اسپوندیلیت انکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) یک نوع بیماری روماتیسمی مزمن است که عمدتا ستون مهره و مفاصل بین استخوان ساکروم (خاجی) و لگن است را گرفتار می‌کند.

اسپوندیلیت به معنای التهاب ستون مهره است و انکیلوزان به این معنا است که استخوان‌ها تمایل دارند به یکدیگر جوش خورده و متصل شوند. اسپوندیلیت انکیلوزان موجب جوش خوردن مهره‌ها در ستون فقرات می‌شود.

در این بیماری رباط‌های اطراف ستون مهره در محل اتصال به مهره‌ها دچار التهاب می‌شوند. به زبان دیگر منشا بیماری روماتیسم ستون فقرات، التهاب این رباط‌ها است.

این التهاب موجب تحریک سلول‌های استخوان‌ساز شده و در داخل رباط‌ها استخوان ساخته شده و بعد از مدتی رباط‌ها تبدیل به استخوان می‌شوند.

به تدریج این استخوان‌ها بزرگتر شده و چون خود رباط‌ها از اطراف به مهره‌های مجاور متصل هستند، استخوان‌های ایجاد شده در درون رباط‌ها همچون یک پل بین مهره‌های مجاور اتصال برقرار کرده و مهره‌ها را به هم وصل می‌کنند. بعد از مدتی مهره‌های ستون مهره به هم متصل شده و حرکت بین آن‌ها از بین می‌رود.

این بیماری معمولا در سنین ۳۵-۱۵ سالگی شروع شده و در مردان ۵-۳ برابر شایع‌تر از زنان است. ممکن است در خانواده بیمار هم سابقه وجود موارد مشابه این بیماری وجود داشته باشد.

علائم و نشانه‌ها

مهم‌ترین علائم اسپوندیلیت انکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) عبارتند از:

کمردرد

کمردرد مهم‌ترین علامت این بیماری است. درد ابتدا در پایین کمر احساس می‌شود و در اوایل خفیف است ولی به تدریج در عرض چند ماه شدید می‌شود. درد ممکن است در پشت باسن احساس شده و به پشت ران‌ها انتشار پیدا کند.

درد می‌تواند در یک طرف باسن باشد و یا در دو طرف احساس شود. سرفه و زور زدن شدت درد را بیشتر کرده و استراحت آن را کم‌تر نمی‌کند. گاهی درد فرد بیمار را از خواب بیدار می‌کند و برعکس، حرکت و ورزش ممکن است موقتا شدت درد را کم کند.

خشکی کمر

خشکی و محدودیت در حرکات کمر در صبح‌ها بیشتر است و در طول روز بهتر می‌‎شود. بتدریج با جوش خوردن مهره‌ها در ستون فقرات انعطاف پذیری ستون مهره کم شده و بیمار نمی‌تواند خوب به جلو خم شود.

کیفوز (قوز)

افزایش قوس ستون مهره به صورت کیفوز یا خم شدن به جلو از علائم بیماری در مراحل پیشرفته است.

 اختلال تنفس

ناتوانی در اتساع کامل قفسه سینه در هنگام دم عمیق به علت خشکی در مفاصل بین  دنده‌ها و مهره‌های ستون فقرات

درگیری دیگر مفاصل بدن

در ۴۰ درصد بیماران مفاصل دیگر هم گرفتار می‌شوند که شایع‌ترین آن‌ها مفاصل ران، زانو، مچ پا و شانه هستند. این مفاصل دردناک خشک و متورم می‌شوند.

التهاب زردپی (تاندون) و رباط‌ها

شایع‌ترین محل التهاب و ایجاد درد در زردپی‌ها و رباط‌ها التهاب زردپی آشیل در محل اتصال به استخوان پاشنه و درنتیجه ایجاد درد پاشنه و التهاب در محل اتصال عضلات قفسه سینه به دنده‌ها است.

التهاب چشم

این عارضه در ۳۰ درصد افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات ایجاد شده و موجب دردناک و قرمز شدن چشم می‌شود. علت این عارضه یووئیت یا التهاب اجسام مژگانی در چشم است.

علائم عمومی

افراد مبتلا به این بیماری ممکن است احساس خستگی و ضعف کنند. وزن آن‌ها کم شود و گاهی دچار کم خونی می‌شوند. کاهش اشتها و تب خفیف از دیگر علائم این بیماری است.

بیماری‌های دیگر

علائم اسپوندیلیت انکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) ممکن است در بیماری‌های التهابی روده (بیماری کرون و بیماری کولیت اولسرو) و پسوریازیس هم دیده شوند.

مشکلات قلبی عروقی

تعدادی از این بیماران در سنین بالا دچار بیماری‌های قلب عروقی می‌شوند. نارسایی دریچه آئورت و اختلالات ریتم قلب از عوارض قلب این بیماری هستند.

علل شایع

علت اصلی روماتیسم ستون فقرات به درستی شناخته شده نیست ولی در بروز آن زمینه ژنتیکی دارد. ۹۰ درصد این بیماران مبتلا ژنی به نام HLA-B27 را دارند در حالی که این ژن فقط در ۱۰ درصد افراد سالم دیده می‌شود. از وجود این ژن در بدن فرد به عنوان یکی از علائم آزمایشگاهی بیماری استفاده می‌شود. البته وجود این ژن در بدن یک فرد همیشه نشانه بیمار بودن او نیست. این بیماری معمولا یک بیماری پیشرونده است.

تشخیص

تشخیص این بیماری بیشتر با توجه به علائم آن است. چون مهم‌ترین علامت اسپوندیلیت انکیلوزان کمردرد است و کمردرد مشکل شایعی است بسیاری از بیماران مبتلا به این بیماری تا ماه‌ها به تصور داشتن یک کمردرد معمولی معالجه می‌شوند.

به تدریج با پیشرفت بیماری و بروز علائم دیگر آن و تغییرات رادیولوژیک در ستون مهره و مفصل ساکروایلیاک تشخیص آن واضح‌تر می‌شود.

تشخیص اسپوندیلیت انکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) بیشتر با دیده تغییراتی است که در عکس رادیوگرافی ستون مهره این بیماران مشاهده می‌شود. پزشک معالج برای تشخیص این بیماری از آزمایشات خونی مانند ESR(ای اس آر) و بررسی HLA-B27 هم استفاده می‌کند.

درمان

هدف درمان در این بیماری کاهش درد و محدودیت حرکت است و برای نیل به این هدف از درمان‌های زیر استفاده می‌شود.

فیزیوتراپی

منظور از فیزیوتراپی دراین بیماران انجام نرمش‌های کششی برای حفظ دامنه حرکات مفاصل ستون مهره است.

داروهای ضد التهابی

داروهای ضد التهاب درد ستون مهره و مفصل را کاهش می‌دهند ولی ممکن است بتوانند بر روی سیر بیماری هم تاثیر داشته باشند. پس بهتر است آن‌ها را در زمان‌هایی هم که درد وجود ندارد استفاده کرد.

داروهای ضد درد

از داروهایی مانند استامینوفن می‌توان برای کاهش درد در این بیماران استفاده کرد.

داروهای ضد سیستم ایمنی

داروهای ضد سیستم ایمنی جای مهمی در درمان اسپوندیلیت انکیلوزان دارند. این داروها به دو دسته تقسیم میشوند. درمان‌های بیولوژیک و درمان‌هایی که سیستم ایمنی را تنظیم می‌کنند.

درمان‌های بیولوژیک

درمان‌های بیولوژیک نوعی از پروتئین ها به نام آنتی بادی‌های منوکلونال هستند و می‌توانند بر روی بعضی مواد شیمیایی که در سیستم ایمنی موجب روند التهابی می‌شوند تاثیر بگذارند.

داروهای تنظیم کننده سیستم ایمنی

داروهای تنظیم کننده سیستم ایمنی، سیستم ایمنی بدن انسان را ضعیف می‌کنند تا کم‌تر واکنش نشان داده و بدین طریق فعالیت بیماری کم شود. این داروها در بیماری روماتیسم مفصلی هم استفاده می‌شوند.

درمان‌های دیگر

استفاده از تحریکات الکتریکی (تنس) به توسط فیزیوتراپ، استفاده از گرما مانند دوش آب گرم و ماساژ هم ممکن است موثر باشند.

جراحی

در تعدادی از بیماران مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان به علت تخریب مفصل ران نیاز به عمل جراحی تعویض مفصل ران پیدا می‌شود. در صورت تغییر شکل شدید ستون مهره ممکن است بتوان آن را با جراحی استئوتومی اصلاح کرد.