آسیب عصبی ناشی از دیابت، نوروپاتی دیابتی نامیده می‌شود. نوروپاتی در کسانی که مدت زیادی مبتلا به دیابت هستند شایع‌تر است و می‌تواند منجر به مشکلات مختلف شود.

 انواع مختلف نوروپاتی دیابتی عبارتند از:

• نوروپاتی محیطی

یکی از شایع‌ترین انواع نوروپاتی دیابتی است که باعث آسیب دیدگی اعصاب انتقال دهنده‌ی پیام بین نخاع و سایر قسمت‌های بدن می‌شود. (اعصاب محیطی). این عارضه معمولا‌ً ابتدا بر اعصاب موجود در پا اثر می‌گذارند و ممکن است در نهایت دست‌ها و بازو را نیز تحت تأثیر قرار دهد. تأثیرات این آسیب دیدگی بر توانایی دست و پا نسبت به لمس کردن و یا تشخیص دما اثر می‌گذارد.

• نوروپاتی آتونومیک

این نوع از نوروپاتی باعث آسیب اعصاب کنترل کننده‌ی عملکردهای غیراختیاری بدن (اعصاب آتونومیک) می‌شود. این اعصاب وظیفه‌ی انتقال پیام و کنترل ارگان‌های زیر را بر عهده دارند:

• ضربان قلب
• دمای بدن
• فشارخون
• سیستم ادراری
• سیستم گوارش
• تعرق
• عملکردهای جنسی
• پاسخ دهی به تغییرات سطح قندخون (گلوکز)
• نوروپاتی فوکال (کانونی)

این نوع از آسیب دیدگی عصبی بر ناحیه‌ی خاصی از بدن مانند یک دست، یک پا و یا صورت و یا قسمت‌های دیگر بدن تأثیر می‌گذارد. آسیب ممکن است یک عصب و یا گروه کوچکی از اعصاب را درگیر کند. نوروپاتی کانونی می‌تواند دردناک باشد و بیش‌تر در افراد مسن دیابتی اتفاق می‌افتد. این عارضه اغلب به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد اما معمولاً با گذشت زمان بهبود می‌یابد و باعث مشکلات طولانی مدت نخواهد شد.

• نوروپاتی پروکسیمال

این نوع از نوروپاتی بر اعصاب ران‌ها، لگن و یا پاها تأثیر می‌گذارد. این عارضه ممکن است باعث درد، ضعف و تحلیل عضلانی (آتروفی) شود که معمولاً این حالت در عضلات ران اتفاق می‌افتد. این نوع از نوروپاتی بیش‌تر در میان سالمندان و افراد مبتلا به دیابت نوع 2 شایع است. مدت زمان بهبودی ممکن است متفاوت باشد.

علل شایع

نوروپاتی محیطی،‌ آتونومیک و فوکال به علت دیابتی که به خوبی و با استفاده از روش‌های صحیح کنترل نمی‌شود، به وجود می‌آید. علت نوروپاتی پروکسیمال شناخته شده نیست اما ممکن است به علت التهاب مرتبط با سطح بالای گلوکز موجود در خون ایجاد شود.

علائم و نشانه‌ها

• نوروپاتی محیطی

علائم و نشانه‌های این نوع از نوروپاتی با گذشت زمان و به تدریج ایجاد می شوند. زمانی که اعصاب پا قادر به عملکرد صحیح خود نمی باشند، شما ممکن است این علائم را تجربه کنید:

• احساس سوزش، سوزن سوزن شدن یا درد در پاها
• احساس درد یا گرفتگی در پاها
• از دست دادن حواس در پاها و حساسیت که حسی مانند فشار یا درد در پا ایجاد می‌کند و می‌تواند منجر به مواردی مانند: پینه یا زخم ضخیم در نواحی تحت فشار مداوم و کاهش توانایی در احساس تغییرات دما شود.
• تغییر شکل پا
• ضعف عضلانی
• از دست دادن تعادل یا هماهنگی

• نوروپاتی آتونومیک

علائم و نشانه‌های این نوع از نوروپاتی با توجه به محلی که اعصاب آن درگیر شده است، متفاوت می‌باشند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• اختلالات گوارشی مانند تهوع و استفراغ، کاهش اشتها، حالت پری شکم، اسهال یا یبوست، اختلالات بلع، کاهش وزن ناخواسته
• اختلالات و مشکلات قلبی، خون و ریه ها مانند گیجی بخصوص در هنگام ایستادن، غش کردن، تنگی نفس، ضربان قلب نامنظم
• مشکلات و اختلالات مثانه مانند مشکل در شروع یا توقف ادرار کردن، نشت ادرار، اختلال در خالی کردن مثانه، عفونت مجاری ادراری
• اختلالات و مشکلات در سایر عملکردهای بدنی مانند تعرق که ممکن است فرد بیش از حد یا بسیار کم عرق کند،‌ دمای بدن که فرد ممکن است به آسانی دچار گرما شود و یا بیش از حد معمول احساس سرما کند، عملکرد جنسی که در مردان ممکن است باعث عدم توانایی در نعوظ شود و در زنان ممکن است باعث خشکی واژن و یا تحریک سخت شود.

• نوروپاتی فوکال (کانونی)

علائمی که تنها بر یک ناحیه از بدن تأثیر می‌گذارند و شایع‌ترین آن ها عبارتند از:

• بی‌حسی
• مور مور شدن
• درد همراه با سوزش
• حساسیت زیاد پوست
• احساس خارش
• ضعف
• عدم توانایی در حرکت (فلج عضلانی)
• گرفتگی و انقباض عضله
• کوچک شدن عضله
• هماهنگی ضعیف
• تاری دید یا دو بینی

• نوروپاتی پروکسیمال

علائم و نشانه‌های شایع این نوع از نوروپاتی عبارتند از:

• درد شدید و ناگهانی در لگن یا ران‌ها. درد ممکن است به قسمت‌های پشت پا نیز سرایت کند (سیاتیک).
• درد و بی‌حسی پاها و بازوها
• مور مور شدن
• از دست دادن کنترل مثانه و حرکات روده
• ضعف و از دست دادن قدرت عضلات ران
• مشکل در بلند شدن از موقعت نشسته
• تورم شکمی
• کاهش وزن بدون دلیل

تشخیص

تشخیص این بیمار معمولاً شامل بررسی سوابق و تاریخچه‌ی بیماری فرد و علائم وی را شامل می‌شود. روش‌های تشخیصی با توجه به نوع نوروپاتی و نظر پزشک ممکن است متفاوت باشند.

• نوروپاتی محیطی

پزشک با انجام معایناتی،‌ نواحی که تحت تأثیر سیستم عصبی قرار گرفته‌اند را بررسی می‌کند (معاینه‌ی عصبی). روش هایی مانند بررسی نحوه‌ی واکنش عصبی (رفلکس)، نحوه‌ی حرکت عضو و احساسی که فرد در حین حرکت عضو دارد. همچنین ممکن است از روش‌های دیگری کمک گرفته شود، مانند:

• نمونه‌برداری و معاینه مایعی که اطراف نخاع را پوشانده است.
• سی.تی.اسکن
• ام.آر.آی
• نمونه‌برداری از بخشی از عصب و بررسی آن زیر میکروسکوپ
• آزمایشاتی که نشان دهنده نحوه‌ی انتقال پیام‌های عصبی و سرعت انتقال می‌باشند.
• معاینه اعصاب کنترل کننده‌ی عضلات (الکترومیوگرام) یا نوار عصب-عضله

• نوروپاتی آتونومیک

ممکن است از روش‌های تشخیصی زیر استفاده شود،‌ مانند:

• اقداماتی به منظور اندازه‌گیری فشارخون و نرخ ضربان قلب: این اقدامات ممکن است درحالی‌که روی میز معاینه دراز کشیده‌اید انجام شود.
• اقدامات تشخیصی تنفسی به منظور بررسی عملکرد ریه‌ها
• اقدامات تشخیصی به منظور بررسی نحوه‌ی حرکت غذا از سیستم گوارش (تست تخلیه معده)
• آزمایشات خون،‌ تعریق یا ادرار
• سونوگرافی مثانه
• نمونه‌برداری از مایع نخاعی

• نوروپاتی فوکال (کانونی)

این بیماری ممکن است با استفاده از روش‌های زیر تشخیص داده شود:

• • بررسی عصبی
  • سی.تی.اسکن
  • ام.آر.آی
  • الکترومیوگرام (نوار عصب-عضله)
  • آزمایشات تحمل عملکرد عصبی
• نوروپاتی محیطی

روشی برای تشخیص این نوع از نوروپاتی وجود ندارد. ممکن است اقداماتی برای تشخیص علت احتمالی این نوع از نوروپاتی توسط پزشک انجام گیرد که عبارتند از:

• • تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس از نخاع و ناحیه‌ی کمری
  • نمونه‌برداری کمری
  • ام.آر.آی

نوروپاتی ديابتی چگونه درمان می‌شود؟

 هدف از درمان ديابت رهايی از مشكلات ايجاد شده و همچنين پيشگيری از تخريب بيش‌تر اعصاب است. نخستين گام كنترل قندخون است زيرا كنترل خوب قندخون از پيدايش مشكلات جديد و بدتر شدن عوارض قلبی پيشگيری می‌كند. برای كاهش يا دفع مشكلات مختلفی كه افراد مبتلا به نوروپاتی ديابتی دارند، روش‏‌های گوناگونی وجود دارد كه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

رهايی از درد اندام‌‏ها

 درمان درد ناشی از نوروپاتی، پشتكار و مداومت می‌‌خواهد. مهمترين مسأله، پيگيری منظم درمان است؛ حتی در مواقعی كه درد فراموش شده باشد.

• بهبود در نحوه كنترل ديابت: در مواردی كه قرص‌‏ها نمی‌توانند قندخون را به خوبی كنترل كنند، ممكن است تزريق انسولين يكی از راه‌‏های درمان باشد.
• با مشورت پزشک مسكن‌‏های ساده مانند استامينوفن به طور منظم استفاده شوند و مسكن‌‏ها قوی، شب‌‏ها مورد استفاده قرار گيرند.
• برخي از قرص‌‏هايی كه برايی درمان نوروپاتی ناشي از ديابت به كار می‌‏‌روند. اين داروها همچنين دارای اثر مضاعف در بهبود كيفيت خواب هستند.
• استفاده از پمادهای مسكن موضعي بر روی پاها گاهی كمك كننده است. يك محرك الكتريكی عصب نيز ممكن است كمك كننده باشد.

روش‏‌های درمانی ديگر مانند بلوك عصب (كه در درمانگاه درد انجام می‌شود) يا مصرف ويتامين‏‌ها ممكن است به صورت آزمايشی به كار برده شوند ولی اغلب چندان كمك ‏كننده نيستند. اگر شما استفاده از يك درمان مكمل را انتخاب می‌كنيد، به خاطر داشته باشيد كه بايد در كنار ساير درمان‏‌ها به كار برده شود نه به عنوان درمان جايگزينی براي درمان‏‌هايی كه پزشك به شما توصيه كرده است.

مشكلات گوارشی

 جهت بهبود علامت‏‎‌‎های گوارشی مختلف، ممكن است پزشك درمان‏‌های گوناگونی را پيشنهاد نمايد. به طور مثال به افرادی كه دچار كندی هضم غذا هستند، پيشنهاد می‌‏‌شود كه تعداد وعده‏‌های غذايی را افزايش دهند و ميزان غذای مصرفی در هر وعده را كم كنند، همچنين از مصرف غذاهای پرچربی و پرفيبر اجتباب نمايند.

سرگيجه و ضعف

 ايستادن و نشستن آهسته می‌‏تواند از سرگيجه جلوگيری كند. هم چنين برای بهبود ضعف اندام‌‏ها بهتر است از فيزيوتراپی و حرکات ورزشی استفاده نمود.

مشكلات مثانه

به دلیل استعداد ابتلا به عفونت ادراری در مبتلایان به نوروپاتی دیابتی، لازم است مبتلایان به دیابت آب و مایعات بیش‌تر بنوشید و اگر دچار تكرر ادرار هستید، سعی كنید به فواصل منظم مثلاً هر 3 ساعت یك‏بار ادرار كنید تا به یك الگوی صحیح دفع ادرار دست یابند.

 دلیل اهمیت مراقبت از پاها در مبتلایان به نوروپاتی دیابتی چیست؟

 لازم است افراد دیابتی مراقبت‌‏های ویژه‏‌ای از پاهای خود انجام دهند. مشكلات عروقی و عصبی در دیابت می‌‏تواند سبب ایجاد زخم پا شود. مهم‌‏ترین عامل در پیشگیری از مشكلات پا كنترل صحیح قندخون و رعایت نكات بهداشتی در مراقبت از پاها است:

• پاهای خود را مرتب بشویید و خشك نمایید.
• كفش‌‏های مناسب و اندازه بپوشید.
• درجه حرارت آب را پیش از قرار دادن پاها در آب بررسی كنید.
• ناخن‌‏ها را به صورت عرضی كوتاه نمایید.

در پایان لازم است یادآوری نماییم كه گرچه نوروپاتی در بیماران دیابتی یك مشكل شایع است، اغلب بیماران نسبت به آن آگاه نیستند. مسأله مهمی كه باید به خاطر سپرد این است كه در افرادی كه از كاهش حس پاهای خود اطلاعی ندارند، باید مراقبت كافی از پاها به عمل آورد. این مسأله علت اهمیت معاینات دوره‌‏ای توسط پزشك را نشان می‏‌دهد.