بیماری آلزایمر، یکی از اختلالات پیش‌رونده است که باعث از بین رفتن سلول‌های مغزی می‌شود. آلزایمر، شایع‌ترین دلیل زوال عقل (دمانس) است که باعث کاهش قدرت تفکر، رفتار و مهارت‌های اجتماعی می‌شود و توانایی استقلال فردی را مختل می‌کند.

علائم اولیه‌ی آلزایمر ممکن است فراموش کردن حوادث یا مکالماتی باشد که به‌تازگی انجام‌شده‌اند. با پیشرفت این بیماری، فرد دچار نقص حافظه شده و توانایی انجام وظایف روزانه‌ی خود را از دست خواهد داد.

داروهای رایج موجود برای این بیماری، به‌طور موقتی علائم را بهبود یا کاهش می‌دهد. این درمان‌ها گاهی می‌توانند فرد را برای مدتی از هرگونه کمک بی‌نیاز کنند. همچنین برنامه‌ها و خدمات حمایتی زیادی برای افراد مبتلابه آلزایمر وجود دارد. باوجوداین موارد، درمانی برای آلزایمر وجود ندارد. در مراحل پیشرفته‌ی بیماری، عوارضی مثل از دست دادن عملکرد مغزی، سوءتغذیه، عفونت و کم‌آبی بدن (دهیدراته شدن) در انتظار فرد می‌باشند.

علائم ونشانه‌ها

در ابتدا، فراموشی یا سردرگمی خفیف از تنها نشانه‌های آلزایمر است که ممکن است متوجه آن شوید. اما باگذشت زمان، این بیماری موجب تحلیل رفتن حافظه می‌شود. به‌طوری‌که در به یادآوری خاطرات اخیر دچار مشکل می‌شوید. میزان شدت علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

اغلب، فردی که با مشکل حافظه مواجه می‌شود، متوجه مشکل خود نیست اما خانواده و دوستان وی می‌توانند این مشکل را تشخیص دهند.

اگر به آلزایمر مبتلا باشید، ممکن است برای اولین بار در به خاطر سپردن کارها و سازماندهی افکارتان دچار مشکل شوید.

بیماری آلزایمر در موارد زیر خود را نشان می‌دهد :

• حافظه

هرکسی ممکن است دچار زوال عقل شود. اینکه جای کلیدهایتان و یا نام یکی از آشنایانتان را فراموش کنید طبیعی است. اما از دست دادن حافظه مرتبط با بیماری آلزایمر مداوم بوده و بدتر می‌شود. افراد مبتلابه آلزایمر ممکن است:

• بعضی کارها را چندین بار تکرار کنند
• بیش‌ازحد سؤالی را بپرسند
• مکالمات، قرار ملاقات و یا حوادث را فراموش کنند
• گم‌شدن در مکان‌هایی که قبلاً به‌خوبی با آن مکان‌ها آشنا بوده و ممکن است حتی سال‌ها در آن مناطق زندگی کرده باشند
• فراموش کردن اسامی اعضای خانواده و کارهای روزمره
• مشکل در پیدا کردن کلمات درست برای شناسایی اشیاء، بیان افکار و یا شرکت در مکالمات

• تفکر و استدلال

بیماری آلزایمر موجب مشکلاتی در تمرکز و تفکر می‌شود، به‌خصوص در مورد مفاهیم انتزاعی مانند شماره‌ها.

انجام چندین کار باهم برایشان دشوار است و ممکن است برای مدیریت امور مالی و تعادل در پرداخت صورتحساب دچار مشکل شوند. این مشکلات ممکن است به ناتوانی در شناخت اعداد نیز منجر شود.

• قضاوت و تصمیم‌گیری

پاسخ مؤثر به مشکلات روزمره، مانند سوختن مواد غذایی بر روی اجاق‌گاز و یا بروز موقعیت‌های غیرمنتظره در رانندگی به یک چالش بزرگ تبدیل می‌شود.

• برنامه‌ریزی و انجام وظایف آشنا

با پیشرفت بیماری، فعالیت‌هایی مثل برنامه‌ریزی، پخت‌وپز و یا انجام یک بازی موردعلاقه به یک چالش تبدیل می‌شود و درنهایت با پیشرفت آلزایمر چگونگی انجام کارهای اساسی مانند پوشیدن لباس و حمام کردن به فراموشی سپرده می‌شود.

• تغییر در شخصیت و رفتار

با بیماری آلزایمر تغییراتی در مغز رخ می‌دهد و می‌تواند بر روش‌های انجام کارها و چگونگی احساسات تأثیر بگذارد. افراد با بیماری آلزایمر ممکن است موارد زیر را تجربه کنند :

• افسردگی و بی‌علاقگی
• صرف‌نظر از انجام کارهای اجتماعی
• نوسانات خلقی
• بی‌اعتمادی به دیگران
• تحریک‌پذیری و پرخاشگری
• تغییر در عادات خواب
• سرگردانی و هذیان گویی

بسیاری از مهارت‌های مهم تا اواخر این بیماری از بین نمی‌روند. این مهارت‌ها عبارت‌اند از توانایی خواندن، رقصیدن و آواز خواندن، لذت بردن از موسیقی‌های قدیمی، شرکت در بازی‌ها و داستان تعریف کردن.

علل شایع

دانشمندان بر این باورند که در اکثر افراد، بیماری آلزایمر در اثر ترکیبی از عواملی همچون ژنتیک، سبک زندگی و عوامل محیطی که باگذشت زمان مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ایجاد می‌شود. در کمتر از 5 درصد، آلزایمر در اثر تغییرات ژنتیکی خاص ایجاد می‌شود.

اگرچه علل بیماری آلزایمر هنوز به‌طور کامل یافت نشده است اما اثر آن بر مغز روشن است. آلزایمر به سلول‌های مغزی آسیب می‌رساند و موجب مرگ آن‌ها می‌شود. مغزی که تحت تأثیر بیماری آلزایمر قرارگرفته، سلول‌های کمتری دارد و نسبت به یک مغز سالم از اتصالات کمتری در بین سلول‌های باقی‌مانده برخوردار است.

یکی از دلایل مرگ سلول‌های مغزی، تجمع توده‌ای پروتئینی به نام بتا آمیلوئید در خارج از سلول‌های مغزی هست.

عوامل تشدیدکننده‌ی خطر

• سن

افزایش سن، یکی از اصلی‌ترین عوامل شناخته‌شده در آلزایمر است. آلزایمر بخشی از روند طبیعی پیری محسوب می‌شود اما پس از رسیدن به سن 65 سالگی، احتمال بروز این مشکل تا حد زیادی افزایش می‌یابد. میزان زوال عقل پس از سن 60 سالگی دو برابر می‌شود. برخی افراد با تغییرات ژنتیکی نادر مرتبط با آلزایمر زودرس این علائم را در اوایل سن 30 سالگی تجربه می‌کنند.

• سابقه‌ی خانوادگی و ژنتیکی

خطر ابتلا به آلزایمر تا حدودی با داشتن خویشاوند درجه اول (پدر و مادر یا خواهر و برادر) افزایش می‌یابد. دانشمندان تغییرات نادری را (جهش) در سه ژنی که تقریباً به‌طور تضمینی از فردی به فرد دیگر به ارث می‌رسند شناسایی کرده‌اند. اما این جهش کمتر از 5 درصد، باعث بیماری آلزایمر می‌شود.

• سندروم داون

بسیاری از افراد مبتلابه سندروم داون دچار بیماری آلزایمر می‌شوند. در افراد مبتلابه سندروم داون علائم و نشانه‌های بیماری آلزایمر، 10 تا 20 سال زودتر بروز می‌کند.

• جنسیت

به نظر می‌رسد زنان بیش از مردان به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شوند، زیرا آن‌ها نسبت به مردان عمر طولانی‌تری دارند.

• اختلال شناختی خفیف

در افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف، مشکلات مربوط به حافظه و یا سایر علائم، آلزایمر در سنین پایین‌تری بروز پیدا می‌کند.

• ضربه به سر درگذشته

افرادی که درگذشته ضربه‌ی شدیدی به سرشان خورده باشد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری آلزایمر قرار دارند.

• شیوه‌ی زندگی و سلامت قلب

برخی از شواهد نشان می‌دهد، عواملی که شمارا در معرض خطر بیماری قلبی قرار می‌دهد، شانس ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش می‌دهد. به‌عنوان‌مثال :

• ورزش نکردن
• چاقی
• سیگار کشیدن و یا قرار گرفتن در معرض دود
• فشارخون و کلسترول بالا
• عدم کنترل دیابت نوع 2
• رژیم غذایی فاقد میوه و سبزیجات
• اختلالات خواب

تحقیقات نشان می‌دهد که اختلالاتی ازجمله بیدار ماندن‌های طولانی‌مدت و یا بی‌خوابی، خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد.

عوارض احتمالی

تحلیل حافظه و زبان، ضعف در قضاوت و دیگر تغییرات شناختی که توسط آلزایمر ایجاد می‌شود، می‌تواند درمان بیماری‌های دیگر را با چالش مواجه کند. یک فرد مبتلابه بیماری آلزایمر ممکن است قادر به انجام کارهای زیر نباشد، ازجمله :

• ارتباط با منشأ درد ، مثل مشکلات دندان
• گزارش علائم بیماری‌های دیگر
• پیروی از دستورات درمان تجویزشده
• توجه و یا توصیف اثرات جانبی داروها

در آخرین مراحل آلزایمر پیشرفته، تغییرات مغزی، عملکرد جسمی مانند بلع، تعادل و کنترل روده و مثانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اثرات می‌تواند به سلامتی آسیب برساند از جمله:

• ورود غذا یا مایع به درون ریه‌ها (آسپیراسیون)
• ذات‌الریه و سایر عفونت‌ها
• شکستگی
• زخم بستر
• سوءتغذیه و یا کم‌شدن آب بدن

پیشگیری

بیماری آلزایمر، یک بیماری قابل‌پیشگیری نیست. باوجوداین، مواردی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند، قابل اصلاح هستند. شواهد نشان می‌دهند که تغییر در رژیم غذایی، ورزش کردن و اصلاح برخی عادات و رفتارهای پرخطر، ممکن است خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و به‌طورکلی اختلالاتی که باعث زوال عقل می‌شوند را کاهش دهد.

بسیاری از عواملی که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد نیز می‌تواند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را هم افزایش دهد. عوامل مهمی که ممکن است باعث بروز این اتفاق شوند عبارت‌اند از: فشارخون، کلسترول (چربی خون) بالا، اضافه‌وزن و دیابت.

مطالعات نشان می‌دهد که یادگیری مهارت‌های فکری در زندگی مثل خواندن، انجام بازی‌های گروهی، یادگیری فعالیت هنری، نواختن موسیقی و دیگر فعالیت‌های اجتماعی باعث کاهش خطر ابتلا به آلزایمر می‌شوند.

تشخیص

پزشکان تقریباً همیشه می‌توانند تعیین کنند که شما دچار زوال عقل شده‌اید و اغلب می‌توانند تشخیص دهند که آیا زوال عقل به دلیل بیماری آلزایمر رخ‌داده است یا خیر. بیماری آلزایمر را می‌توان تنها پس از مرگ و با انجام آزمایشات میکروسکوپی به‌طور دقیق تشخیص داد.

برای کمک به تشخیص بیماری آلزایمر از سایر علل از دست دادن حافظه، پزشکان در حال حاضر به آزمون‌های زیر تکیه می‌کنند:

• معاینه‌ی جسمی و عصبی

پزشک با انجام یک معاینه‌ی بالینی و به‌احتمال‌زیاد برای تعیین سلامت عصبی، موارد زیر را بررسی می‌کند :

• رفلاکس بدن (واکنش‌های بدن)
• اندازه‌ی عضلات و قدرت آنها
• قابلیت برخاستن از صندلی و راه رفتن در سراسر اتاق
• حس بینایی و شنوایی
• هماهنگی
• تعادل
• تست‌های آزمایشگاهی

انجام آزمایش خون به پزشک کمک می‌کند تا سایر علل بالقوه تحلیل حافظه و سردرگمی، مانند اختلالات تیروئید یا کمبود ویتامین را رد کند.

• وضعیت ذهنی و آزمایش عصب

پزشک ممکن است آزمون وضعیت روانی را برای ارزیابی حافظه و دیگر مهارت‌های ذهنی انجام دهد. علاوه بر این، پزشک انجام ارزیابی گسترده‌تر از تفکر و حافظه را توصیه می‌کند. سایر اشکال تست عصبی شامل : جزئیات بیشتر در مورد عملکرد ذهنی در مقایسه با دیگر هم سن و سالان و سطح تحصیلات مشابه می‌باشد.

• تصویربرداری از مغز

در حال حاضر تصویربرداری از مغز، عمدتاً به‌منظور تشخیص دقیق اختلالات قابل‌مشاهده و مرتبط با دیگر بیماری‌های آلزایمر مانند: سکته مغزی، ضربه و تومورها انجام می‌شود. اپلیکیشن‌های جدید تصویربرداری، پزشکان را قادر به تشخیص تغییرات خاص مغزی ناشی از آلزایمر می‌کند.

فن‌آوری تصویربرداری از مغز عبارت‌اند از:

• ام.آر.آی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
• سی‌تی‌اسکن(CT-scan)
• پت اسکن (PET)
• بررسی مایع مغزی نخاعی: در شرایط خاص مانند زوال عقل پیش‌رونده و یا شروع زوال عقل در افراد بسیار جوان، مایع مغزی نخاعی برداشته می‌شود.

• تست‌های تشخیصی آینده

محققان با کمک پزشکان، درحال‌توسعه ابزارهای تشخیصی جدیدی به‌منظور کمک در تشخیص قطعی بیماری آلزایمر هستند. از دیگر اهداف مهم، تشخیص این بیماری قبل از بروز علائم است.

به‌طورکلی برای ارزیابی بیماری آلزایمر به انجام آزمایش روتین ژنتیکی توصیه نمی‌شود اما افرادی که سابقه بیماری زودرس آلزایمر دارند از این قاعده مستثنی هستند. بااین‌حال، هر شخصی باسابقه خانوادگی آلزایمر زودرس، باید به ملاقات پزشک برود و یا مشاوره‌ی ژنتیکی انجام دهد.

درمان

• دارودرمانی

 داروهای فعلی آلزایمر می‌توانند برای مدتی علائم تحلیل حافظه و سایر تغییرات شناختی را به تعویق بیاندازند. دو نوع دارویی که در حال حاضر برای درمان نشانه‌های شناختی مورداستفاده قرار می‌گیرد، عبارت‌اند از :

• مهارکننده‌های کولین استراز

کار این داروها افزایش سطح ارتباطات سلول به سلول توسط یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی (استیل کولین) است که در مغز توسط بیماری آلزایمر خالی می‌شود. بهبودی با کمک این دارو نسبتاً کم هست. مهارکننده‌های کلین استراز می‌توانند علائم عصبی مانند بی‌قراری یا افسردگی را بهبود ببخشند.

اصلی‌ترین عوارض جانبی این داروها عبارت‌اند از: اسهال، تهوع، کاهش اشتها و اختلال در خواب. در افراد مبتلا به اختلالات قلبی، عوارض جانبی شامل: ضربان قلب آهسته و بلوک قلبی می‌شوند.

گاهی اوقات از داروهای دیگری مانند داروهای ضدافسردگی برای کمک به کنترل علائم رفتاری مرتبط با بیماری آلزایمر استفاده می‌شود. اما برخی از داروها باید بااحتیاط مصرف شوند. برای مثال، برخی داروهای خواب‌آور هستند و ممکن است سرگیجه و گیجی به همراه داشته باشند.

مصرف داروهای ضد اضطراب هم ممکن است گیجی و منگی را افزایش دهد. داروها باید با مشورت پزشک مصرف شوند.

• ایجاد یک محیط امن و حمایتی

تطبیق وضعیت زندگی با نیازهای فرد مبتلابه آلزایمر بخش مهمی از طرح‌های درمانی محسوب می‌شود. در افراد مبتلابه آلزایمر عادات روتینی را ایجاد و تقویت کنید و وظایف حافظه را به حداکثر برسانید. انجام این کار می‌تواند زندگی را بسیار ساده‌تر کند.

با انجام مراحل زیر می‌توان از حس تندرستی حمایت کرد و توانایی انجام کارها را ادامه داد:

• همیشه کلید، کیف پول، تلفن‌های همراه و دیگر اشیاء باارزش را در یک جای مشخص در خانه نگه‌دارید، به‌طوری‌که آن‌ها را گم نکنید.
• اگر از چندین دارو استفاده می‌کنید به پزشک مراجعه کنید تا نحوه‌ی مصرف داروهایتان را ساده‌تر کند و فهرستی از داروهای مصرفی به همراه دز و زمان مصرف همراه داشته باشید و از جعبه دارویی کمک بگیرید.
• امور مالی را به‌صورت خودکار و اتوماتیک تنظیم کنید.
• سعی کنید همیشه موبایلتان را با خود به همراه داشته باشید و قابلیت مکان‌یابی گوشی را روشن کنید تا در صورت گم‌شدن، خانواده‌تان بتوانند از طریق موبایلتان مکان شمارا شناسایی کنند.
• برنامه شماره تلفن‌های مهم را به گوشی خود اضافه کنید، با انجام این کار دیگر نیاز نیست که تمامی شماره‌ها را به خاطر بسپارید.
• از رفتن سر قرارهای ملاقاتی به‌طور منظم و در روز و زمان مشخص اطمینان حاصل کنید.
• در خانه از یک تقویم یا تخته سفید برای پیگیری برنامه روزانه استفاده کنید و خود را به چک کردن آیتم‌های تکمیل‌شده، عادت دهید.
• مبلمان و فرش‌های اضافی را جمع کنید.
• نرده محکمی را در راه‌پله‌ها و حمام نصب کنید.
• از راحتی کفش و دمپایی خود اطمینان حاصل کنید
• تعداد آینه‌ها را کاهش دهید. افراد مبتلابه آلزایمر ممکن است با دیدن تصاویر در آینه بترسند و یا گیج شوند.
• عکس‌ها و سایر اشیاء معنی‌دار را در اطراف خانه نگه‌دارید.
• ورزش

ورزش منظم بخش مهمی از برنامه سلامتی در همه‌ی افراد محسوب می‌شود و افراد مبتلابه آلزایمر نیز از این قاعده مستثنی نیستند. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی روزانه می‌تواند به بهبود خلق‌وخو، حفظ سلامت مفاصل و عضلات قلب کمک کند.

همچنین ورزش می‌تواند موجب خواب آرام شود و از بروز یبوست نیز جلوگیری می‌کند. اگر فرد مبتلا به آلزایمر خواست بدون به همراه داشتن موبایل قدم بزند و یا پیاده‌روی کند حتماً باید کارت شناسایی و یا دستبند هشداردهنده‌ی پزشکی را با خود به همراه داشته باشد.

افراد مبتلابه آلزایمر در راه‌رفتن دچار مشکل می‌شوند ولی ممکن است هنوز قادر به استفاده از دوچرخه ثابت یا شرکت در تمرینات با کمک صندلی باشند.

• تغذیه

افراد مبتلابه آلزایمر ممکن است فراموش کنند غذا بخورند، میلی به خوردن غذا نداشته باشند و یا حتی از ترکیب مواد غذایی سالم نیز استفاده نکنند. آن‌ها همچنین ممکن است فراموش کنند که به‌اندازه‌ی کافی آب بنوشند که این خود منجر به کم‌آبی بدن و یبوست می‌شود.