بیماری آندومتریوز نارسایی مربوط به دستگاه تولید مثل زنان است. در این بیماری، بافت داخلی رحم (آندومتر) که به طور طبیعی غشای رحم را می‌پوشاند و همچنین در مناطق دیگر بدن و غالباً در لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها و بافت‌های مختلف حفره لگنی نیز رشد پیدا می‌کند و دیده می‌شود.

زمانی که بافت شبیه مخاط رحم در مناطق دیگر بدن وجود داشته باشد، شبیه به دوران قاعدگی به عملکرد خود ادامه می‌دهد، ضخیم شده، فرو می‌ریزد و ماهانه خونریزی می‌کند. از آنجائی‌که راهی برای خروج خون از این بافت وجود ندارد، خون جمع شده و منجر به تحریک و ناراحتی در بافت‌های مجاور می‌شود.

خون تجمع یافته منتهی به کیست، اسکار و چسبندگی (بافت‌های غیرنرمالی که ارگان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند) می‌شود. این فرایند منجر به دردهای رحمی به ویژه درطول دوران قائدگی می‌گردد و همچنین آندومتریوز می‌تواند به ناباروری منجر شود.

علائم و نشانه‌ها

آندومتریوز می‌تواند خفیف، متوسط، شدید و یا بدون درمان باشد و با گذشت زمان شدیدتر شود. برخی از زنان مبتلا به آندومتریوز هیچ نوع علائم و یا نشانه‌ای ندارند و بیماری تنها زمانی مشخص می‌شود که مقداری از بافت آندومتر در عمل جراحی غیرمرتبط( مانند عمل بستن لوله‌ها یا TL) در خارج از رحم یافت شود. بقیه افراد علائم یا نشانه‌های زیر را تجربه می‌کنند:

• دوران قائدگی دردناک (دیسمینوره)

درد حفره لگنی و انقباضاتی که ممکن است قبل از قائدگی شروع و تا چندین روز پس از آن طول بکشد، قسمت تحتانی کمر و شکم را شامل می‌شود. صرفا شدت درد شاخص قابل قبولی برای تعیین شدت نارسایی آندومتریوز نمی‌باشد. برخی از زنان با آندومتریوز خفیف درد شدید قاعدگی دارند درحالی‌که برخی دیگر با آندومتریوز شدید، درد کمی داشته و یا اصلا درد ندارند.

• خونریزی بیش از حد

ممکن است فرد قاعدگی‌هایی با خونریزی شدید را تجربه کند (منوراژی) و یا بین دوران قاعدگی نیز خونریزی داشته باشد (منومتوراژی).

• درد مقاربتی

درد در حین یا بعد از مقاربت در بیماری آندومتریوز شایع است

• درد در هنگام حرکات روده یا ادرار کردن

این دردها در زمان قائدگی در مبتلایان به آندومتریوز دیده می‌شود

• ناباروری (نازایی)

آندومتریوز اولین تشخیص در بسیاری از زنان تحت درمان ناباروری می‌باشد

سایر علائم و نشانه‌ها

شما ممکن است علائمی مثل خستگی مفرط، اسهال، یبوست، تهوع را بخصوص در دوره قاعدگی خود تجربه کنید.

بعضی اوقات آندومتریوز با نارسایی‌های دیگر ایجاد کننده‌ی دردهای لگنی همچون بیماری التهابی رحم و یا کیست‌های تخمدانی، همچنین با بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر اشتباه گرفته می‌شود و تشخیص را پیچیده می‌کند.

علل شایع

علت آندومتریوز ناشناخته است. متخصصان در حال بررسی نقش هورمون‌ها و سیستم ایمنی بر این بیماری هستند. با این وجود علل ممکن عبارتند از:

• قاعدگی عقبگرد

در قاعدگی عقبگرد، خون محتوی سلول‌های آندومتر به جای خارج شدن از بدن به درون لوله‌های رحمی (فالوپ) و حفره لگنی برمی‌گردد. این سلول‌های آندومتری به دیواره و سطح ارگان‌های لگنی می‌چسبند، رشد می‌کنند و ضخیم می‌شوند و در هر سیکل قاعدگی باعث خونریزی می‌شوند.

• تبدیل سلول‌های پرده صفاق

کارشناسان معتقدند که هورمون‌ها یا عوامل ایمنی تبدیل سلول‌های پرده صفاق( سلول‌هایی که سطح داخلی شکم را می‌پوشانند) به سلول‌های آندومتری را تقویت می‌کنند.

• تبدیل سلول جنینی

هورمون‌هایی مثل استروژن ممکن است سلول‌های جنینی را به سلول‌های آندومتری تبدیل کنند.

• ایمپلنت جای زخم (اسکار) جراحی

بعد از جراحی ممکن است سلول‌های آندومتری به جراحت حاصل از جراحی متصل شوند.

• انتقال سلول‌های آندومتری

رگ‌های خونی یا سیستم لنفاوی ممکن است سلول‌های آندومتری را به دیگر بخش‌های بدن منتقل کند.

• مشکلات سیستم ایمنی

امکان دارد که مشکلات سیستم ایمنی باعث ناتوانی بدن در تشخیص و نابودی بافت‌های آندومتری که خارج از رحم رشد می‌کنند شود.

عوامل تشدید کننده خطر

عواملی خطر ابتلا به آندومتریوز  را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• ناباروری
• داشتن سابقه خانوادگی
• چرخه قاعدگی کوتاه تر از 26 روز همراه با خونریزی شدید که بیش از 8 روز به طول بکشد.
• ابتلا به بیماری و شرایطی که مانع قائدگی طبیعی در بدن شود
• بیماری و ناهنجاری‌های رحمی
• مصرف الکل
• شاخص توده بدنی پایین

معمولاً آندومتریوز چند سال بعد از اولین قاعدگی (منارک) به وجود می‌آید. زمانی‌که قاعدگی به طور همیشگی به دلیل یائسگی و یا به طور موقت به دلیل بارداری قطع شود، علائم و نشانه‌های آندومتریوز متوقف می‌شوند. این علائم بعد از زایمان و جریان یافتن قاعدگی مجدداً نمایان می‌شوند.

عوارض احتمالی

ناباروری( نازایی)

اصلی‌ترین عارضه‌ی آندومتریوز ایجاد مشکلات باروری است. تقریباً یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به این بیماری با مشکلات باروری مواجه هستند.

برای این که بارداری اتقاق بیفتد بایستی تخمک از تخمدان رها شده، در طول لوله رحمی به حرکت در بیاید و توسط یک اسپرم بارور شده و برای شروع تکامل، خود را به دیواره رحم متصل کند. آندومتریوز چسبندگی ایجاد می‌کند که باعث می‌شود تخمک در نزدیکی تخمدان گیر بیفتد. این عارضه از حرکت لوله رحمی جلوگیری می‌کند و از توانایی آن در برداشتن تخمک می‌کاهد. در بیش‌تر موارد این بیماری از طریق راه های بسیار پیچیده تداخل ایجاد می‌کند.

با وجود این عوارض پیچیده، اکثر زنان مبتلا به آندومتریوز خفیف و تا متوسط می‌توانند باردار شوند. در طول بارداری اکثر آن‌ها هیچ نوع علائم و یا نشانه‌ای از آندومتریوز بروز نمی‌دهند.

پزشکان به زنان مبتلا به آندومتریوز توصیه می‌کنند که بارداری خود را به تعویق نیندازید زیرا که این بیماری با گذر زمان تشدید می‌شود.

تشخیص

برای تشخیص آندومتریوز و بیماری‌های دیگری که منجر به دردهای رحمی می‌شوند، پزشک از شما می‌خواهد تا علائم خود را شرح دهید و محل دقیق درد را به وی نشان دهید.

آزمایش‌هایی که به منظور تشخیص آندومتریوز به کار می‌روند عبارتند از:

• معاینه رحم

در طول معاینه رحم، پزشک به دنبال وجود ناهنجاری‌های رحمی، نواحی درون رحم را لمس کرده و ناهنجاری‌هایی همچون کیست‌هایی واقع در ارگان‌های تناسلی و یا جاهای زخم (اسکار) رحمی را تشخیص می‌دهد. تا زمانی‌که بافت‌های آندومتریال منجر به تشکیل کیست نشوند قابل لمس نیستند.

• سونوگرافی

در سونوگرافی واژینال یک اسکنر باریک (ترانسدیوسر) را وارد واژن می‌کنند. در سونوگرافی رحم از طریق شکم نیز یک اسکنر کوچک از روی شکم حرکت داده می‌شود. در هر دو تست از امواج صوتی به منظور ایجاد تصاویر ویدیویی از ارگان‌های تناسلی استفاده می‌شود. سونوگرافی به طور حتم مشخص کننده‌ی ابتلای فرد به آندومتریوز نیست، اما یکی از تجهیزات مفید در تعیین کیست‌های مرتبط با این بیماری به حساب می‌آید.

• ام آر آی( MRI)

ام آر آی تستی است که از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام و بافت‌های بدن استفاده می‌کند. ام آر آی کمک می‌کند که اطلاعات لازم در مود محل و اندازه بافت را به دست آورد و حتی در برخی زنان اطلاعات در مورد محل و اندازه ایمپلنت و آندومتری را به جراح می‌دهد.

• لاپاروسکوپی

در برخی موارد، پزشک ممکن است شما را به یک جراح برای یک روش (لاپاراسکوپی) معرفی کند که اجازه می‌دهد جراح داخل شکم را مشاهده کند. در حالی که شما تحت بی‌هوشی عمومی هستید، جراح یک برش کوچک را در نزدیکی ناف ایجاد می‌کند و یک ابزار مشاهده دقیق (لاپاراسکوپ) را وارد می‌کند و به دنبال نشانه‌های بافت آندومتری خارج از رحم می‌گردد.

لاپاروسکوپی می‌تواند اطلاعاتی در مورد محل، میزان و اندازه ایمپلنت آندومتری برای تعیین بهترین گزینه‌های درمان را ارائه دهد. ممکن است جراح شما یک نمونه از بافت (بیوپسی) را برای آزمایشات بیشتر جدا کند . اغلب، جراح می تواند در طول لاپاراسکوپی  با برنامه ریزی مناسب جراحی آندومتریوز را کاملاً درمان کند، به طوری که فقط به یک عمل جراحی نیاز باشد.

درمان

معمولاً درمان آندومتریوز شامل دارو درمانی و جراحی می‌شود. نوع درمانی که شما و پزشکتان انتخاب می‌کنید بستگی به شدت علائم بیماری و قصد باردار شدنتان دارد. به طور کلی جراحی را به عنوان آخرین راه حل در نظر می‌گیرد.

داروهای مسکن

پزشک برای تسکین انقباض‌های دردناک قاعدگی، داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه داروهایی مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین و…) را توصیه می‌کند. چنانچه بیش‌ترین دوز داروهای مسکن نیز کمک کننده نباشند به درمان‌های دیگر برای کنترل علائم و نشانه‌های خود نیاز دارید.

هورمون درمانی

داروهای هورمونی در کاهش و یا از بین بردن درد آندومتریوز مؤثر و مفید هستند  زیرا که افزایش و کاهش هورمون‌ها در طول دوره قاعدگی باعث می‌شود آندومتر ضخیم شود و خونریزی کند. درحقیقت چنانچه هورمون درمانی اثری بر علائم نداشته باشد تشخیص آندومتریوز زیر سوال می‌رود.

داروهای هورمونی مورد استفاده در درمان آندومتریوز عبارتند از:

• قرص‌های ضد بارداری

قرص‌های ضد بارداری و حلقه‌ی واژن به کنترل هورمون‌های مسئول ساخت ماهانه‌ی بافت آندومتریال کمک می‌کنند. اکثر زنان در زمان استفاده از قرص‌های ضد بارداری، جریان قاعدگی سبک‌تر و کوتاه‌تری دارند. استفاده ی پیوسته از این داروها درد را در آندومتریوزهای خفیف تا متوسط کاهش داده و یا به کلی از بین می‌برد.

• آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های هورمون محرک غدد جنسی

این دسته از داروها تولید هورمون‌های محرک تخمدان‌ها را مهار می‌کنند. چنین عملکردی از قاعدگی جلوگیری به عمل آورده و به تدریج سطوح استروژن را کاهش می‌دهد در نتیجه منتهی به کوچک شدن و تحلیل بافت آندومتریال می‌گردد. معمولاً آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌ها منجر به بهبود آندومتریوز می‌شوند اما گاهی اوقات این اتفاق چندین ماه یا چندین سال بعد اتفاق می افتد . این داروها یائسگی مصنوعی ایجاد می‌کنند که برخی اوقات منتهی به عوارض جانبی ناراحت کننده‌ای همچون گر گرفتگی و خشکی واژن می‌شود. در اینطور موارد از دوز پایین استروژن در کنار این داروها استفاده می‌کنند تا چنین عوارض جانبی را کاهش دهند.

• دانازول

داروی دیگری که تولید هورمون‌های محرک تخمدا‌ن‌ها را مهار می‌کند و از قاعدگی و علائم آندومتریوز جلوگیری می‌کند، دانازول نام دارد. به علاوه این دارو آندومتر را از رشد باز می‌دارد. دانازول اولین انتخاب درمانی نیست چرا که منجر به عوارض جانبی ناخواسته همچون جوش و موی زائد صورت می‌شود.

• پروژسترون درمانی

این داروی تزریقی باعث توقف قاعدگی و رشد بافت‌های آندومتریال شده و بنابراین علائم و نشانه‌های آندومتریوز را کاهش می‌دهد. عوارض جانبی آن شامل اضافه وزن، کاهش ساخت توده استخوانی و خلق و خوی افسرده است.

جراحی

چنانچه مبتلا به آندومتریوز هستید و قصد بچه‌دار شدن دارید، جراحی با برداشتن بافت‌های آندومتریال شانس موقفیت را افزایش می‌دهد و همچنین چنانچه درد شدیدی ناشی از این بیماری تجربه می‌کنید، جراحی مفید واقع می‌شود. در این جراحی بافت‌های آندومتریال، بافت اسکار و چسبندگی‌ها بدون برداشتن ارگان‌های تناسلی برمی‌دارند. پزشک این جراحی را از طریق لاپاراسکوپی انجام می‌دهد و در موارد شدیدتر، جراحی باز شکمی را به کار می‌گیرد . در روش جراحی لاپاراسکوپی وسایل دیگری را از طریق یک برش کوچک دیگر وارد شکم می‌کند تا بتواند بافت های آندومتریال را از بین ببرد. این وسایل عبارتند از لیزر و کوتر (وسیله‌ی کوچکی که با استفاده از حرارت به تخریب بافت می‌پردازد). در برخی موارد، ترجیحاً از تکنیک‌های کمکی تولید مثل برای باردارشدن استفاده می‌شود. در واقع پزشکان زمانی‌که جراحی نگهدارنده موثر نباشد، این روش‌ها را پیشنهاد می‌کنند

درمان 

زنان مبتلا به آندومتریوز می‌توانند مشکل را درک کنند. اگر مشکل بارداری دارید، ممکن است پزشک درمان باروری را تحت نظارت یک متخصص باروری توصیه کند. درمان باروری از تحریک تخمدان‌ها برای ایجاد تخم‌های بیشتر تا لقاح آزمایشگاهی می‌باشد. این که کدام درمان برای شما مناسب است، بستگی به وضعیت شخصی شما دارد.

هیسترکتومی با حذف تخمدان‌ها

جراحی برای حذف رحم (هیسترکتومی) و تخمدان (oophorectomy) به عنوان مؤثرترین درمان برای آندومتریوز محسوب می‌شود.

برداشتن تخمدان‌ها منجر به حذف یائسگی می‌شود. کمبود هورمون‌های تولید شده توسط تخمدان‌ها ممکن است درد آندومتریوز را در بعضی از زنان بهبود بخشد، اما برای دیگران، آندومتریوز که بعد از جراحی باقی می‌ماند، همچنان باعث بروز علائم می‌شود. در اوایل یائسگی خطر ابتلا به بیماری قلبی و عروقی، بیماری‌های متابولیکی خاص و عوارض خطرناک‌تر وجود دارد.

حتی اگر تخمدان‌ها از بدن خارج شوند، هیسترکتومی ممکن است اثر طولانی مدت روی سلامت شما داشته باشد، مخصوصاً اگر قبل از 35 سالگی عمل جراحی داشته باشید.

پیدا کردن یک پزشک که با وی احساس راحتی می‌کنید، در مدیریت و درمان آندومتریوز بسیار مهم است. قبل از شروع هر گونه درمان، ممکن است بخواهید نظر پزشک دیگری را هم بپرسید تا اطمینان حاصل کنید که همه گزینه‌ها و نتایج احتمالی را می‌دانید.