آسم، بیماری است که در آن مجاری هوا تنگ و متورم می‌شود و به این دلیل ترشحات در راه‌های هوایی تجمع می‌یابد. این امر باعث اختلالات تنفسی، سرفه، خس‌خس سینه و تنگی نفس می‌شود.
در برخی افراد، آسم فقط یک اختلال کوچک و دوره‌ایی است. در دیگر افراد، آسم به یک مشکل بزرگ و اساسی تبدیل می‌شود و فعالیت‌های روزانه فرد را مختل می‌کند و حتی ممکن ‌است منجر به حمله آسم جدی شود.

آسم قابل درمان نیست اما علائم آن را می‌توان کنترل کرد. از آنجا که غالباً علائم و شدت آن به مرور زمان تغییر می‌کند، بهتر است که فرد با پزشک خود همکاری کرده و علائم و نشانه‌های خود را ردیابی و در صورت نیاز درمان را مدیریت کند.

علائم و نشانه‌ها

علائم آسم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در یک فرد ممکن‌است حملات آسم کم باشد و علائم تنها در زمان‏‌های خاص مانند ورزش کردن بروز کند و یا در برخی افراد علائم دائمی ‌باشد.
اما به طور کلی علائم آسم عبارتند از:

• تنگی نفس
• تنگی و یا درد قفسه‌سینه
• اختلال خواب به علت تنگی نفس، سرفه یا خس‌خس سینه
• صدای سوت یا خس‌خس در هنگام بازدم (خس‌خس علامت شایع آسم در کودکان است).

• حملات سرفه یا خس‌خس سینه که یک بیماری تنفسی ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا، آن را بدتر می‏‌کند.

علائم نشان‌دهنده‌ی وخیم شدن آسم عبارتند از:

• علائم و نشانه‌های آسم که مکرر و آزاردهنده باشد.
• افزایش سختی تنفس که با استفاده از دستگاهی به نام پیک فلومتر میزان عملکرد ریه‌ها بررسی می‌شود.

• نیاز به استفاده مکرر از یک اسپری استنشاقی سریع‌الاثر.

در برخی افراد علائم آسم در شرایط خاصی آغاز می‌شود مانند:

• آسم ناشی از ورزش کردن: ممکن ‌است در هوای سرد و خشک بدتر شود.
• آسم شغلی: توسط محرک‌های موجود در محل کار مانند دود، گاز و یا گرد و غبار شیمیایی ایجاد می‌‏شود.
• آسم ناشی از حساسیت: توسط عوامل حساسیت‌زا مانند موی حیوانات خانگی، سوسک و یا گرده گل ایجاد می‌شود

علل شایع

هنوز دلیل اینکه چرا برخی افراد دچار آسم می‌شوند و برخی نمی‌شوند، شناخته شده نیست. اما می‌توان علل احتمالی آن را ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی (ارثی) دانست.

• محرک‌ها

محرک‌ها و مواد مختلف حساسیت‌زا می‌توانند آغازگر علائم آسم باشند. محرک‌های آسمی‌از فردی به فرد دیگر متفاوت است و عبارتند از:

• عوامل حساسیت‌زای منتقل شونده از طریق هوا مانند گرده، شوره بدن،‌ موی حیوانات، قارچ، سوسک، گرد و غبار
• عفونت‌های تنفسی مانند سرماخوردگی
• فعالیت فیزیکی (آسم ناشی از ورزش)
• هوای سرد
• آلاینده‌های هوا مانند دود

• برخی از داروها
• استرس و هیجانات شدید
• مواد نگهدارنده در برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها: مانند میگو، میوه‌های خشک، سیب زمینی فرآوری شده، آبجو و شراب
• رفلاکس معده وضعیتی که در آن اسید معده به داخل مری بر می‌گردد.

عوامل تشدیدکننده خطر

• سابقه خانوادگی (مانند پدر و مادر یا خواهر و برادر)
• داشتن حساسیت
• داشتن اضافه وزن
• سیگار کشیدن

• قرار گرفتن در معرض دود سیگار
• قرار گرفتن در معرض دود اگزوز و یا انواع دیگر آلاینده‌ها
• قرار گرفتن در معرض محرک‌های شغلی مانند مواد شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی، آرایشگری و کارخانه‌ها

عوارض احتمالی

عوارض آسم شامل موارد زیر است:

• علائمی ‌که موجب اختلال در خواب، کار و یا فعالیت‌های تفریحی هستند.
• علائم و نشانه‌هایی که خواب، کار یا فعالیت‌های روزمره فرد را مختل می‌کند.
• تنگی دائم نای (تغییر شکل مجرای هوا) که بر نفس کشیدن تأثیر می‌گذارد.
• مراجعه مکرر و همیشگی به اورژانس یا بستری شدن به دلیل حملات شدید آسم.
• عوارض جانبی استفاده طولانی‌مدت از برخی داروها در آسم شدید.

با داشتن درمان مناسب می‌توان از عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت آسم جلوگیری کرد.

تشخیص

• معاینه جسمانی
  پزشک برای تشخیص آسم از سایر بیماری‌های ریوی مانند عفونت تنفسی یا بیماری مزمن انسداد ریه، معاینه جسمی انجام داده و در خصوص علائم و دیگر شرایط پزشکی سوالاتی خواهد پرسید.
•  آزمایش عملکرد ریه
  جهت تعیین میزان حرکت هوا به داخل و خارج ریه در هنگام تنفس، آزمایش‌هایی انجام می‌شود، مانند:
• اسپیرومتری: این آزمایش میزان تنگی لوله‌ نای را تخمین می‌زند که چه مقدار هوا پس از یک نفس عمیق بیرون داده می‌شود و سرعت بازدم چه میزان است.
• پیک فلومتر: دستگاهی است که میزان بازدم را اندازه می‌گیرد. چنان‌چه نتایج آزمایش ضعیف باشد، نشانه‏ی بدتر شدن آسم است. پزشک در این خصوص دستورات لازم را به بیمار آموزش می‌دهد.

آزمایش‌های عملکرد ریه اغلب قبل و بعد از مصرف داروهای گشادکننده مجاری هوایی انجام می‌شود. چنان‌چه عملکرد ریه پس از مصرف این داروها بهبود یابد، این احتمال وجود دارد که فرد مبتلا به آسم باشد.

• آزمایش‌های دیگر جهت تشخیص آسم
  • آزمایش متاکولین: متاکولین یک محرک شناخته شده آسم است که هنگام استنشاق، باعث انقباض خفیف در مجاری هوایی بیمار خواهد شد. در صورت مبتلا بودن فرد، به متاکولین واکنش نشان می‌دهد. این آزمایش حتی اگر آزمایش اولیه عملکرد ریه طبیعی باشد، قابل استفاده است.
  • آزمون نیتریک اکسید: این آزمایش به طور گسترده‌ای در دسترس نیست و در آن میزان گاز نیتریک اکسید در تنفس اندازه‌گیری می‌شود. چنان‌چه مجاری هوایی در اثر آسم ملتهب باشد، سطح نیتریک اکسید بالاتر از سطح معمول خواهد بود.
  • تصویربرداری: تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس از قفسه‌ی سینه و سی.تی.اسکن ریه‌ها و حفره‌های بینی (سینوس) می‌تواند هر نوع ناهنجاری ساختاری یا بیماری ایجادکننده و یا تشدیدکننده‏ی مشکلات تنفسی را مشخص کند.

• • آزمایش حساسیت: این آزمایش به صورت یک آزمایش پوستی یا خون انجام می‌گیرد. آزمایش حساسیت می‌تواند هر نوع حساسیت به حیوانات خانگی، گرد و غبار، قارچ و گرده را تشخیص دهد. اگر محرک اصلی حساسیت  شناسایی شود، نحوه‌ی درمان آن نیز مشخص می‏شود.
  • آزمایش خلط سینه. در این آزمایش به دنبال سلول‌های سفید خون در بزاق و خلط خارج شده در هنگام سرفه هستند. وجود سلول‌های سفید خون نشان‌دهنده‌ی پیشرفت علائم است و در آزمایش به رنگ قرمز  قابل مشاهده است.
  • آزمایش تحریک جهت آسم ناشی از ورزش و سرما: در این آزمایش، پزشک میزان انسداد راه هوایی قبل و بعد از انجام فعالیت بدنی شدید و یا دم و بازدم در هوای سرد را اندازه‌گیری می‌کند.

درمان

پیشگیری و کنترل طولانی‌مدت، کلید موفقیت در کنترل و توقف حملات آسم قبل از شروع آن‌ها است. معمولاً درمان شامل یادگیری شناخت محرک‌ها، اقداماتی برای جلوگیری از بروز آن‌ها و پیگیری بهبود تنفس جهت اطمینان از موثر بودن داروهای روزانه آسم است. در صورت بروز حملات آسم، ممکن‌است به اسپری استنشاقی سریع‌الاثر نیاز باشد.

• درمان دارویی
  انتخاب داروهای مناسب برای بیمار به عوامل مختلفی مانند سن، علائم و عوامل محرک بستگی دارند. پیشگیری و مصرف داروهای کنترل کننده‌ی بلند مدت از التهاب مجاری هوا می‌کاهد. اسپری‌های سریع‌الاثر (گشادکننده مجاری هوایی) به سرعت، مجاری هوایی متورم و محدود کننده‌ی تنفس را باز می‌کند. در برخی موارد، به داروهای ضدحساسیت نیاز است.
  • داروهای کنترل کننده‌ی بلند مدت آسم که به صورت روزانه مصرف می‌شود، سنگ‌بنای درمان آسم است. این داروها، بیماری آسم را به صورت روزانه تحت کنترل درآورده و احتمال حملات آسم را کاهش می‌‏دهد.
  • داروهای سریع‌الاثر به عنوان تسکین سریع علائم در طول یک حمله آسم و یا قبل از ورزش طبق توصیه‌ی پزشک مصرف می‌شوند.
• ترموپلاستی نای
  این درمان که به طور گسترده در دسترس و برای همه مناسب نیست، برای آسم شدیدی تجویز می‌شود که با داروهای استنشاقی یا دیگر داروهای بلندمدت آسم بهبود نمی‌یابد.
  به طور کلی، در طی سه عمل سرپایی با استفاده از دستگاهی، عضلات صاف در داخل مجاری هوایی کاهش می‌یابد. این امر با کاهش توانایی مجاری هوایی در انقباض، باعث راحت‏‌تر شدن تنفس و کاهش احتمال حملات آسم می‌شود.
• رویکرد گام به گام درمان
  درمان باید انعطاف‌پذیر و بر اساس تغییرات در علائم باشد که نیاز به بررسی پزشک در هر بار ملاقات دارد؛ بر این اساس پزشک درمان جدید را تجویز خواهد کرد.
  برای مثال اگر آسم به خوبی کنترل شود، پزشک داروی کمتری تجویز می‌کند. اگر آسم به خوبی کنترل نشده و یا بدتر شده باشد، پزشک ممکن ‌است داروها را افزایش داده و تعداد مراجعات را بیشتر کند.
• برنامه درمانی آسم
  با کمک پزشک، برنامه‌ی درمانی برای آسم تدوین شود که بر اساس علائم، نوع داروها، نحوه‌ی افزایش و کاهش دوز آن‌ها را تشریح کند. همچنین لیستی از محرک‌ها و نحوه‌ی اجتناب از آن‌ها تهیه شود.
  پزشک توصیه خواهد کرد که با استفاده از پیک فلومتر به طور منظم علائم آسم و چگونگی تأثیر درمان را تحت نظر گرفته شود.

پیشگیری

• پیگیری برنامه درمانی آسم: با کمک پزشک، برنامه‌ی درمانی برای آسم تدوین شود و سپس مطمئن حاصل شود که بیمار برنامه را به درستی دنبال می‌کند. آسم یک بیماری پیشرونده است و نیاز به نظارت و درمان منظم دارد. این کار به فرد این احساس را می‌دهد که کنترل بیشتری بر زندگی خود دارد.

• تزریق واکسن آنفولانزا و ذات‌الریه: واکسیناسیون منظم از ابتلا به آنفلوانزا و ذات‌الریه که منجر به حملات آسم می‌شود، جلوگیری می‌کند.
• شناسایی و اجتناب از محرک‌های آسم: تعدادی زیادی از مواد حساسیت‌زا‌ و محرک‌های بیرونی مانند گرده، قارچ‌ها، هوای سرد و آلودگی هوا می‌توانند آغازگر حملات آسم باشد. عوامل ایجاد و یا بدتر کننده‌ی آسم شناسایی و از آن‌ها دوری شود.
• نظارت بر تنفس: بیمار در خصوص علائم هشداردهنده‌ی حمله قریب‌الوقوع مانند سرفه ناچیز، خس‌خس سینه یا تنگی نفس آموزش ببیند. اما ممکن‌ است عملکرد ریه بدون نشان دادن هیچ نوع علامتی کم شود؛ به این دلیل بهتر است با استفاده از پیک فلومتر خانگی، میزان تنفس را به طور منظم کنترل شود.
• تشخیص و درمان زودهنگام حملات آسم: چنانچه حمله آسم به سرعت تشخیص داده و درمان شود، از احتمال وقوع حمله‌ی شدیدتر و مصرف داروی بیشتر کاسته می‌شود. زمانی که پیک فلومتر هشدار حمله آسم می‌دهد، به سرعت داروی تجویزی طبق دستور پزشک مصرف شده و هرنوع فعالیت تشدیدکننده‌ی آسم متوقف شود. چنانچه علائم بهبود نیافتند، بر طبق برنامه درمانی آسم کمک پزشکی دریافت شود.
• مصرف دارو براساس دستور پزشک و به میزان تجویز شده: حتی در صورت بهبود یافتن علائم آسم، نباید بدون مشورت پزشک هیچ تغییری در میزان مصرف دارو داد و یا مصرف را متوقف کرد. پیشنهاد می‌شود که در هر بار مراجعه، تمام داروها را با خود همراه داشته و به پزشک نشان داده شود تا او از درست مصرف شدن آن‌ها اطمینان حاصل کند.
• توجه به افزایش مصرف اسپری استنشاقی سریع‌الاثر: چنان‌چه بیمار بر مصرف اسپری استنشاقی سریع‌الاثر، زیاد تکیه می‌کند، نشانه عدم کنترل آسم است. با پزشک در خصوص تغییر روند درمان صحبت شود.