات بیشتری نیاز است تا تأثیر واقعی پروژسترون بر نارسایی دهانه رحم مشخص شود. اخیراً تحقیقات نشان داده‌اند به نظر نمی‌رسد تجویز پروژسترون در بارداری‌های دوقلویی یا چندقلویی سودمند باشد.
• سونوگرافی: اگر مادر سابقه تولد نوزاد زودرس داشته باشد یا در جراحی‌ها و زایمان‌های قبل، دهانه رحم او آسیب دیده باشد، پزشک با استفاده از سونوگرافی، دهانه رحم او را کنترل خواهد کرد، به این صورت که از هفته پانزدهم تا بیست و چهارم بارداری هر دو هفته یک بار میزان باز شدن یا طول دهانه رحم بررسی می‌شود و اگر تغییر غیرطبیعی مشاهده شود، پزشک سرکلاژ (دوختن) دهانه رحم را توصیه خواهد کرد.
• سرکلاژ (دوختن) دهانه رحم: اگر از دوران بارداری مادر کمتر از 24 هفته گذشته یا سابقه تولد زودرس دارد و سونوگرافی باز شدن دهانه رحم را نشان می‌دهد، یک جراحی به نام سرکلاژ دهانه رحم انجام می‌شود که از تولد زودرس نوزاد پیشگیری می‌کند. در این جراحی دهانه رحم با استفاده از بخیه بسته می‌شود. این بخیه در ماه‌های آخر بارداری یا در زمان زایمان باز می‌شود.

اگر مادر سابقه زایمان زودرس به دلیل نارسایی دهانه رحم داشته باشد، ممکن ‌است پزشک حتی قبل از علائم باز شدن دهانه‌ی رحم اقدام به سرکلاژ کند. این روش معمولاً قبل از هفته‌ی 14 بارداری انجام می‌شود. سرکلاژ برای هر فردی که در خطر زایمان زودرس باشد، انجام نمی‌شود، خصوصاً در بارداری‌های دوقلویی و یا چندقلویی باید پزشک نسبت فواید به مضرات سرکلاژ را بسنجد.
گاهی پزشک از دستگاه‌هایی استفاده می‌کند که در داخل واژن قرار می‌گیرند و طوری طراحی شده‌اند که می‌توان از آن برای کاهش فشار وارده بر دهانه رحم نیز استفاده کرد.

پیشگیری

نارسایی دهانه رحم قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان برای بهبود سلامت و کامل کردن دوران بارداری اقدامات زیادی انجام داد. به عنوان مثال:

• مراقبت‌های منظم دوران بارداری: مراجعه منظم به پزشک می‌تواند به تضمین سلامت مادر و نوزاد کمک کند. علائم نگران‌کننده باید به پزشک اطلاع داده شود.
• رژیم‌غذایی سالم: مادر در طول دوره بارداری به فولیک اسید، کلسیم، آهن و سایر مواد مغذی، بیشتر نیاز خواهد داشت. مصرف روزانه ویتامین‌های دوران بارداری (که بهتر است مصرف آن‌ها چند ماه قبل از لقاح شروع شود) می‌تواند کمبودهای رژیم‌غذایی را جبران کند.
• افزایش وزن متعادل: افزایش وزن مناسب می‌تواند سلامت کودک را تضمین کند. برای خانم‌هایی که قبل از بارداری دارای وزن مناسبی هستند، افزایش حدودا 11 تا 16 کیلوگرم ایده‌آل می‌باشد.

اجتناب از مصرف مواد مضر: از مصرف سیگار، الکل، و سایر مواد مخدر باید اجتناب کرد. به علاوه مصرف برخی داروها در این دوران نیز نیازمند احتیاط می‌باشند. قبل از مصرف هر گونه دارو و مکمل ابتدا با پزشک مشورت شود.