اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی یک بیماری مزمن است که اغلب در بزرگسالی ادامه دارد. شامل ترکیبی از مشکلات مداوم، از قبیل اشکال در حفظ توجه است.

کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی نیز ممکن‌ است با مشکلاتی از قبیل عزت‌نفس پایین، اشکال در روابط و عملکرد ضعیف در مدرسه مواجه شوند. گاهی اوقات علائم با افزایش سن کاهش می‌یابد.

اگرچه اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی قابل درمان نیست، اما می‌توان با تشخیص زودهنگام و درمان به موقع، علائم این عارضه را کاهش داد. درمان این عارضه معمولاً شامل دارودرمانی و رفتاردرمانی می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

ویژگی‌های اصلی اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی شامل عدم توجه و بیش‌فعالی می‌شود. علائم این بیماری قبل از سن 12 سالگی شروع می‌شود و در برخی کودکان، در اوایل سن 3 سالگی ظاهر می‌شود. علائم این اختلال می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد و ممکن‌است در بزرگسالی نیز ادامه داشته باشد.

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی اغلب در مردان بیشتر از زنان رخ می‌دهد و ممکن‌است رفتارها در دختران و پسران متفاوت از یکدیگر باشد. به عنوان مثال، پسران ممکن‌است بیش‌فعال باشند و دختران ممکن‌است بی سروصدا و بی‌توجه باشند.

این اختلال را در سه دسته کلی طبقه‌بندی می‌کنند که شامل موارد زیر است:

• عمدتاً بی توجه
• عمدتاً بیش‌فعال
• ترکیب این دو مورد

علائم کودکان بی‌توجه

• عدم توجه به جزئیات و یا بی‌دقتی در مدرسه
• داشتن مشکل در انجام وظایف و یا تمرکز در بازی
• گوش ندادن، حتی زمانی که به طور مستقیم با او صحبت می‌شود.
• داشتن مشکل در انجام تکالیف مدرسه
• داشتن مشکل در سازماندهی وظایف و فعالیت‌ها
• اجتناب و یا عدم تمایل در انجام کارهایی که نیاز به تلاش و تمرکز ذهنی دارد مانند مشق شب
• گم کردن وسایل مورد نیاز برای انجام وظایف یا فعالیت، برای مثال اسباب‌بازی، وسایل مدرسه و مداد
• به راحتی پریشان شدن
• فراموشی در انجام برخی فعالیت‌های روزانه

علائم کودکان بیش‌فعالی و پرتحرک

• بی‌قراری یا تکان دادن یا ضربه زدن دست و پا یا پیچ و تاب خوردن در صندلی
• مشکل در ماندن یا نشستن در کلاس درس و یا در سایر موقعیت‌ها
• آماده حرکت بودن
• چرخیدن یا بالا رفتن از جاهایی که مناسب نیست.
• مشکل در بازی و یا انجام فعالیت‌های بی سروصدا
• بیش از حد صحبت کردن
• وسط حرف دیگران پریدن
• مشکل در انتظار نوبت
• قطع و یا مزاحمت ایجاد کردن در مکالمات، بازی و یا فعالیت دیگران

علل شایع

اگر چه علت دقیق اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی مشخص نیست، اما تلاش‌هایی برای تکمیل تحقیقات ادامه خواهد یافت. عواملی که ممکن‌است موجب این اختلال شود، عبارتند از:

• ژنتیک. این اختلال ارثی است و مطالعات نشان داده است که ژن نقش مهمی ‌در این مورد دارد.
• محیط. عوامل محیطی خاص مانند قرار گرفتن در معرض سرب، ممکن‌است خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.

عوامل تشدیدکننده خطر

• ابتلای بستگان از جمله پدر و مادر یا خواهر و برادر به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی یا سایر اختلال در سلامت روانی
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب که به طور عمده در رنگ و لوله‌های ساختمان‌های قدیمی ‌یافت می‌شود .
• استفاده از مواد مخدر در زنان، استفاده از الکل و سیگار کشیدن در دوران بارداری خطر ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهد.
• نارس بودن نوزاد

عوارض احتمالی

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی می‌تواند زندگی را برای کودکان دشوار سازد. کودکان مبتلا به این اختلال اغلب دچار مسائل زیر می‌شوند:

• افت تحصیلی و دعوا با همکلاسی‌ها
• تمایل به انجام کارهای خطرناک
• تمایل به داشتن عزت‌نفس پایین
• مشکل در تعامل با همسالان و بزرگسالان

قرار گرفتن در معرض خطر مصرف الکل و مواد مخدر

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی منجر به سایر مشکلات روانی نمی‌شود. گرچه، کودکان مبتلا به این اختلال نسبت به سایر کودکان بیشتر در معرض موارد زیر قرار دارند، به عنوان مثال:

• عدم توانایی در یادگیری، مانند مشکل در درک و برقراری ارتباط
• اختلالات اضطرابی که ممکن‌است باعث نگرانی و عصبانیت شود.
• افسردگی که اغلب در کودکان مبتلا به این اختلال رخ می‌دهد.
• اختلال خلقی که با تحریک‌پذیری و مشکلات تحمل سرخوردگی مشخص می‌شود.
• اختلال سلوک، توسط رفتار ضداجتماعی مانند سرقت، مبارزه، از بین بردن اموال و آسیب رساندن به مردم یا حیوانات نشان داده می‌شود.
• اختلال دو قطبی که شامل افسردگی و همچنین رفتار جنون‌آمیز می‌شود.

تشخیص

تشخیص این بیماری در کودک داده نمی‌شود، مگر این‌که علائم اصلی این اختلال در اوایل زندگی (قبل از سن 12 سالگی) شروع شده باشد و ایجاد مشکلات قابل توجهی در خانه و در مدرسه کند.

هیچ آزمایش خاصی برای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی وجود ندارد اما معمولاً تشخیص شامل موارد زیر می‌شود:

• معاینه پزشکی، برای کمک به رد سایر علل و علائم احتمالی
• جمع آوری اطلاعات از جمله هر گونه مسائل فعلی پزشکی، سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی و سوابق تحصیلی
• مصاحبه یا پرسش از اعضای خانواده، معلم کودک و یا سایر افرادی که کودک را به خوبی می‌شناسند مانند پرستار و مربی او.

اگرچه نشانه‌های این اختلال می‌تواند گاهی اوقات در کودکان پیش‌دبستانی و یا کودکان کوچک‌تر دیده شود، اما تشخیص این اختلال در کودکان بسیار کوچک دشوار است. زیرا ممکن‌است مشکلات تکاملی مانند تأخیر در صحبت کردن با این اختلال اشتباه گرفته شود.
بنابراین کودکان در سنین قبل از مدرسه و یا کوچک‌تر مشکوک به این اختلال باید توسط یک متخصص مانند یک روانشناس یا روانپزشک، آسیب شناس گفتار و یا پزشک متخصص رشد کودکان مورد ارزیابی قرار گیرد.

سایر شرایط همانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی

برخی بیماری‌ها و یا درمان این عارضه‌ها ممکن‌ است علائمی ‌و نشانه‌هایی همانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی داشته باشند. به عنوان مثال:

• مشکل در یادگیری و یا صحبت کردن
• اختلالات خلقی مانند افسردگی یا اضطراب
• سایر اختلالات روانی
• اختلالات تشنجی
• مشکلات شنوایی یا بینایی
• اختلالات خواب
• مشکلات تیروئیدی
• سوءمصرف مواد
• آسیب‌های مغزی

درمان

درمان‌های استاندارد برای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در کودکان شامل داروها، آموزش و مشاوره می‌شود. این درمان‌ها می‌توانند بسیاری از نشانه‌های این اختلال را تسکین دهند، اما درمان نمی‌کنند.

• داروهای محرک

در حال حاضر، داروهای محرک رایج‌ترین داروهای تجویز شده برای این اختلال هستند. این داروها به بهبود علائم و نشانه‌های این عارضه کمک می‌کنند.

میزان مصرف از کودکی به کودک دیگر متفاوت است، بنابراین باید زمان مناسب را برای بهتر اثر کردن پیدا کرد. ممکن‌ است تا دارو با بدن تنظیم شود موجب عوارض جانبی قابل‌توجهی شود. در مورد عوارض جانبی احتمالی محرک‌ها با پزشک صحبت شود.

بسیار مهم است که والدین مطمئن شوند که کودکشان مقدار مناسب از داروی تجویز شده را استفاده می‌کند. والدین معمولاً در مورد مصرف محرک‌ها و داروهای اعتیادآور نگران هستند. وابستگی در کودکانی که این داروها را به دلایل مناسب و در میزان کافی مصرف می‌کنند، نشان داده نمی‌شود.

با دقت داروها مصرف شود؛ کودکان و نوجوانان نباید بدون نظارت مناسب مسئول داروها خود باشند.
دارو‌ها باید در خانه و در یک ظرفی که قفل می‌شود، نگهداری شوند. مصرف بیش از حد داروهای محرک خطرناک است.
والدین باید توجه کنند که این داروها را با کودک به مدرسه نفرستند. داروها در اختیار پرستار یا مدیر مدرسه بگذارند.

• رفتاردرمانی

کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی اغلب از طریق رفتاردرمانی و مشاوره که توسط یک روانپزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی انجام می‌گردد، درمان می‌شوند. برخی کودکان مبتلا به این عارضه ممکن‌ است دچار بیماری‌های دیگری مانند اختلال اضطراب یا افسردگی باشند. در این موارد، مشاوره هر دو اختلال را بررسی می‌کند.

نمونه‌هایی از این درمان‌ها عبارتند از:

• رفتار درمانی. معلمان و والدین می‌توانند روش‌های تغییر در رفتار را آموزش دهند.
• روان درمانی. این روش اجازه می‌دهد تا کودکان بزرگ‌تر مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در مورد مسائلی که آن‌ها را خسته می‌کند، صحبت کنند و الگوهای رفتاری منفی و راه‌های مقابله با این اختلال را یاد بگیرند.
• آموزش مهارت‌های فرزندپروری. این روش به والدین یاد می‌دهد چگونه با کودک خود رفتار کنند.
• خانواده درمانی. این روش می‌تواند به والدین و خواهر و برادر کمک کند تا یاد بگیرند چگونه با استرس در مقابل فردی که دچار این اختلال است، زندگی کنند.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی. این مهارت می‌تواند به کودکان کمک کند تا رفتارهای اجتماعی مناسب را یاد بگیرند.