آتاکسی یا عدم تعادل عبارتست از عدم توانایی کنترل و انجام حرکات اختیاری مانند راه‌رفتن و برداشتن اشیاء. این بیماری همچنین می‌تواند تأثیرات مختلفی بر نحوه‌ی گفتار، حرکت چشم و بلعیدن فرد بگذارد.

آتاکسی(عدم تعادل) شدید معمولا نتیجه‌ی آسیب به بخشی از مغز است که وظیفه‌ی کنترل عضلات را بر عهده دارد(مخچه).

همچنین بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند منجر به آتاکسی شوند از جمله سوء مصرف الکل، مصرف برخی از داروها، سکته مغزی، تومور، فلج مغزی، تخریب مغز و ام‌اس. علل ژنتیکی هم می‌تواند یکی دیگر از علل بروز این مشکل باشد.

درمان این بیماری، به علت بروز آن بستگی خواهد داشت. استفاده از وسایل کمکی مثل واکر و عصا ممکن است به حفظ استقلال فرد کمک کند. فیزیوتراپی، کار درمانی، گفتار درمانی و انجام منظم تمرینات ورزشی هم می‌توانند کمک‌کننده باشند.

علائم و نشانه‌ها

آتاکسی (عدم تعادل) می‌تواند به مرور و یا به طور ناگهانی ایجاد شود. از علائم آتاکسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هماهنگی ضعیف اندام‌ها
• عدم حفظ تعادل و تلوتلو خوردن
• مشکل در انجام وظایف حرکتی مانند خوردن، نوشتن یا لباس پوشیدن
• تغییر در نحوه‌ی گفتار
• جلو و عقب رفتن غیرارادی چشم
• مشکل در قورت دادن

علل شایع

صدمه، تخریب و از بین رفتن سلول‌های بخش مخچه می‌تواند منجر به آتاکسی شود. مخچه از دو بخش به اندازه‌ی توپ پینگ‌پونگ و از جنس بافت‌های چروک خورده تشکیل شده که در بخش پایه‌ی مغز و نزدیک ساقه‌ی مغز قرار گرفته است.

سمت راست مخچه وظیفه‌ی هماهنگی حرکات سمت راست بدن را برعهده دارد. سمت چب مخچه هم حرکات سمت چپ بدن را کنترل می‌کند.

بیماری‌های نخاع و اعصاب محیطی‌ای که ارتباط بین مخچه و عضلات را فراهم می‌کنند هم می‌تواند منجر به آتاکسی شود. از علل شایع آتاکسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :

• ضربه به سر

آسیب به مغز یا نخاع که ممکن است در یک تصادف رانندگی اتفاق بیفتد، می‌تواند باعث ایجاد آتاکسی شدید شود که به طور ناگهانی بروز می‌کند.

• سکته مغزی

هنگامی که مسیر تأمین خون به مغز مختل شود یا میزان خون رسیده به مغز کاهش پیدا کند، بافت مغزی از اکسیژن و مواد مغذی محروم شده و سلول‌های مغزی می‌میرند.

• فلج مغزی

فلج مغزی یک اصطلاح عمومی برای اختلالاتی است که در زمان کودکی در مغز بوجود می‌آید که باعث ناتوانی کودک در حرکات بدن می‌شود.

• بیماری‌های خودایمنی

ام.اس(MS)، سارکوئیدوز، بیماری سلیاک و دیگر بیماری‌های خود ایمنی می‌توانند باعث آتاکسی شوند.

• عفونت ها

آتاکسی می‌تواند یکی از عوارض غیرشایع آبله مرغان و دیگر عفونت‌های ویروسی باشد. آتاکسی ممکن است در مراحل اولیه‌ی بهبود عفونت ظاهر شود و تا روزها یا هفته‌ها طول بکشد.

• سندرم‌هایپارانئوپلاستی

این سندرم‌ها، اختلالات نادر و مخربی هستند که در اثر واکنش سیستم ایمنی به یک تومور سرطانی بوجود می‌آیند. آتاکسی می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها پیش از تشخیص سرطان رخ دهد.

• تومور

رشد بافت در مغز، چه خوش خیم و چه بد‌خیم، می‌تواند به مخچه آسیب برساند.

• واکنش‌های دارویی و مسمومیت‌ها

آتاکسی یکی از عوارض جانبی بالقوه‌ی داروهای خاصی، به ویژه باربیتورات‌ها، مانند فنوباربیتال است. همچنین آرامبخش‌ها مانند بنزودیازپین‌ها و برخی از انواع شیمی‌درمانی‌ها هم ممکن است باعث آتاکسی شوند.

همچنین بعضی از داروهایی که می‌خورید می‌توانند به علت سن مشکلاتی ایجاد کنند، بنابراین ممکن است لازم باشد دوز دارو را کاهش دهید یا دارو را قطع کنید.

مسمومیت الکلی و مواد مخدر؛ مسمومیت با فلزات سنگین مانند سرب و جیوه؛ همچنین مسمومیت با حلال‌هایی از جمله تینر (حلال رنگ) می‌تواند منجر به آتاکسی شود.

• کمبود ویتامین E، ویتامین B-12 یا تیامین

کافی نبودن این مواد مغذی به علت عدم توانایی جذب کافی، سوء مصرف الکل یا علل دیگر، می‌تواند منجر به آتاکسی شود.

تشخیص

اگر دچار آتاکسی هستید، پزشک شما به دنبال یک علت قابل درمان خواهد گشت. پزشک، به منظور تشخیص علت بیماری علاوه بر انجام معاینات جسمی و عصبی، از جمله بررسی حافظه و تمرکز، بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی و رفلکس، ممکن است از روش‌های زیر نیز استفاده کند :

• روش‌های تصویربرداری

سی‌.تی.‌اسکن یا ام‌.آر.آی از مغز ممکن است در تعیین علت احتمالی آتاکسی کمک کند. ام‌.آر.آی گاهی تصویر کوچک شده‌ای از مخچه و دیگر ساختارهای مغزی را در افراد مبتلا به آتاکسی نشان می‌دهد. با انجام این کار ممکن است مشکلات قابل درمانی از جمله وجود لخته‌ی خون یا تومور خوش‌خیم، که به مخچه فشار وارد می‌کنند هم تشخیص داده شود.

• نمونه برداری از مایع نخاعی

یک سوزن وارد کمر و بین مهره‌ها می‌شود تا نمونه‌ای از مایع بین مهره‌ها برداشته شود. این مایع، اطراف مهره ها را فراگرفته و از آن‌ها محافظت می‌کند.

• تست ژنتیک

پزشک ممکن است انجام آزمایش ژنتیک را برای تعیین اینکه آیا جهش ژنتیکی باعث آتاکسی شده است یا خیر، توصیه کند.

درمان

درمان قابل ملاحظه‌ای برای آتاکسی وجود ندارد. در برخی موارد، درمان علت بروز آتاکسی در اولویت قرار می‌گیرد، به طور مثال توقف مصرف دارویی که باعث آتاکسی شده است. در سایر موارد، مثلا وقتی آتاکسی بخاطر آبله‌مرغان یا عفونت ویروسی اتفاق افتاده است، ممکن است آن را به حال خود رها کنند تا بیماری خودبه‌خود بهبود یابد. پزشک ممکن است به شما توصیه کند تا علائم بیماری مثل درد، خستگی یا گیجی را کنترل کنید.

• وسایل کمک درمانی

آتاکسی اگر بر اثر بیماری‌هایی مانند ام‌.اس یا فلج مغزی اتفاق بیفتد، ممکن است قابل درمان نباشد. در این موارد پزشک ممکن است به شما استفاده از وسایل کمکی را توصیه کند. این وسایل عبارتند از :

• استفاده از چوب های مخصوص (عصا) یا واکر برای راه رفتن
• استفاده از ابزارهای کمکی برای خوردن
• وسایل کمک ارتباطی مانند تخته و قلم و کاغذ

• انواع روش‌های درمانی:

به منظور درمان آتاکسی ممکن است از روش‌های مختلفی استفاده شود که به شرح زیر می‌باشند:

• فیزیوتراپی که به انجام حرکات و بهبود هماهنگی عضلات کمک می‌کند.
• کار درمانی که به شما در انجام وظایف روزانه‌ی خود مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن یا استحمام کمک می‌کند.
• گفتاردرمانی که وضعیت تکلم شما و همچنین مشکل بلع شما را بهبود می‌بخشد.