مدیریت بیماری
فلج اطفال
فلج اطفال، یک بیماری مسری و حاد با منشاء ویروسی است. این ویروس در دستگاه گوارش زندگی می‌کند، به دستگاه عصبی حمله می‌کند و موجب فلج اندام‌های بیمار می‌شود. بیشتر کودکانی که به فلج اطفال مبتلا می‌شوند، علائمی ندارند. تعداد کمی علائم خفیف را نشان می‌دهند. اما تعداد بسیار کمی از کودکان مبتلا به این بیماری، دچار فلج می‌شوند.
علائم و نشانه‌ها
بیشتر کودکان مبتلا به فلج اطفال به هیچ وجه علائمی ندارند. این بیماری به دو گونه فلج نخاعی و فلج مغزی رخ می‌دهد، در مواردی هر دو باهم اتفاق می‌افتد.
علائم می‌تواند برای هر کودک بیمار متفاوت باشد.
تب، بی‌اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ، گلو درد، ضعف، یبوست و شکم درد شایع‌ترین علائم ابتلا به بیماری فلج اطفال می‌باشند.
انواع فلج اطفال
سه نوع عفونت فلج اطفال وجود دارد:
- بیماری تحت بالینی: اکثر افراد، دارای عفونت تحت بالینی هستند و ممکن‌است هیچ علامتی را نداشته باشند و هیچ گاه متوجه آلوده شدن با ویروس نشوند و یا ممکن‌است علائم خفیفی که 72 ساعت و یا کمتر طول بکشد را داشته باشند.
- عفونت غیر فلج اطفال یا فلج نافرجام: این نوع منجر به فلج نمی‌شود. علائمی‌که 1 تا 10 روز طول می‌کشند، عبارتند از: تب، گلودرد، سردرد، استفراغ، خستگی، درد و یا گرفتگی کمر، درد و یا گرفتگی گردن، درد و یا سفتی دست‌ها و پاها، گرفتگی عضلانی و حساسیت عضلانی و مننژیت.
- عفونت فلج اطفال: در موارد نادر، عفونت ویروسی باعث فلج می‌شود. این نوع فلج ممکن‌است نخاع و یا مغز و یا هر دو را تحت تأثیر قرار دهد. علائم اولیه این نوع فلج نیز همانند علائم غیرفلج شامل: تب و سردرد می‌باشد. در عرض یک هفته، علائم خاص فلج اطفال ظاهر می‌شود، این علائم عبارتند از:
- نداشتن عکس‌العمل
- دردهای عضلانی شدید و یا گرفتگی‌های شدید عضلات
- شل شدن اندام که اغلب در یک طرف بدن شدیدتر می‌شود.
- فلج ممکن‌است ناگهانی رخ دهد.
علل شایع
علل ایجاد فلج اطفال، ویروس (پولیو) است که 3 نوع می‌باشد. ویروس از راه دهان یا آب و غذای آلوده از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. ویروس در روده تکثیر شده و از آنجا به سیستم اعصاب حمله می‌کند و موجب فلج می‌شود. ویروس بیشتر از طریق تماس با مدفوع آلوده پخش می‌شود. وقتی اتفاق می‌افتد كه كودكان دست‌های خود را به طور صحیح شست و شو ندهند. همچنین ممکن‌است از خوردن یا نوشیدن مواد غذایی یا آب دارای ویروس اتفاق بیفتد. وقتی کودک آلوده سرفه یا عطسه کند، قطرات آلوده به این ویروس در هوا پخش می‌شود. این ویروس می‌تواند در مدفوع کودک برای چند هفته بماند. بیماری از کودکان در زمان قبل و بعد از شروع علائم، بیشتر از هر زمان دیگری منتقل می‌شود.
عوامل تشدیدکننده خطر
در مناطقی که فلج اطفال هنوز شایع است، کودک بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارد. خطر ابتلا به فلج اطفال در کودکانی که به هر یک از مناطق آلوده سفر کنند یا با شخص دیگری که مبتلا به بیماری است، در ارتباط باشد، بیشتر است. شیوع فلج اطفال در نوزادان و کودکان در طول تابستان و پاییز در مناطق آلوده بیشتر است.
عوارض احتمالی
عوارض احتمالی فلج اطفال، می‌تواند شامل فلج دائمی گروه‌های عضلانی خاصی باشند که شامل عضلات پا یا عضلات مورد استفاده برای تنفس است. همچنین به دنبال فلج اطفال عوارض زیر ممکن‌است در بیمار بروز نماید:
- ورود مواد خارجی از قبیل غذا، مایعات و یا بزاق به ریه‌ها باعث ایجاد التهاب و عفونت در ریه و راه‌های هوایی می‌شود.
- نارسایی سمت راست قلب
- عدم‌تحرک و بی‌حرکتی و عوارض مربوطه مانند زخم بستر
- التهاب عضله قلب
- عدم عملکرد روده
- تجمع غیرطبیعی مایعات در ریه
- شوک
- عفونت دستگاه ادراری
- ناتوانی و بدشکلی مفصل ران، قوزک و پاها
تشخیص
پزشک درباره علائم و سابقه سلامتی کودک و همچنین ممکن‌است در مورد سفر به کشورهایی که فلج اطفال در آن شایع است، سؤال کرده و پی به وجود بیماری ببرد. برای قطعیت تشخیص، ممکن‌است کودک نیاز به آزمایش داشته باشد. آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:
- کشت ویروس: پزشک نمونه‌هایی از مدفوع و نمونه‌ای از مخاط گلو را می‌گیرد. ویروس‌های نمونه را در آزمایشگاه رشد می‌دهند و با میکروسکوپ بررسی می‌گردد.
- آزمایش خون: این کار برای بررسی آنتی‌بادی‌های فلج اطفال انجام می‌شود. که در صورت وجود آنتی‌باکتریال فلج اطفال، بیان‌گر بیماری می‌باشد.
- مایع نخاعی: پزشک سوزن را به قسمت تحتانی کمر، داخل کانال نخاع قرار می‌دهد. فشار در کانال نخاعی و مغز اندازه‌گیری می‌شود. پزشک مقدار کمی از مایع نخاعی (مایعات اطراف مغز و نخاع) را برای تشخیص، به آزمایشگاه ارسال می‌کند.
درمان
درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و تنها می‌توان شدت علائم را کاهش داد.
پزشک جهت کاهش علائم این بیماری اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- کنترل علائم حیاتی
- استراحت کردن
- دادن آنتی‌بیوتیک جهت عفونت دستگاه ادراری
- گرمای مرطوب برای کاهش درد و گرفتگی عضلانی
- تجویز مسکن‌ها برای تسکین سردرد، درد عضلانی و گرفتگی عضلات
- استفاده از اکسیژن
- درمان‌های فیزیکی مانند آتل‌ها و کفش‌های اصلاحی برای جلوگیری از بد شکل شدن عضله و بهبود عملکرد عضله
- جراحی ارتوپدی برای بهبود قدرت و عملکرد عضله
پیشگیری
بهترین راه پیشگیری فلج اطفال، واکسیناسیون است. کودکان باید طبق جدول زمان‌بندی، به‌طور منظم واکسن فلج اطفال را دریافت کنند.
نکاتی که لازم است حین بستری در بیمارستان رعایت نمائید.
- برای کودک شما برنامه غذایی مناسب، متعادل و متنوع با هدف تأمین نیاز روزانه به انرژی و مواد مغذی توسط متخصص تغذیه تنظیم می‌گردد به گونه‌ای که در آن از تمام گروه‌های اصلی غذایی در وعده‌ها استفاده شود.
- جهت پیشگیری از کاهش وزن و لاغری مفرط مخصوصاً درکسانی که با مشکل بی‌اشتهایی روبرو هستند بهتر است تعداد وعده‌های غذایی به 6 تا 8 وعده در روز افزایش یابد و در هر وعده، در حجم کم از غذاهای مقوی و مغذی استفاده شود.
- برای افزایش انرژی دریافتی روزانه در بیماران لاغر، می‌توان از مقدار متعادلی مواد غذایی پر کالری مثل کره، خامه، ماست و شیر پرچربی، انواع روغن‌های مایع مناسب (روغن زیتون، کانولا، آفتابگردان و…)، مغزها و دانه‌ها (پسته، بادام، گردو، کنجد و…) در وعده‌های غذایی با نظر پزشک استفاده کرد.
- اگر کودک تهوع و استفراغ دارد از دادن هر نوع خوراکی خودداری کنید و به پرستار خود اطلاع دهید تا طبق نظر پزشک دارو و سرم شروع شود.
- در صورت وجود علائمی نظیر تب بهتر است بیمار در تخت استراحت نماید.
- از دستکاری سرم‌ها و رابط های متصل به خود خودداری کنید.
- داروها طبق تجویز پزشک و در فواصل مشخص توسط پرستار برای کودک شما اجرا خواهد شد.
- با تیم مراقبتی در زمان انجام اقدامات تشخیصی و درمانی همکاری نمایید.
- در زمان خارج کردن برانول از داخل رگ محل خروج را تا چند دقیقه فشار دهید تا خونریزی نکند.
- مواظب باشید در زمان خواب و استراحت برانول یا لوله سرم از دست کودک شما خارج نشود.
- ممکن است روزانه از کودک شما خونگیری شود.
- از دادن خودسرانه داروها، بدون اجازه پزشک خودداری نمایید.
- در مورد انتخاب روش‌های درمانی با پزشک مشورت نمایید.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- مطمئن باشید که فرزندتان یک رژیم غذایی متعادل خواهد داشت مصرف پروتئین‌ها که در گوشت، پنیر و لوبیا موجود است و با کربوهیدرات‌هایی که در سیب‌زمینی و نان موجود است و با سبوس، چربی‌های کره، روغن‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در میوه‌ها و سبزیجات و مقدار زیادی مایعات مفید است.
- کودکان کم وزن می‌توانند از میان وعده‌های بیشتری نسبت به سه وعده‌ی معمول در روز استفاده کنند.
- این کودکان معمولاً از مشکل یبوست رنج برده و معمولاً نسبت به سن خود هم کوتاه قد ترند وهم کم وزنند. پس مایعات فراوان داده شود.
- بیمارانی که علائم عفونت غیرفلجی دارند باید تحت درمان علامتی با مسکن‌ها قرار گرفته و درصورت لزوم تا قطع تب در رختخواب استراحت کرده و از ورزش سخت تا چند هفته و هرگونه تزریق عضلانی اجتناب نمایند.
- بیماران مبتلا به فلج اطفال می‌توانند ورزش‌های هوازی در حدی كه عضلات خسته نگردند انجام دهند. بهتر است ورزش‌ها در آب گرم انجام شود.
- تغيير در فعاليت‌های روزانه به نحوی كه در فواصل متناوب فرد استراحت نمايد می‌تواند به كاهش علائم كمك كند. در صورت لزوم استفاده از وسايل كمكی مانند واکر لازم است. حتی در برخی موارد شديد بيمار بايد به طور متناوب از ويلچر استفاده نمايد.
- می‌توانید از حوله گرم جهت کاهش درد و گرفتگی عضلانی استفاده کرد.
- چاقی برای اين بيماران بسيار مضر است. گاهی استفاده ازروش‌های لاغری در این بیماران ضروری است.
- بسیاری از این کودکان اغلب با خوردن برخی از غذاهای خاص به دلیل اختلال در عمل جویدن و بلع مشکل دارند. در این مورد شما می‌توانید با گرفتن مشاوره مناسب از کاردرمان کودک یا پزشک خانوادگیتان با متخصصین گفتار درمانی و تغذیه آشنا شده از راهنمایی‌های آنها استفاده کنید.
- مراقبت از این کودکان با مشکلات خوردن و نوشیدن استرس و اضطراب زیادی به والدین وارد می‌کند. مهارت مراقبت از این کودکان را از کادر درمانی یاد بگیرید.
- در بسیاری از موارد والدین وقت بسیار زیادی را برای خوراندن غذای کافی به این کودکان صرف می‌کنند این موضوع معمولا 30-40 دقیقه طول می‌کشد که سبب خستگی کودک شده به طوری که انرژی بیشتری نسبت به آنچه دریافت کرده‌اند مصرف می‌کنند.پس استراحت مابین وعده‌های غذایی و افزایش میان وعده‌ها می‌تواند مانع این خستگی گردد.
مراجعه به پزشک
- در صورت مشاهده علائم فلج اطفال
- جهت ادامه درمان و معاینات دوره‌ای
- سایر موارد نگران کننده و اورژانسی
