در حالت کلی فیستول به هر نوع ارتباط غیرطبیعی بین دو اندام مختلف یا دو بخش جداگانه از بدن یا حتی دو رگ که در حالت طبیعی از هم جدا هستند گفته می‌شود. فیستول مقعد نتیجه اتصال دیواره‌ی مخاطی درون کانال مقعد با پوست نزدیک مقعد می‌باشد که به شکل یک تونل کوچک باریک غیرطبیعی در پایان راست روده ظاهر خواهد شد که به سطح خارجی پوست باز می‌گردد. در واقع فیستول مقعدی کانال عفونت زده‌ای است که میان پوست و انتهای مجاری گوارشی ایجاد می‌شود.

فیستول بیماری است که ممکن است در بخش‌های خاصی از بدن ایجاد شود، اما در بیش‌تر موارد مکانی که دچار این بیماری می‌شود، مقعد است.

علائم و نشانه‌ها

بسته به علت این بیماری و عوامل دیگر ممکن است فیستول با علائم متفاوتی خود را نشان دهد. اولین نشانه‌ی فیستول مقعدی وجود شکاف در ناحیه‌ی مقعد است. به طوری کلی علائم فیستول عبارتند از:

• ترشح چرکی از یک یا دو سوراخ در اطراف مقعد
• تغییر رنگ پوست و قرمزی اطراف ناحیه مقعد
• وجود برجستگی سفت و دردناک در اطراف مقعد
• احساس درد پس از دفع مدفوع
• سوزش و خارش در اطراف مقعد
• آبسه‌های تکرار شونده در ناحیه‌ی مقعد
• التهاب پوست اطراف مقعد

با شدت گرفتن التهاب فیستول، عفونت ناحیه مقعد آنقدر پیشرفت خواهد کرد که منجر به درگیر شدن کل بدن، تب و لرز و احساس خستگی در بدن و تورم پوست اطراف مقعد می‌شود.

علل شایع

در داخل مقعد چندین غده وجود دارد که مایع تولید می‌کنند. اگر به هر دلیلی این غده‌ها مسدود ‌شوند، باکتری‌های موجود در محل می‌توانند یک کیسه‌ی متورم حاوی بافت عفونی و مایع را در آنجا ایجاد کنند. که به آن آبسه گفته می‌شود. در صورتی‌ که آبسه درمان نشود، رشد می‌کند و در نهایت راهی به سمت بیرون پیدا می‌کند و سوراخ مقعد را می‌بندد. در نتیجه مسیر مقعد بسته می‌شود که این خود یکی از علت‌های بوجود آمدن فیستول مقعدی می‌باشد. فیستول تونلی است که غده را به سطح باز متصل می‌کند. در بیش‌تر مواقع آبسه عامل ایجاد فیستول است. دلایل دیگر این بیماری عبارت است از:

بیماری کرون (بیماری التهابی روده)

این بیماری طولانی ‌مدت است و سبب التهاب دستگاه و لوله‌های گوارشی می‌شود. در صورتی که علت فیستول این بیماری کرون باشد با نشانه‌هایی از قبیل درد شکم، اسهال، از دست دادن اشتها، کاهش وزن، تهوع و استفراغ در تشخیص کمک‌کننده خواهد بود.

دیورتیکولیت

دیورتیکولیت عفونت کیسه‌های کوچک می‌باشد که در روده بزرگ قرار گرفته است.

هیدر آدنیت چرکی

یک بیماری پوستی مزمن است. در این بیماری غدد عرق دچار عفونت شده و باعث ایجاد آبسه و زخم می‌گردد. در صورتی‌که این بیماری غدد درون مقعد را درگیر کند به صورت سطحی یا عمقی باعث عفونت و بروز فیستول می‌شود.

عوارض جراحی در نزدیکی مقعد

آسیب بافتی ناشی از جراحی‌های مقعدی یا زایمان سخت می‌تواند باعث تغییر شکل سلولی و ایجاد فیستول مقعدی شود. همچنین یکی از علت‌های بوجود آمدن فیستول مقعد می‌تواند بعد از عمل جراحی تخلیه‌ی آبسه مقعد باشد.

ابتلا به سل

سل یک عفونت باکتریایی است که اغلب ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند در هر نقطه از بدن از جمله راست روده رخ دهد و باعث آبسه مقعد و فیستول آن گردد.

بیماری‌های جنسی نظیر کلامیدیا یا سیفلیس

برخی از عفونت‌ها می‌توانند از راه جنسی انتقال پیدا کرده و احتمال ایجاد فیستول مقعد را افزایش ‌دهند.

ایدز

بیماری ایدز باعث کاهش سطح ایمنی بدن می‌شود و فرد را در معرض ابتلا به عفونت قرار می‌دهد. به این ترتیب شرایط را برای ایجاد فیستول مقعد مساعد می‌کند.

سرطان راست روده

سرطان راست روده باعث تغییر شکل سلولی و ایجاد تومور در قسمت انتهایی روده بزرگ (جایی که مدفوع قبل از دفع ذخیره می‌شود) می‌شود. که می‌تواند زمینه‌ساز فیستول مقعدی شود.

 زخم ناشی از ضربه

ضربه و تروما می‌تواند با ایجاد تغییر شکل سلولی، ایجاد زخم و آسیب بافتی شود و شرایط را برای ایجاد فیستول مقعد مساعد کند.

تشخیص

پزشک متخصص معمولا با تشخیص یک فیستول مقعدی، با بررسی ناحیه اطراف مقعد، می‌تواند بیماری شما را تشخیص دهد. او به دنبال زخم یا پارگی خارجی روی پوست مقعد می‌گردد. در صورت مشاهده، پزشک سعی خواهد کرد عمق و جهت فیستول را تعیین کند. هنگام معاینه در اغلب موارد ترشح تولید می‌شود.

معمولا ممکن است ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کنید، در صورتی که علائم مداومی از فیستول مقعد داشته باشید پزشکتان در مورد علائم بیماری شما سوال خواهد کرد و اینکه آیا شما شرایط روده‌ای مناسب دارید یا خیر.

همچنین ممکن است پزشکتان بخواهد که مقعد را بررسی کند. بدین منظور برای معاینه به آرامی یک انگشت خود را درون آن قرار می‌دهد تا علائم فیستول را بررسی کند.

برخی از فیستول‌ها ممکن است روی سطح پوست قابل مشاهده نباشد. در این مورد، ممکن است پزشک نیاز به انجام بررسی‌های اضافی داشته باشد، مانند آنوسکوپی، که در آن یک وسیله خاص برای دیدن داخل مقعد استفاده می‌شود. همچنین پزشک برای بهتر تشخیص فیستول منطقه مقعد سونوگرافی یا ام آر آی یا سی تی اسکن پیشنهاد دهد.

به هر حال پزشک ممکن است بررسی‌های بیش‌تری انجام دهد تا ببیند آیا وضعیت مربوط به بیماری کرون است یا بیماری التهابی روده. حدود 25 درصد از افراد مبتلا به بیماری کرون دارای فیستول هستند.

درمان

درمان قطعی فیستول مقعد جراحی و لیزر است. یک جراحی کوچک به منظور برداشتن فیستول انجام می‌شود. بسته به عمق درگیری، روش‌های جراحی مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در عمل فیستول مقعد با لیزر هم از لیزرهای پرتوان استفاده می‌شود و مراحل جراحی مانند جراحی باز است. معمولاً این کار با بی‌حسی موضعی انجام می پذیرد، اما گاهی بی‌هوشی عمومی لازم می‌شود.

اکثر روش‌های جراحی فیستول مقعد به صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری هستند. اما ممکن است در فیستول‌های بزرگ و عمیق نیاز به مدتی مراقبت پس از جراحی در بیمارستان باشد. معمولاً بیماران می‌توانند در همان روز بعد از عمل جراحی به خانه برگردند، با این حال، نیاز به استراحت برای چند روز بعد از عمل جراحی می‌تواند به روند بهبودی کمک کند.

جراحی فیستول مقعدی

جراحی فیستول مقعد به منظور برداشتن و حذف فیستول انجام می‌شود. اکثر روش‌های جراحی فیستول مقعد به صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری انجام می‌شود و بیمار معمولا می‌تواند عصر همان روز یا روز بعد، از بیمارستان مرخص شود. اما در فیستول‌های بزرگ و عمیق ممکن است بیمار نیاز داشته باشد مدتی تحت مراقبت پس از جراحی در بیمارستان باشد. با این حال، بیمار برای حداقل چند روز بعد از عمل جراحی نیاز به استراحت برای کمک به روند بهبود خود دارد.

انواع روش‌های جراحی فیستول مقعد

باتوجه به مرحله بیماری و عمق درگیری، روش های جراحی مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در عمل جراحی بسته به نوع فیستول مقعد (ساده یا پیچیده) و موقعیت آن می‌توان از چندین تکنیک استفاده کرد که نوع آن بنا به تشخیص و صلاح دید پزشک انتخاب می‌شود. این تکنیک‌ها عبارتند از:

روش فیستولوتومی

‎در روش فیستولوتومی با ایجاد یک برش باز طولی تمامی قسمت‌هایی که در اثر فیستول مقعدی تخریب شده‌اند به طور کامل تخلیه می‌شود.

تکنیک استن

استن یک روش قدیمی برای درمان فیستول مقعد است. که در روش سنتی با موی دم اسب یا کتان انجام می‌شده است. در فیستول‌های پیچیده‌تر که قسمتی از عضله اسفنکتر را نیز درگیر کرده است، یک نخ بخیه یا لوله‌ی باریک را برای مدت شش الی دوازده هفته در فیستول قرار می‌دهند تا چرک و عفونت داخل فیستول تخلیه شود. سپس در صورت لزوم جراحی قطعی مورد نیاز انجام می‌شود.

روش فلپ آدوانسمنت

این روش معمولاً برای فیستول پیچیده و وخیم استفاده می‌شود. مانند افرادی که در خطر بی‌اختیاری مدفوع قرار دارند. در روش فلپ آدوانسمنت با بریدن قسمت‌هایی از پوست راست روده یا مقعد اقدام به ترمیم فیستول مقعدی می‌شود.

پلاگین بیولوژیکی

پلاگین که از بافت انسانی (مخاط روده انسانی) ساخته شده است، برای جلوگیری از باز شدن داخلی فیستول مقعد مورد استفاده قرار می‌گیرد. پلاگین را با بخیه به سر داخلی فیستول مقعد متصل می‌کنند و از گسترش آن جلوگیری می‌کنند. بافت جدید معمولاً در اطراف پلاگین رشد و به درمان فیستول کمک می‌کند. خوشبختانه این روش هیچ خطری برای بی‌اختیاری مقعدی ندارد اما عوارضی مانند درد، تشکیل آبسه و یا احتمال جابجایی پلاگین را با خود به همراه است.

درمان دارویی فیستول مقعدی

در حال حاضر برای درمان فیستول هیچ داروی موثری شناخته نشده است. داروهایی که برای بیماران مبتلا به فیستول تجویز می‌شوند فقط برای کاهش علائم و نشانه‌های بیماری مانند درد و عفونت موثرند.

از جمله این داروها آنتی‌بیوتیک‌ها هستند که برای کاهش چرک و عفونت قبل از شروع عمل استفاده می‌شود. همچنین مصرف یک دوره‌ی کامل آنتی‌بیوتیک می‌تواند چرک و عفونت‌های محل فیستول را تا حد زیادی از بین ببرد و میزان موفقیت عمل جراحی را افزایش دهد .

داروهای ضد التهاب نیز می‌توانند التهابات ناشی از فیستول را تا حد زیادی از بین ببرند. برای تسکین دردهای فیستول مقعدی هم می‌توان از داروهای مسکن فاقد کدئین استفاده کرد.