اعصاب محیطی رشته‌های عصبی هستند که از نخاع و مغز به تمام بدن کشیده شده‌اند. ده‌ها هزار عصب در بدن انسان وجود دارند. مغز و نخاع پیام‌های حسی و حرکتی را به اعصاب محیطی ارسال می‌کنند و یا پیام‌ها را از اعصاب محیطی دریافت می‌کنند. این کار به ما اجازه حرکت، احساس و فعالیت درست را می‌دهد.

هنگامی که اعصاب آسیب می‌بینند، این ارتباط قطع می‌شود و وظایف خود را به خوبی انجام نمی‌دهند. اعصاب محیطی بسیار حساس و آسیب‌پذیر هستند. کوچک‌ترین آسیبی به این اعصاب باعث ایجاد مشکل در اندام‌های بدن می‌شود. وقتی در اثر یک تصادف یا شکستگی استخوان دست و پا، آسیب اعصاب محیطی اتفاق می‌‎افتد، احساس گرفتگی و بی‌حسی ایجاد می‌شود. همچنین وقتی اعصاب محیطی تحت فشار قرار گیرند این احساس رخ می‌دهد.

در آسیب اعصاب محیطی، انجام مراقبت‌های پزشکی بسیار مهم است؛ زیرا در صورت اقدام فوری و آنی، بافت عصب آسیب دیده قابل درمان خواهد بود. تشخیص و درمان زودهنگام از ایجاد مشکلات و آسیب‌های دائمی جلوگیری خواهد کرد.

علائم و نشانه‌ها

 هر عصبی در سیستم محیطی وظیفه خاص خود را دارد بنابراین نشانه‌های بیماری با توجه به عصب آسیب دیده متفاوت هستند.

اعصاب بدین صورت دسته بندی می‌شوند:

• اعصاب حسی که حس را از پوست می‌گیرند مانند دما، درد، لرزش و یا لمس
• اعصاب حرکتی که نحوه حرکت عضلات شما را کنترل می‌کنند
• اعصاب خودکار که وظایف را کنترل می‌کنند مانند فشارخون، ضربان قلب، گوارش و مثانه

نشانه‌های نوروپاتی محیطی عبارتند از:

• بروز تدریجی بی‌حسی و مور مور در دست و پاها که می‌تواند به سمت بالای پا و بازو کشیده شود.
• درد سوزش مانند و تیز و یا دردی همانند فروبردن شی تیز در بدن
• حساسیت شدید به لمس
• از دست دادن تعادل و افتادن
• ضعف عضلانی و یا فلج در صورتی که اعصاب حرکتی آسیب دیده باشند.

در صورتی که اعصاب حرکتی آسیب دیده باشند، نشانه‌ها عبارتند از:

• عدم تحمل گرما و تغییر در تعریق
• مشکلات ادراری، گوارشی و یاروده‌ای
• تغییر فشارخون که موجب سرگیجه و یا سبکی سر می‌شود.

علل شایع

تعدادی از عوامل در بروز این بیماری موثرند:

بیماری‌های خود ایمنی: مانند سندروم شوگرن، لوپوس، آرتریت روماتوئید و …

دیابت: بیش از نیمی از افراد مبتلا به دیابت، به نوعی از نوروپاتی محیطی دچار می‌شوند.

قرارگیری در معرض سموم: مواد سمی شامل فلزات سنگین و مواد شیمیایی

داروها: تعدادی از داروها به خصوص آن‌هایی که برای درمان سرطان و برای شیمی‌درمانی به کار برده می‌شوند، می‌توانند در بروز نوروپاتی محیطی موثر باشند.

عفونت: انواع خاصی از عفونت‌های ویروسی و یا باکتریایی مانند بیماری زونا، هپاتیت سی و … احتمال ابتلا به نوروپاتی محیطی را افزایش می‌دهند.

اختلالات ارثی: اختلالاتی مانند بیماری شارکوت ماری توث از انواع ارثی نوروپاتی محیطی می‌باشند.

آسیب دیدگی و یا فشار بر روی عصب: آسیب دیدگی‌هایی همانند تصادف با موتور سیکلت، افتادن و یا آسیب‌های حین ورزش می‌تواند به اعصاب محیطی آسیب برسانند. فشار بر عصب هم می‌تواند بر اثر انجام یک حرکت به دفعات زیاد مانند تایپ کردن و یا  استفاده از عصای زیر بغل و فشار ناشی از گچ گرفتن بوجود آید.

تومور: تومورهای خوش‌خیم و بدخیم می‌توانند بروی عصب ایجاد شوند و یا بر اعصاب مجاور فشار بیاورند.

فقر ویتامین: انواع ویتامین‌های ب مانند ب 1 و ب 6  و ب 12 و ویتامین ای و نیاسین برای سلامت اعصاب ضروری هستند .

اختلالات مغز استخوان: مانند وجود غیرطبیعی پروتئین در خون، نوعی از سرطان استخوان، لنفوم و آمیلوئیدوز

سایر بیماری‌ها: مانند بیماری‌های کبدی و کلیوی، اختلالات غشای ارتباطی و کم کاری تیروئید

عوارض احتمالی

پیامدهای این بیماری عبارتند از:

عفونت: پا و سایر بخش‌های بی‌حس بدن شما بدون آنکه متوجه شوید آسیب می‌بینند. این مناطق را به صورت منظم چک کرده و جراحات کوچک را پیش از آنکه عفونی شوند، درمان کنید.

افتادن: ضعف و بی‌حسی عضلات ممکن است باعث از دست دادن تعادل و افتادن شود.

سوختگی و آسیب دیدگی پوست: در صورتی که بخشی از پوست شما بی‌حس باشد، نمی‌توانید تغییرات دمایی و یا درد را حس کنید.

تشخیص

نوروپاتی محیطی نوعی آسیب دیدگی اعصاب است که می‌تواند منجر به بروز نشانه‌های بسیاری  شود که خود به دلایل متفاوتی بوجود آمده‌اند .پزشک سابقه‌ی بالینی بیمار را بررسی می‌کند. همچنین درباره‌ی هرگونه تصادف یا جراحی قبلی و علائم بیمار سوال می‌کند. پزشک همچنین معاینات جسمی و عصبی را انجام خواهد داد. اگر بیمار علائم عصبی ناشی از آسیب به عصب داشته باشد، ممکن است روش‌های تشیخصی زیر را توصیه کند:

• گرفتن نوارعضله (الکترومیوگرافی)

در این روش تشخیصی، یک سوزن باریک را از طریق پوست وارد عضله کرده و فعالیت الکتریکی عضله را در هنگام سفت شدن وشل شدن عضله ثبت می‌کنند. کاهش فعالیت عضله می‌تواند نشان دهنده‌ی آسیب به عصب باشد.

• بررسی مسیر هدایت عصب

سوزن‌هایی در دو نقطه از بدن بیمار وصل می‌کنند و نحوه‌ی انتقال پیام عصبی بین این دو نقطه را اندازه‎گیری می‌کنند.

• ام.‌آر.‌آی

در این روش تشخیصی، تصاویر دقیقی از اعصاب در ناحیه‌ی مورد نظر تهیه می‌کنند که می‌توانند آسیب را نشان دهند.

• بیوپسی پوست

پزشک ممکن است بخش کوچکی از پوست را به منظور بررسی اعصاب بردارد.

• سایر روش‌های تشخیصی

پزشک ممکن است با توجه به شرایط بیمار، از روش‌ها و آزمایشات دیگری مانند آزمایش خون، بیوپسی عصب، ارزیابی‌های مختلف عصبی و … استفاده کند.

درمان

هدف از درمان این بیماری، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای مؤثر در بروز نوروپاتی و بهبود علائم است. در صورتی که علت این بیماری مشخص شده باشد، پزشک می‌تواند گزینه‌ی درمانی مناسب را با توجه به شرایط بیمار، انتخاب کند.

• اگر عصب دچار آسیب شده، اما قطع نشده باشد، تیم درمان وضعیت سلامت عصب را بررسی می‌کنند.
• اگر عصب کاملاً سالم باشد، جراحی ترمیم عصب نیاز نیست و با استراحت مشکل برطرف می‌شود.
• اگر مشکل عصبی ایجاد شده به خاطر ابتلا به بیماری‌های دیگر باشد، پزشک بیماری اصلی را درمان خواهد کرد.
• با توجه به نوع و شدت آسیب عصبی، داروهایی مثل آسپیرین یا ایبوپروفن برای تسکین درد تجویز می‌شود. در برخی موارد، ممکن است تزریق کورتون انجام شود.
• پزشک ممکن است برای جلوگیری از سفتی عضلات و برگشت فعالیت عضله، انجام فیزیوتراپی را توصیه کند.

عمل جراحی

اگر اعصاب محیطی بهبودی کامل پیدا نکنند، جراح از روش ایی.‌ام‌.جی برای باز کردن فضایی جهت بازتوانی اعصاب استفاده می‌کند. انجام این روش به طور مستقیم بر روی عصب، مؤثرتر و قابل اعتمادتر از انجام آن بر روی پوست است.

گاهی بخشی از عصب به طور کامل برای ترمیم بریده می‌شود. جراح می‌تواند بخش آسیب دیده را خارج کند و انتهای سالم دو سر عصب را به هم متصل کند، یا یک تکه از عصب قسمتی دیگر از بدن را در آن محل قرار دهد (پیوند عصب). این روش‌ها می‌توانند به رشد مجدد اعصاب کمک کنند.

اگر جراحت شدید یا درمان نشده‌ی اعصاب به مدت طولانی باشد، پزشک از طریق پیوند تاندون‌ها (زردپی) از عضلات دیگر به عضله‌ی آسیب دیده، عمل جراحی را انجام می‌دهد.

برخی از درمان‌های زیر می‌توانند فعالیت عضله را بهتر کنند:

• استفاده از آتل (اسپلینت)

این وسیله به ثابت نگه داشتن عضو آسیب دیده در وضعیت مناسب و به منظور بهبود فعالیت عضله کمک خواهد کرد.

• تحریک الکتریکی

این تحریک‌ها می‌توانند، عصب را درعضله‌ی آسیب دیده مجدداً فعال کنند. با وجود این، این درمان ممکن است برای همه مؤثر نباشد.

• فیزیوتراپی و کاردرمانی

در این روش درمانی، حرکات و ورزش‌هایی برای فعال نگه داشتن عضلات و مفاصل آسیب دیده انجام می‌شود. فیزیوتراپی همچنین می‌تواند از گرفتگی عضله جلوگیری نماید و فعالیت آن را بهبود بخشد.

• ورزش

ورزش می‌تواند به بهبود قدرت عضلات، حفظ محدوده‌ی حرکتی و کاهش گرفتگی عضله کمک کند.

• جراحی

در صورتی که دلیل بروز فشار بر عصب با استفاده از جراحی قابل برداشتن باشد، پزشک ممکن است انجام جراحی را به عنوان یکی از گزینه‌های درمان، پیشنهاد دهد.