برونشیولیت، عفونت ریوی شایع در اطفال و شیرخواران است که باعث گرفتگی مجاری هوایی کوچک ریه می‌شود. برونشیولیت، تقریباً همیشه، توسط یک ویروس ایجاد می‌شود. به طور معمول، زمان اوج برونشیولیت در طول ماه‌های زمستان است.

برونشیولیت با علائمی ‌شبیه به یک سرماخوردگی معمولی شروع می‌شود، اما پس از آن پیشرفت کرده و به سرفه، خس‌خس و گاهی اختلال در تنفس تبدیل می‌شود. علائم برونشیولیت می‌توانند برای چند روز تا چند هفته حتی یک ماه باقی بمانند.

اکثر کودکان با مراقبت‌های خانگی درمان می‌شوند، اما درصد بسیار کمی ‌نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند.

علائم و نشانه‌ها

در چند روز اول، علائم برونشیولیت شبیه به یک سرماخوردگی معمول است:

• آبریزش بینی
• گرفتگی بینی
• سرفه
• تب خفیف (همیشه وجود ندارد)

سپس، ممکن‌است یک هفته یا بیشتر اختلال در تنفس یا تنفس پر سروصدا و سوت‌دار (خس خس) ایجاد شود. برونشیولیت نوزادان می‌تواند با عفونت گوش همراه شود.

علل شایع

برونشیولیت زمانی رخ می‌دهد که یک ویروس، نایژک‌ها را که کوچکترین مجاری هوایی منشعب شده از لوله تنفس اصلی (نایژه) در ریه‌ها هستند را عفونی می‌کند. عفونت ویروسی باعث تورم و التهاب نایژک‌ها می‌شود. مخاط جمع شده در این مجاری هوایی، جریان آزادانه هوا به داخل و خارج ریه را دشوار می‌کند.

اغلب موارد برونشیولیت توسط یک ویروس تنفسی ایجاد می‌شوند. این ویروس، شایع‌ترین ویروس عفونت‌زا در کودکان، تا 2 سالگی است. فصل شیوع عفونت ویروسی زمستان است.

برونشیولیت یک بیماری مسری است؛ همانند ویروس سرماخوردگی یا آنفولانزا، از طریق قطرات پاشیده شده در هوا در هنگام سرفه، عطسه و یا صحبت کردن، یا از طریق لمس اشیاء مشترک آلوده مانند ظروف، حوله و یا اسباب بازی و بعد لمس چشم، بینی یا دهان با همان دستان، منتقل می‌شود.

عوامل تشدیدکننده خطر

یکی از بزرگترین عوامل خطر برای ابتلا به برونشیولیت،  سن زیر 6 ماه است، چون، ریه‌ها و سیستم‌ایمنی بدن هنوز به طور کامل رشد نکرده‌اند.

عوامل دیگرعبارتند از:

• از شیر مادر تغذیه نشدن. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، عوامل ایمنی‌ساز را از مادر دریافت می‌کنند.
• نارس بودن نوزاد
• داشتن بیماری زمینه‌ای قلبی یا ریوی
• ضعیف بودن سیستم دفاعی بدن
• قرار گرفتن در معرض دود سیگار
• تماس داشتن با کودکان متعدد، مثلاً مهد کودک
• زندگی کردن در یک محیط شلوغ
• داشتن خواهر و برادری که به مدرسه یا مهد کودک می‌روند که عفونت را از محیط گرفته و به خانه می‌آورند.

عوارض احتمالی

عوارض برونشیولیت شدید عبارتند از:

• سیانوز؛ وضعیتی که در آن به دلیل کمبود اکسیژن، پوست آبی یا خاکستری به نظر می‌رسد به خصوص لب‌ها.
• در نوزادان کم سن‌تر، گاهی اوقات، برونشیولیت حاد می‌تواند باعث مکث طولانی در تنفس شود (آپنه).
• کم شدن آب بدن
• خستگی
• نارسایی تنفسی

برونشیولیت شدید باعث بستری شدن نوزاد در بیمارستان می‌شود. نارسایی تنفسی شدید ممکن‌است نیاز به گذاشتن لوله داخل نای داشته باشد تا به تنفس کودک کمک کند تا زمانی‌که دوره عفونت طی شود.

اگر نوزاد زود متولد شده، دارای بیماری قلبی و ریوی یا سیستم ایمنی بدن ضعیف باشد، باید تحت مراقبت قرار گیرد تا در صورت بروز علائم برونشیولیت به سرعت درمان شود. زیرا عفونت ممکن‌است به سرعت حاد و علائم بیماری زمینه‌ایی هم بدتر شود. در چنین مواردی، کودک نیاز به بستری شدن دارد.

تشخیص

پزشک، با مشاهده‌ی کودک و گوش دادن به صدای ریه‌ها با استفاده از گوشی پزشکی قادر به تشخیص بیماری است. ممکن‌است برای تشخیص آن از سرماخوردگی یا آنفولانزا به جلسات ملاقات بیشتری نیاز باشد.

چنانچه کودک در معرض خطر ابتلا به برونشیولیت حاد باشد، یا علائم بدتر شوند و یا احتمال ایجاد اختلال دیگری مطرح شود، پزشک انجام آزمایش‌هایی را تجویز خواهد کرد:

• عکس برداری از قفسیه‌سینه با اشعه ایکس (X). برای بررسی علائم ذات‌الریه انجام می‌شود.
• آزمایش نمونه مخاط. جهت تشخیص نوع ویروس ایجادکننده‌ی برونشیولیت، پزشک نمونه مخاط را بررسی می‌کند.
• آزمایش خون. گاهی اوقات، برای بررسی تعداد گلبول‌های سفید خون انجام می‌گیرد. افزایش سلول‌های سفید خون به نشانه‌ی ” مبارزه بدن با عفونت ” است. همچنین، کاهش سطح اکسیژن در جریان خون را نشان می‌دهد. آزمایش جایگزین برای تعیین سطح اکسیژن استفاده از یک ” اکسیمتر” است. یا اکسیژن‌سنج خون، وسیله‌ای است که با کمک آن می‌توان میزان درصد اشباع اکسیژن خون را اندازه‌گیری کرد. اکسیژن برای عملکرد اندام بدن، از جمله مغز، ضروری است.

پزشک ممکن‌است در مورد نشانه‌های کم آبی سؤالاتی بپرسد، به‌خصوص اگر کودک از نوشیدن و یا خوردن امتناع و یا استفراغ کند. نشانه‌های کم‌آبی عبارتند از چشم‌های گود رفته، خشکی دهان و پوست، سستی و ادرار کم و یا عدم‌ادرار.

درمان

اکثریت موارد برونشیولیت با مراقبت‌های خانگی درمان می‌شوند. باید مطمئن شد که کودک مایعات به اندازه کافی مایعات بنوشد. با استفاده از قطره استریل شستشوی بینی، گرفتگی بینی برطرف شود. والدین در خصوص تغییرات تنفسی باید هوشیار باشند. انتظار می‌رود این شرایط، یک هفته تا یک ماه طول بکشد.

تاکنون، داروی بازکننده‌ی مجاری هوایی جهت مصرف روتین در هنگام بروز این شرایط یافت نشده است. از آنجا که ویروس‌ها باعث برونشیولیت هستند، آنتی‌بیوتیک‌ها روی آن‌ها تأثیری ندارند. آنتی‌بیوتیک بر عفونت ناشی از باکتری مؤثر است. چنان‌چه کودک هم زمان دچار عفونت باکتریایی نیز باشد، مانند ذات‌الریه، پزشک ممکن‌است آنتی‌بیوتیک تجویز کند.

درصد کمی‌از کودکان برای مدیریت شرایط، نیاز به مراقبت‌های بیمارستانی دارند. در بیمارستان، جهت حفظ اکسیژن کافی در خون، کودک اکسیژن مرطوب دریافت می‌کند و برای جلوگیری از کم‌آبی، از طریق ورید (به صورت داخل وریدی) مایعات تزریق می‌شود. در موارد شدید، یک لوله به نای وارد می‌شود تا به تنفس کودک کمک شود.

پیشگیری

از آنجا که برونشیولیت از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا می‌کند، یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از آن شستن مرتب دستان است به‌خصوص هنگامی‌که سرماخوردگی دارید و می‌خواهید کودک را لمس کنید. استفاده از ماسک صورت نیز کمک‌کننده است. چنان‌چه کودک دچار برونشیولیت است، جهت جلوگیری از انتقال آن به دیگران، تا پایان بیماری او را در خانه نگه دارید.

دیگر راه‌های مؤثر عبارتند از:

• محدود کردن تماس فرزند با افرادی که تب دارند و یا سرما خورده‌اند. چنانچه نوزاد تازه متولد شده باشد، به‌خصوص نوزاد نارس، در 2 ماه اول از هرگونه تماس با افراد مبتلا به سرماخوردگی پرهیز شود.
• زدن واکسن آنفولانزا. واکسن سالانه آنفولانزا برای همه کودکان بزرگتر از 6 ماه توصیه می‌شود.
• تمیز نگه داشتن حمام و سطوح آشپزخانه. به‌خصوص، هنگامی‌که یکی از اعضای خانواده دچار سرماخوردگی شده باشد.
• استفاده کردن از هر برگ دستمال کاغذی فقط یک بار. هر برگ از دستمال کاغذی را یک‌بار استفاده کنید، آن‌را بلافاصله دور بیندازید، سپس دست‌ها را بشویید و یا از الکل ضدعفونی‌کننده استفاده کنید.
• استفاده کردن از لیوان شخصی. هر فرد برای خود باید یک لیوان جدا داشته باشد. از لیوان مشترک استفاده نکنید.
• شستن دست‌ها. دستان خود و کودکتان را به صورت مکرر بشویید.
• تغذیه با شیر مادر. تغذیه از شیر مادر باعث مصونیت نوزادان می‌شود.

مراجعه به پزشک

چنانچه کودک در خوردن غذا دچار مشکل و دارای تنفس سریع و یا سخت است، به پزشک اطفال مراجعه کنید. به ویژه اگر کودک کمتر از 12 هفته دارد و یا به سایر عوامل تشدیدکننده بیماری برونشیولیت دچار است، همچون تولد زودرس یا بیماری قلبی و کلیوی.

• در صورت مشاهده علائم زیر با اورژانس تماس گرفته یا سریعاً به پزشک مراجعه کنید:

• استفراغ
• تنفس بسیار سریع بیش از 60 تنفس در دقیقه و کم‌عمق
• آبی شدن رنگ پوست، به‌خصوص لب و ناخن (سیانوز)
• بی‌حالی
• عدم مصرف مایعات به اندازه کافی و یا تنفس بیش از حد سریع در هنگام خوردن یا نوشیدن
• خس خس قابل شنیدن
• بیرون‌زدن دنده‌ها در هنگام تنفس نوزاد