ریفلاکس یا برگشت صفرا زمانی اتفاق می‌افتد که صفرا از کبد به طرف معده و مری (لوله بین دهان و معده) برگردد. صفرا یک مایع گوارشی است که توسط کبد تولید می‌شود و در کیسه صفرا ذخیره می‌گردد.

برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) ممکن است با برگشت اسید معده همراه باشد، گرچه ریفلاکس اسید صفراوی و برگشت اسید معده دو بیماری مجزا از هم هستند.

بر خلاف ریفلاکس اسید معده، معمولا برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) با تغییر برنامه غذایی و یا شیوه زندگی به طور کامل قابل کنترل نیست. در عوض برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) بیشتر اوقات با مصرف دارو و در موارد شدید با انجام عمل جراحی قابل کنترل است.

علائم و نشانه‌ها

تشخیص برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) از برگشت اسید معده دشوار است، زیرا علائم هر دو یکسان است و ممکن است به طور همزمان رخ دهند. هنوز معلوم نیست صفرا چه نقشی در مشکلات ریفلاکسی دارد.

علائم برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) عبارتند از:

• درد در ناحیه بالای شکم که ممکن است شدید باشد.

• سوزش سر دل مکرر، احساس سوزش در قفسه سینه که گاهی اوقات به طرف گلو پیش می رود و با احساس مزه اسیدی (ترش کردن) در دهان همراه است .
• حالت تهوع
• استفراغ یک مایع زرد مایل به سبز (صفرا)
• گاهی اوقات سرفه یا گرفتگی صدا
• کاهش وزن ناخواسته

علل شایع

صفرا یک مایع زرد مایل به سبز است که برای هضم چربی‌های غذا و حذف گلبول‌های قرمز فرسوده و برخی سموم از بدن لازم است. صفرا در کبد تولید می‌شود و در کیسه صفرا ذخیره می‌گردد.
مصرف غذایی که حتی مقادیر کمی چربی داشته باشد، به کیسه صفرا خبر می‌دهد که صفرا را آزاد کند. این صفرا از طریق دو مجرای کوچک به نام مجرای سیستیک و مجرای صفراوی مشترک به قسمت ابتدایی روده باریک به نام دئودنوم می‌ریزد.

برگشت صفرا به معده
همزمان با جریان صفرا به روده باریک، غذا از طریق دریچه پیلور (دریچه بین معده و روده باریک) از معده وارد روده باریک می‌شود. معمولا دریچه پیلور خیلی کم باز می‌شود و اجازه نمی‌دهد شیره‌های گوارشی از روده باریک به سمت معده برگردند. در تعداد زیادی از مبتلایان به برگشت صفرا (رفلاکس صفرا)، این دریچه به خوبی بسته نمی‌شود، در نتیجه صفرا از روده به سمت معده بر می‌گردد.

برگشت صفرا به مری
زمانی دریچه عضلانی (اسفنکتر) پایین مری به درستی کار نکند، صفرا و اسید معده می‌توانند به سمت مری برگردند. این دریچه بین مری و معده قرار دارد. در حالت عادی این دریچه فقط هنگام ورود غذا از مری به معده باز می‌شود و در سایر مواقع بسته است. اما اگر این دریچه به خوبی کار نکند و باز بماند، صفرا می‌تواند از معده به مری برگردد.

چه چیزی منجر به برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) می‌گردد؟
عوارض بعد از عمل جراحی: عمل‌های جراحی معده، از جمله برداشتن کل معده (گاستروکتومی) و جراحی بای پس معده برای کاهش وزن، باعث برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) می‌شود.

زخم‌های گوارشی: در این زخم گوارشی دریچه پیلور نمی‌تواند به مقدار کافی باز شود تا محتویات معده با سرعت لازم وارد روده باریک شوند. لذا غذای باقی‌مانده و راکد در معده باعث افزایش فشار داخل معده و در نتیجه برگشت صفرا و اسید معده به سمت مری می‌شوند.

جراحی کیسه صفرا (کوله سیستکتومی). افرادی که کیسه صفرای‌شان برداشته می‌شود بیشتر از بقیه دچار برگشت صفراوی می‌شوند .

عوارض احتمالی

مخاط چسبنده‌ای دیواره داخلی معده را پوشانده است و از آن در برابر اثرات مخرب اسید معده محافظت می‌کند. ولی مری چنین مخاط محافظی را ندارد، لذا برگشت اسید معده و صفرا به داخل آن، آسیب‌های جدی به بافت مری وارد می‌کند. برگشت صفرا و برگشت اسید معده با هم، خطر بروز عوارض زیر را افزایش می‌دهد:
بیماری ریفلاکس مری معدی: بروز گهگاه سوزش سر دل معمولا نگران کننده نیست. اما بروز مکرر یا مداوم سوزش سردل، شایع‌ترین علامت ابتلا به بیماری ریفلاکس مری معدی است. این بیماری باعث آزار و التهاب بافت مری می‌شود. ریفلاکس مری معدی اغلب در اثر زیادی اسید معده رخ می‌دهد.

بارت مری: تماس طولانی مدت مری با اسید معده و یا اسید معده و صفرا باعث آسیب بافت دیواره پایین مری و بروز بیماری بارت مری می‌شود. در این صورت خطر سرطانی شدن سلول‌های آسیب دیده مری زیاد است.

سرطان مری: متاسفانه سرطان مری تا مرحله پیشرفته آن معلوم نمی‌شود. احتمال وجود ارتباط بین برگشت صفرا و اسید معده و بروز سرطان مری هنوز جای بحث دارد، اما بسیاری از محققان معتقدند یک ارتباط مستقیم بین آن‌ها وجود دارد.

تشخیص

توضیح و بیان علائم به پزشک، اغلب برای تشخیص مشکل ریفلاکس کافی است. اما تشخیص ریفلاکس اسید معده از برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) سخت است و به آزمایشات بیشتری نیاز دارد. همچنین برای بررسی آسیب مری و معده و تغییرات پیش سرطانی آن‌ها نیاز به آزمایشات دیگری است.
روش‌های تشخیص برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) عبارتند از:
آندوسکوپی: یک لوله نازک و قابل انعطاف که یک سر آن دوربین دارد، از ناحیه گلو به طرف مری و معده فرستاده می‌شود. این وسیله می‌تواند زخم‌ها و التهاب معده و مری را نشان دهد. همچنین پزشک می‌تواند به وسیله آندوسکوپ، نمونه‌ای از بافت مری را برای بررسی مشکل مری بارت و سرطان مری بردارد و آزمایش کند.

آزمایشات اسید در حال گردش: از این آزمایشات برای تعیین زمان و طول مدت برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) به مری استفاده می‌شود. در این آزمایش، یک لوله باریک قابل انعطاف (کاتتر) از طریق بینی وارد مری می‌شود. در یک آزمایش دیگر تحت عنوان آزمایش براوو یک وسیله در حین آندوسکوپی به قسمت تحتانی مری متصل می‌شود. این آزمایشات می‌توانند به پزشک در تشخیص ریفلاکس اسید معده از برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) کمک کنند.

امپدانس مری : این روش بازگشت مایعات یا گاز را به داخل مری اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش برای بیمارانی مناسب می‌باشد که بازگشت یک ماده غیر اسیدی مانند صفرا را دارند و بیماری آن‌ها با آزمایش اندازه‌گیری اسید در حال گردش قابل شناسایی نیست. در این آزمایش معمولاً یک کاتتر در داخل مری قرار داده می‌شود.

درمان

اگرچه درمان‌های ریفلاکسی اسیدی معمولاً اثربخشی زیادی دارند، داروهای درمان برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) ممکن است در تمام بیماران مؤثر نباشد. در خصوص ارزیابی اثربخشی درمان‌های بیماری برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) اطلاعات کمی موجود است.

داروها

بعضی از داروها گردش اسیدهای صفراوی را مختل می‌کنند و می‌توانند برای برخی از بیماران مبتلا به ریفلاکس اسید مفید واقع شوند. برخی عوارض جانبی این داروها مانند نفخ می‌تواند شدید باشد.
بعضی از داروها باعث افزایش جریان صفرا می‌شوند و می تواند در کاهش شدت و میزان علایم بیماران مؤثر باشد.
بعضی از داروها می‌توانند به تخلیه سریع‌تر معده و بسته شدن اسفنکتر (دریچه) تحتانی مری کمک کنند. این داروها ممکن است برخی عوارض جانبی مانند خستگی، افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات اعصاب را به همراه داشته باشند.
بعضی داروها برای مهار تولید اسید معده تجویز می‌شوند اما نقش خاصی در درمان برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) ندارند.

درمان‌های جراحی

اگر داروهای تجویز شده توسط پزشک در کاهش علایم شدید بیمار مؤثر نباشد و یا پزشک در بررسی‌ها، تغییرات پیش سرطانی را در مری مشاهده کند، از روش جراحی برای درمان بیماری استفاده می‌کند. برخی از روش‌های جراحی مؤثرتر از بقیه هستند، لذا قبل از عمل جراحی در مورد فواید و مضرات جراحی با پزشک خود مشورت نمایید.

 اعمال جراحی عبارتند از:

عمل جراحی مسیر انحرافی:
این روش جراحی ممکن است برای افرادی که قبلاً طی عمل جراحی معده، دریچه پیلور (دریچه بین معده و روده باریک) خود را برداشته‌اند، توصیه شود. در این روش، پزشک جراح یک راه جدید برای تخلیه صفرا در روده باریک در قسمت خیلی پایین‌تر روده باریک ایجاد می‌کند تا صفرا از معده دور شود.

جراحی ضد ریفلاکس (فوندوپلیکیشن):
در این روش قسمت بالای معده که مجاور مری قرار دارد (فوندوس معده) به دور اسفنگتر تحتانی مری پیچیده می‌شود. این کار باعث می‌شود که این دریچه قوی‌تر شده و بازگشت اسید معده کاهش یابد. البته شواهد کمی در مورد اثربخشی این روش جراحی در کاهش برگشت صفرا (رفلاکس صفرا) موجود است.