مدیریت بیماری
فلج مغزی (سربرال پالسی)
فلج مغزی یک بیماری نیست بلکه دسته‌ای از بیماری‌ها است که به علت آسیب به مغز به‌وجود می‌آید. این آسیب‌ها ممکن‌است در زمان جنینی یعنی قبل از تولد، به مغز نوزاد وارد شود، ممکن‌است در حین زایمان و یا حتی ممکن‌است در یک سال اول زندگی که مغز وی به‌سرعت در حال رشد است، ایجاد شوند. نوزادان نارس و آن‌هایی که در موقع تولد وزن کمی دارند، بیشتر در معرض این آسیب هستند. فلج مغزی، یک تأخیر در رشد حرکتی و ایجاد مشکل در کنترل و حفظ تعادل و قرار دادن اندام در وضعیت مناسب و توانایی‌های راه رفتن است. علائم و نشانه‌های این بیماری در دوران نوزادی و یا قبل از رفتن به مدرسه ظاهر می‌شوند.
فلج مغزی بر توانایی‌های افراد اثر دائمی می‌گذارد. برخی از بیماران توانایی راه رفتن دارند ولی برخی دیگر قادر به راه رفتن نیستند. برخی افراد توانایی‌های ذهنی طبیعی یا نزدیک به حالت طبیعی دارند اما برخی دیگر دچار ناتوانی ذهنی هستند. این بیماری ممکن‌است صرع، نابینایی یا ناشنوایی هم به همراه داشته باشد.
علائم و نشانه‌ها
علائم و نشانه‌ها بسیار متفاوت هستند. مشکلات حرکتی دراین بیماری عبارتند از:
- تغییردر قوام ماهیچه مثل بیش از حد سفت بودن یا بیش از حد شل بودن عضله
- انعطاف‌پذیری کم عضلات و سفتی عضلات به‌همراه پاسخ‌های طبیعی عصبی
- عدم توانایی در هماهنگی بین عضلات (آتاکسی) و حرکات بدون اراده یا لرزش عضلات
- تمایل به استفاده از یک طرف بدن مانند استفاده از یک دست یا کشیدن یک پا در هنگام خزیدن
- مشکل در مکیدن یا خوردن و مشکلات بلع و قورت دادن غذا
- تأخیر در به حرف افتادن یا اختلالات تکلم
- مشکل در انجام حرکاتی ظریف مثل برداشتن مداد یا قاشق
- تشنج
این ناتوانی‌های مرتبط با فلج مغزی ممکن‌است محدود به یک عضو یا یک طرف از بدن بشوند، یا بر کل بدن اثر بگذارند. اختلال ذهنی ایجاد شده به‌واسطه‌ی بیماری فلج مغزی، با گذشت زمان تغییر نمی‌کند بنابراین با افزایش سن، علائم بدتر نمی‌شوند. با وجود این، عضلات شروع به کوتاه و سفت شدن کرده و ممکن‌است درصورت درمان نشدن، بدتر شوند.
ناتوانی‌های مغزی مرتبط با بیماری فلج مغزی ممکن‌است با دیگر بیماری‌های عصبی در ارتباط باشند. افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن‌است به بیماری‌های زیر هم مبتلا باشند:
- مشکلات بینایی یا شنوایی
- ناتوانی‌های ذهنی
- تشنج
- احساس دردهای غیرطبیعی
- بیماری‌های دهان
- بیماری‌های روانی
- بی‌اختیاری ادرار
علل شایع
فلج مغزی به دنبال یک اختلال یا یک اتفاق غیرطبیعی در مغز رخ می‌دهد و معمولاً پیش از تولد نوزاد اتفاق می‌افتد. در بسیاری از موارد، عامل اصلی این بیماری ناشناخته است. عواملی ممکن‌است منجر به این بیماری شوند از جمله:
- تغییرات ناگهانی در ژن‌ها
- عفونت‌های مغزی
- سکته‌ی مغزی
- آسیب و ضربه به سر
- نرسیدن اکسیژن به مغزهنگام تولد
عوامل تشدید کننده خطر
عواملی که با ابتلا به بیماری فلج مغزی در ارتباط هستند، عبارتند از:
الف) سلامت مادر
عفونت‌ها یا مشکلات مادر در دوران بارداری می‌توانند خطر ابتلا به بیماری فلج مغزی را افزایش دهند. این مشکلات عبارتند از:
- ابتلا مادر به سرخجه در دوران بارداری
سرخجه یک عفونت ویروسی است که باعث بروز مشکلات جدی در جنین می‌شود و می‌توان با استفاده از واکسن از آن جلوگیری کرد.
- ابتلا مادر به آبله مرغان در دوران بارداری
آبله مرغان یک عفونت ویروسی مسری است که باعث ایجاد تاول‌های خارش‌دار و کهیر می‌شود و می‌تواند مشکلاتی را در بارداری ایجاد کند. می‌توان با تزریق واکسن از این بیماری جلوگیری کرد.
- ابتلا مادربه سایتومگالوویروس در دوران بارداری
یک ویروس رایج است که علائمی شبیه به آنفولانزا (سرماخوردگی) را ایجاد می‌کند. این بیماری ممکن‌است منجر به بروز مشکل در نوزاد شود.
- ابتلا مادر به هرپس در دوران بارداری
عفونت هرپس می‌تواند در طول بارداری از مادر به فرزند منتقل شود و بر رحم و جفت اثر بگذارد. التهابی که به‌وسیله‌ی این عفونت ایجاد می‌شود، به سیستم عصبی جنین آسیب می‌رساند.
- ابتلا مادر به توکسوپلاسموز در دوران بارداری
این عفونت ناشی از انگل موجود در مواد غذایی آلوده به خاک و مدفوع گربه است.
- ابتلا مادر به سفلیس در دوران بارداری
سفلیس یک عفونت قابل انتقال جنسی است.
- در معرض سموم قرار گرفتن مادر
قرار گرفتن در معرض سمومی مثل جیوه در دوران بارداری می‌تواند خطر فلج مغزی را افزایش دهد.
- ابتلا مادر به سایر بیماری‌ها
سایر بیماری‌ها مانند مشکلات تیروئید، ناتوانی‌های ذهنی یا تشنج در مادران باردار ممکن‌است خطر فلج مغزی را افزایش دهند.
ب) بیماری‌های نوزاد
بیماری‌هایی که در صورت ابتلای نوزاد به آن‌ها، خطر فلج مغزی را افزایش می‌دهند، عبارتند از:
- مننژیت باکتریایی
این عفونت باعث ورم (التهاب) پرده‌های اطراف مغز و نخاع (مننژ) می‌شود.
- آنسفالیت ویروسی
این عفونت ویروسی علائمی شبیه التهاب مننژ ایجاد می‌کند.
- یرقان شدید
یرقان (زردی) نوزاد، می‌تواند فلج مغزی را ایجاد کند.
ج) سایر عوامل بارداری و زایمان
برخی از مشکلات مربوط به بارداری و زایمان که با فلج مغزی در ارتباط هستند، عبارتند از:
- زایمان بریچ، زایمانی که در آن نوزاد در موقعیتی قرار دارد که ابتدا پاها خارج می‌شوند.
- مشکلات تنفسی نوزاد درحین زایمان (نرسیدن اکسیژن به نوزاد هنگام تولد)
- کم بودن وزن نوزاد
- زایمان چندقلویی
- زایمان زودرس
- وجود مشکل درگروه خونی مادر و نوزاد (فاکتور آر.هاش (Rh) منفی در مادر)
عوارض احتمالی
- کوتاهی عضلات
کوتاهی طول عضلات و ماهیچه‌ها به‌خاطر سفتی شدید آن‌ها است. این مشکل می‌تواند رشد استخوان را متوقف کرده، استخوان‌ها را خم کندو در نتیجه تغییر شکل ایجاد می‌شود.
- سوء تغذیه
مشکلات بلع و تغذیه برای همه‌ی افرادی که مبتلا به فلج مغزی هستند، وجود دارد به‌خصوص در نوزادان. این مسئله موجب رشد ناقص و ضعف استخوان‌ها می‌شود.
- بیماری‌های ذهنی و روانی
افرادی که مبتلا به فلج مغزی هستند، معمولاً مشکلات روانی مثل افسردگی دارند.
- مشکلات ریوی
افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن‌است دچار مشکلات تنفسی شوند.
- بیماری‌های عصبی
افردا مبتلا به فلج مغزی ممکن‌است دچار اختلالات عصبی شوند.
- آرتروز
فشار بر روی مفاصل به دلیل سفتی عضلات ممکن‌است منجر به تخریب دردناک استخوان‌ها (استئوآرترویت) شود.
- کاهش بافت استخوان یا پوکی استخوان
عواملی مثل عدم تحرک، تغذیه‌ی نامناسب و مصرف برخی داروهای خاص سبب شکستگی‌های استخوانی می‌شود. این شکستگی‌ها در اثر پوکی استخوان اتفاق می‌افتد.
- حرکات غیرطبیعی درچشم‌ها و عدم تعادل در حرکات چشم
درصورت وجود این مشکل، بیمار نیازمند باید به چشم پزشک مراجعه کند.
تشخیص
اگر پزشک شک کند که نوزاد مبتلا به فلج مغزی است، علائم و نشانه‌های او را بررسی خواهد کرد، همچنین سابقه‌ی پزشکی و معاینه‌ی فیزیکی را هم انجام خواهد داد. پزشک ممکن‌است انجام یک سری از تصویربرداری‌های زیر را برای تشخیص بهتر توصیه کند:
- اسکن مغز
تصویربرداری از مغز می‌تواند نواحی آسیب‌دیده یا غیرطبیعی مغز را نشان دهد. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- ام.آر.آی(MRI)
پزشک با استفاده از امواج رادیویی و مغناطیسی، تصاویر سه بعدی را از مغز کودک تهیه می‌کند. این روش اغلب مشکلات مغز کودک را نشان می‌دهد. این روش تصویربرداری بدون درد است، اما با صدا همراه است و گاهی تا یک ساعت هم طول می‌کشد، به همین دلیل به کودک داروی آرامبخش داده می‌شود.
- سونوگرافی مغزی
سونوگرافی از مغز در دوران کودکی انجام می‌شود. در این روش با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری از مغز تهیه می‌کنند.
گرفتن نوار مغز (الکتروانسفالوگرافی یا ایی.ایی.جی)
اگر کودک دچار تشنج شود، پزشک انجام این روش را برای تعیین علت تشنج توصیه می‌کند. در این تصویربرداری، سیم‌های کوچکی را روی پوست سر کودک قرارمی دهند و امواج مغزی را ثبت می‌کنند.
اگر کودک مبتلا به فلج مغزی باشد، احتمالاً برای بررسی‌های بیشتر با یک متخصص مشورت می‌شود و با معایناتی که انجام می‌گیرد ممکن‌است مشکلات زیر را مشخص نمایند:
- نقص بینایی
- نقص شنوایی
- نقص گفتاری
- ناتوانی ذهنی
- اختلالات حرکتی
درمان
کودکان و بزرگسالان مبتلا به فلج مغزی نیازمند مراقبت‌های طولانی‌مدت هستند که باید توسط تیم‌درمانی انجام شود .اعضای تیم درمانی شامل:
- متخصص فیزیوتراپی
- متخصص مغز و اعصاب
- متخصص ارتوپدی
- متخصص نوزادان
- متخصص کاردرمانی
- متخصص گفتاردرمانی
- روانپزشک
- مددکار اجتماعی
- معلم متخصص آموزش به این نوع کودکان
- دارو درمانی
داروهایی که گرفتگی عضلات را کاهش می‌دهند، ممکن‌است به‌منظور بهبود توانایی‌های حرکتی، درمان درد و کاهش مشکلات بیماری تجویز شوند. این داروها شامل:
- داروهایی برای گرفتگی عضله مانند تزریق بوتاکس. پزشک ممکن‌است سم بوتاکس را به‌طور مستقیم در عضله تزریق نماید. این‌کار باعث شل شدن عضله می‌شود. این سم باید هر سه ماه تزریق شود.
ازمشکلات این داروها می‌توان به درد، علائم سرماخوردگی خفیف، کبودی عضله و ضعف شدید عضله و یا حتی مشکلات تنفسی و بلع اشاره کرد.
- داروهای شل‌کننده خوراکی
اگر کل بدن دچار سفتی عضلانی باشد، ممکن‌است از شل‌کننده‌های خوراکی استفاده شود. همچنین ممکن‌است برای کودک داروهایی جهت کاهش لختی بدن تجویز شود.
- فیزیوتراپی
درفیزیوتراپی عضلات را تمرین داده تا قوی، انعطاف پذیر، متعادل و قابل حرکت شوند. همچنین متخصص فیزیوتراپی تمریناتی را برای داخل منزل به خانواده کودک آموزش می‌دهند.
- کاردرمانی
در این روش با استفاده از ابزار کمکی، به کودک برای انجام فعالیت‌های معمول روزانه در خانه، مدرسه یا جامعه کمک خواهد شد. این ابزارها عبارتند از واکر، صندلی‌های چرخ‌دار و یا صندلی الکتریکی.
- گفتار درمانی
در این روش یک متخصص گفتاردرمانی، توانایی واضح حرف زدن کودک را بهبود می‌بخشد.
- روش‌های جراحی
جراحی ممکن‌است به منظورکاهش سفتی عضله ویا اصلاح عضلات، لازم باشد. این روش‌های جراحی عبارتند از:
-
- جراحی ارتوپدی
کودکان دارای کوتاهی شدید عضلات نیازمند جراحی استخوان‌ها یا عضلات هستند. درعمل جراحی، عضلات و تاندون‌هایی که به‌خاطر سفتی شدید دچار کوتاهی بیش‌ازحد شده‌اند، تقویت می‌کنند. این روش‌ها همچنین می‌توانند درد را کاهش داده و نحوه‌ی حرکت کودک را بهبود بخشند.
-
- جراحی اعصاب
در مواردی که درمان‌های جراحی ارتوپدی کمکی به کودک نکند، جراح ممکن‌است عصب‌هایی را که باعث سفتی عضلات شده، قطع کند. این‌کار باعث آزاد شدن عضله و کاهش درد می‌شود اما در عین‌حال می‌تواند موجب بی‌حسی عضله شود.
مراجعه به پزشک
این مهم است که هر گونه اختلال حرکتی به سرعت تشخیص داده شود. به همین دلیل اگر علائم و نشانه‌های گفته شده را در نوزاد مشاهده کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
