ویژگی‌های شیرمادر به گونه‌ای است که دقیقاً متناسب با نیازهای نوزادتان است. اولین خاصیت شیرمادر مغذی بودن آن است. شیرمادر حاوی اسید آمینه‌های ضروری بدن، آب، لاکتوز می‌باشد، چربی شیرمادر مهم‌ترین منبع انرژی شیر محسوب می‌شود. چربی شیر نه تنها منبع انرژی و حامل ویتامین‌های محلول در چربی است بلکه در تکامل سیستم عصبی مرکزی نقش اصلی را به عهده دارد.

شیرمادر برای کودک شما مزایای زیر را به همراه دارد:

• شیرمادر بهترین و کامل‌ترین غذا برای نوزادان، شیرخواران و کودکان تا پایان 2 سالگی است تغذیه‌ی انحصاری شیرخوار با شیرمادر از بدو تولد تا پایان 6 ماهگی و سپس ادامه‌‌ی شیردهی همراه با تغذیه‌ی تکمیلی تا 2 سالگی، رشد و تکامل کودک را تأمین می‌کند.
• کلستروم (آغوزیاماک) یا شیر روزهای اول که زرد رنگ و غلیظ است، بسیار مغذی و حاوی مواد مفید و ارزنده‌ای است که اولین و بهترین واکسن برای حفاظت کودک بر ضد بیماری‌های عفونی است.
• شیرمادر حاوی سلول‌های زنده و مواد مختلف ضدعفونی کننده است پس از ابتلای شیرخوار به بسیاری از عفونت‌ها مثل عفونت‌های گوارشی و تنفسی جلوگیری می‌کند. مانند سرماخوردگی عفونت‌های گوش، اسهال و حساسیت‌ها تداوم شیردهی در کودکان مبتلا به اسهال، تعداد دفعات اجابت مزاجع، مدت بیماری و نیاز به ORS را به شدت کاهش می‌دهد و سبب کاهش کم آبی در کودکان می‌شود.
• نوزادانی که از شیرمادر خود تغذیه کرده‌اند در بزرگسالی احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی در آن‌ها به شدت کاهش می‌یابد.
• چربی و پروتئین شیرمادر بهتر از چربی و پروتئین سایر شیرها هضم و جذب می‌شود به همین دلیل یبوست و دل درد شیرخوار کم‌تر است.بخش 3 تغذیه با شیرمادر
• به علت وجود آب کافی در شیرمادر به ویژه ابتدای شیر، تشنگی نوزاد شیرخوار برطرف شده و اشتهای او تحریک می‌شود. در مناطق گرم و خشک می‌توان برای رفع تشنگی دفعات شیردهی را اضافه کرده یا با مشورت پزشک به کودک نیز آب داد.
• ترکیب شیرمادر همراه با رشد شیرخوار تغییر می‌یابد. چربی شیرمادر در شروع هر وعده‌ی شیر کم‌تر است و سپس میزان آن به تدریج بیش‌تر می‌شود.

• شیرمادر، پاکیزه و دارای درجه حرارت مناسب و عاری از آلودگی میکروبی است و مانند شیرخشک به مخلوط کردن، گرم کردن و یا تمیز کردن شیشه نیازی ندارد.
• با مکیدن پستان مادر، غریزه‌ی مکیدن و احساس سیری همزمان با هم در شیرخوار به وجود می‌آید.
• تغذیه با شیرمادر، رابط‌های عاطفی بین مادر و فرزند را بیش‌تر می‌کند. به علاوه، کودکانی که با شیرمادر تغذیه شده‌اند در دوران بلوغ امنیت روانی بیش‌تری دارند.
• نوزادانی که شیرمادر تغذیه می‌شوند کم‌تر دچار سوختگی ناحیه تناسلی می‌شوند.
• تغذیه با شیرمادر به رشد مناسب ساختمان دهان، عضلات فک و صورت و شکل‌گیری مناسب صاف دندان‌ها کمک می‌کند.
• مواد مغذی موجود در شیر موجب رشد و تکامل بیش‌تر از حد مغز خواهد شد و در افزایش هوش کودکان بسیار موثر است.
• شیرمادر، علاوه بر تأمین رشد و تکامل مطلوب کودک با تأثیر مثبت بر اعتماد به نفس، احساس امنیت، روابط درون خانواده و تکامل مغز کودک، زمینه‌ی فراگیری و آمادگی را برای زندگی بهتر فراهم می‌کنند.
• شیرخوار هنگام تغذیه از تماس پوستی با مادر لذت می‌برد.
• شیرمادر کودک را از ابتلا به زردی و یرقان باز می‌دارد.
• کودکی از شیرمادر تغذیه می‌کند، کم‌تر به چاقی مبتلا می‌شود.
• جذب آهن موجود در شیرمادر در مقایسه با شیرهای دیگر (مانند شیرخشک) به مراتب بهتر بوده و
• شیرخواران سالمی که در زمان مقرر متولد شده‌اند، تا زمان شروع تغذیه کمکی، به قطره آهن نیاز ندارند.
• مکیدن‌های مکرر پستان توسط نوزاد در افزایش تولید شیر بسیار مؤثر خواهد بود.

مزایای شیردهی برای شما مادر گرامی چیست؟

• تغذیه‌ی انحصاری و مکرر شیرخوار با شیرمادر در شب و روز، عادت ماهانه‌ی مادر و شروع تخمک گذاری او را به تعویق می‌اندازد و در نتیجه، حاملگی‌های زودرس، خیلی کم‌تر رخ می‌دهد. البته اگر اصلاً مایل به بچه‌دار شدن نیستید، حتماً باید در دوران شیردهی با مشورت ماما و پزشک خود از روش‌های ضد بارداری مناسب استفاده کنید.
• جمع شدن و برگشت رحم به اندازه طبیعی در مادرانی که به نوزادشان شیر می‌دهند، سریع‌تر انجام می‌شود.
• در مادرانی که به نوزاد خود شیر می‌دهند به علت اینکه از چربی ذخیره شده در دوران بارداری برای ساختن شیر استفاده می‌کنند، زودتر وزن اضافی را از دست می‌دهند و پستان‌ها و اندام‌شان نیز زودتر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر می‌گردد.

• شیردهی مؤثرترین و امن‌ترین راه برای کاهش میزان خونریزی پس از زایمان است.
• احتمال ابتلا به سرطان پستان و تخمدان در زنان شیرده بسیار کم‌تر است.
• مادر به دلیل تماس‌های مکرر کودک با بدنش در جریان شیردهی و احساس آرامش و رضایتی که از این تماس حاصل می‌شود، وضع روحی و عاطفی بهتری خواهد داشت.
• مادر عزیز در صورت شیردهی دیگر نیاز به بیدار شدن و تهیه شیرخشک در طول شب مجبور نیستید و می‌توانید در حالی که دراز کشیده‌اید به کودک خود شیر دهید.
• احتمال افسردگی پس از زایمان در مادران شیرده بسیار کاهش می‌یابد.
• تغذیه با شیرمادر هزینه کم‌تری دارد و مقرون به صرفه است، تنها کافی است در این زمان، مادر از تغذیه خوبی برخوردار باشد.
• کودکان شیرمادر خواه به علت اینکه کم‌تر بیمار می‌شوند، هزینه درمان آن‌ها به طور مشخصی کاهش می‌یابد.

شیردهی را از چه زمان و چگونه آغاز کنید؟

مادر باید در طی بارداری آموزش‌های لازم را دیده باشد تا در هنگام زایمان و پس از خروج بچه از عامل زایمان بخواهد نوزاد را در اختیار او قرار دهد. تماس زودهنگام و طولانی مدت مادر و نوزاد به برقراری زودرس روابط متقابل دلبستگی و وابستگی نوزاد و مادر کمک بسیار می‌کند این رفتار، تغذیه در ساعت اول عمر را بهتر، امکان‌پذیر می‌کند.

تحقیقات نشان داده‌اند شروع زودرس تغذیه از بروز کاهش قندخون نوزاد پیشگیری کرده مکیدن پستان در ساعت اول و تماس یک ساعته پوست با پوست، موفقیت در تغذیه انحصاری با شیرمادر را فراهم می‌کند و میزان شیوع عفونت در نوزاد و خونریزی مادر را کاهش می‌دهد اگر زایمان با سزارین و یا بی‌هوشی موضعی انجام می‌شود تماس اولیه مادر و نوزاد و شیردهی باید در اولین زمان و پس از خروج نوزاد از اتاق عمل انجام شود.

اولین تغذیه باید برای مادر و نوزاد، یک تجربه بسیار لذت بخش باشد.

برای اینکه بتوانید راحت‌تر شیردهی را آغاز کنید از راهنمایی و کمک ماما و پرستار استفاده کنید و موارد مطرح شده در ادامه را هم در نظر داشته باشید.

از تولد تا 4 روزگی

در این چند روز شما یاد می‌گیرید چه طور شیر بدهید و نوزاد شما هم یاد می‌گیرد چه طور از سینه شما شیر بخورد. در این زمان از شیرهای شما مایع خاصی به نام کلستروم یا آغوز ترشح می‌شود که همان شیر اولیه می‌باشد.

در این روزها موارد زیر را مدنظر داشته باشید:

نوزاد سالم که به موقع متولد شده است، اگر در آغوش مادر قرار گیرد، توانایی جست و جوی پستان، مکیدن و بلعیدن شیر (قورت دادن) را دارد ولی پستان به دهان گرفتن را باید به او آموخت.

لازم است اولین تغذیه نوزادان سالمی که به طور طبیعی یا از طریق سزارین متولد شده‌اند، طی نیم ساعت اول بعد از زایمان به کمک پرستار یا ماما انجام گیرد.

به دلیل این که آغوز به مقدار کم تولید می‌شود، هیچ گاه فکر نکنید که شیر کافی ندارید، بنابراین به غذای کمکی مانند آب قند، آب یا شیر خشک نیازی نیست.

نوزاد خود را هر زمان که او تمایل دارد، شیر دهید.

بهتر است حداقل هر 2 الی 3 ساعت یک بار در طی روز و هر 3 ساعت یک بار در طول شب به وی شیر داده و اجازه دهید هر قدر که می‌خواهد شیر بخورد. معمولاً نوزاد حدود 15 دقیقه از هر پستان شیر می‌خورد.

اگر نوزاد شما نارس و کم وزن است و قادر به مکیدن پستان نیست، باید شیر یا آغوز را دوشیده و با قطره چکان، قاشق چایخوری و یا حتی از طریق لوله معده به وی داده شود.

پنج تا 30 روزگی

از روز پنجم به بعد شیری که تولید می‌شود رقیق‌تر از آغوز است و به رنگ سفید مایل به آبی می‌باشد. در این شیر تمام مواد مورد نیاز نوزاد وجود دارد.

پس از یک ماهگی

توجه داشته باشيد كه تا پايان شش ماهگي تغذيه انحصاري با شير مادر، بدون استفاده از آب قند و حتي آب و غيره ضروري است و تا دو سالگي بايد شيردهی همراه غذاهاي كمكي تداوم يابد.

توصیه‌ها

در این روزها موارد زیر را مد نظر داشته باشید:

• در هر بار شیردهی از یک پستان شیر داده شود.
• شیردهی باید بر اساس تقاضای کودک و بدون توجه به ساعت باشد.
• مدت و دفعات تغذيه بايد بر حسب نياز نوزاد باشد ولی نبايد از 8 بار در شبانه روز كم‌تر شود.
• اجازه دهید شيرخوارتان در هر زمان و به هر ميزانی كه می‌خواهد بر حسب ميل و تقاضای خود، شير بخورد.

اين كار مانع از تورم پستان‌های شما مي‌شود. تغییر در ترکیب شیر همانطور که در قبل ذکر شد ترکیب شیرمادر در طی زمان تغییر می‌یابد لازم به ذکر است. که این تغییرات در ترکیب شیر در طول روز از صبح تا شب نیز مشاهده می‌شود، همچنین شیر ابتدای سینه، وسط سینه و انتهای سینه باهم بسیار متفاوت است برای همین امر است که توصیه به تخلیه کامل یک سینه و سپس شیردهی از سینه‌ی دیگر می‌شود، شیر هر دو سینه نیز از نظر ترکیبات با هم متفاوت هستند. این تغییرات در زنان مختلف و نژادهای مختلف نیز تفاوت دارد. ترکیب چربی شیر تحت‌تأثیر رژیم مادر است. جالب از همه تأثیرات محیط و حال و روحیه‌ی مادر می‌باشد به این منظور توصیه می‌شود که مادران در دوران شیردهی و فرزندپروری برای کاهش استرس‌ها، اضطراب‌ها، عصبانیت و نگرانی‌های خود تلاشی کنند و با کمک از خداوند متعال و شرکت در کلاس‌های مختلف در جهت افزایش روحیه مثبت‌اندیشی و شادی خود شرکت کنند.

با وجود تمام فوايد بهداشتی، ممكن است شير دادن با مشکلاتی نیز همراه باشد. بسياري از مشكلات شير دادن را می‌توان با برنامه‌ریزی یا مراقبت‌های داخل منزل و مشورت با پزشک، ماما یا کارکنان مراکز بهداشتی برطرف كرد.

• بیش‌تر بیماری‌ها نمی‌توانند در شیر پستان نفوذ کنند، ولی اگر به مصرف دارو نیازمندید با مشورت پزشک، پرستار یا ماما مطمئن شوید که داروی مصرفی برای شیردهی و شیرخوار ضرری نداشته باشد.
• اگر دارویی را مصرف کردید که برای شیردهی مضر است می‌توانید پستان خود را هر سه ساعت دوشیده و شیر آن را دور بریزید.

مشکل نوک پستان

مشکل سر پستان در شیردهی مادر تاثیر ندارد. اگر قابلیت ارتجاع پستان خوب باشد و شیر دادن در وضعیت صحیح انجام شود، هیچ مشکلی به وجود نخواهد آمد. قابلیت ارتجاع پستان در طی بارداری و هفته اول بعد از زایمان تحت تاثیر هورمون‌ها افزایش می‌یابد.

• تنها در مورد فرورفتگی زیاد سر پستان است که شیر دادن دشوار می‌شود ولی مادر می‌تواند با حفظ آرامش و اعتماد به نفس کامل بر این مشکل فایق آید.
• ما روش‌های زیر را برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌کنیم :
• قبل از شیر دادن، مادر می‌تواند نوک سینه را با کف دست ماساژ دهد تا برجسته شود.
• مادر با استفاده از یک سرنگ می‌تواند نوک سینه خود را بیرون بکشد. به این ترتیب که یک سرنگ 10 یا 20 سی سی را انتخاب کرده، سوزن آن‌ را کنار می‌گذاریم، قسمتی از 3–2 سانت پلاستیکی نوک سرنگ را می‌بریم، پیستون را از طرف بریده شده داخل سرنگ می‌کنیم و سپس قسمت انتهایی نرم سرنگ را روی پستان گذاشته و با فشار ملایم و مداوم، به آرامی پیستون را می‌کشیم. این کار را می‌توان قبل از گذاشتن کودک به پستان چند بار در روز به مدت 30 ثانیه تا 2 دقیقه انجام داد.

در ادامه با مشکلات شایعی که ممکن است در دوران شیردهی با آن‌ها روبرو شوید و اقداماتی که باید انجام دهید، آشنا می شوید:

دردناكی نوك پستان

• اين دردناكي كه در آغاز شيردهی شايع است در صورتي اتفاق می‌افتد كه شيرخوار در موقعيت خوبي نسبت به پستان شما قرار نگرفته يا فقط نوك پستان را بمكد.
• گاهی اين درد ممكن است ناشی از خشک نكردن نوك پستان در هوا باشد در صورت تداوم درد، با پزشک، ماما، مسئول بهداشت يا مشاور شيردهی خود مشورت كنيد.

پستان پر

مادر احساس می‌کند پستان‌هایش گرم و سنگین و سفت شده است، اما جریان شیر کاملا برقرار است. این پر شدن کاملا طبیعی است و تنها راه درمان آن، تغذیه مکرر شیرخوار با شیرمادر است.

انسداد مجرای شير

عبارت است از عدم عبور شير از مجاری شير که به ايجاد برآمدگي روی پستان منجر می‌شود. استفاده از سينه بند سفت و تنگ می‌تواند باعث بروز اين وضعيت شود. در زمان انسداد مجاری شیری، اقدامات زیر را انجام دهید:

1. سينه بند شما نبايد خيلی سفت باشد. در اين صورت آن را درآوريد.
2. اجازه دهيد کودک از سينه درگير، بيشتر شير بخورد.
3. در هر بار شيردهی وضعيت خود را عوض کنيد، بنشينيد يا دراز بکشيد و کودک را در موقعيت‌های مختلف بگيريد. اين کار باعث تغيير فشار وارده به قسمت‌های مختلف پستان می‌گردد.
4. در حین شیردهی، نواحي درگير را به آرامی به سمت نوک پستان ماساژ دهيد.
5. بعد از هر بار شيردهی، با شيردوش به تخليه مجدد پستان درگير بپردازيد. سعي کنيد تا حد امکان پستان را تخليه کنيد.

1. اگر روی نوک پستان يک لايه شير بسته شده است قبل و بعد از هر بار شيردهی آن قسمت را فقط با آب گرم بشویيد.
2. از طريق يکی از کارهاي زير می‌توانيد پستان را گرم کنيد:

الف) خيساندن پستان در آب گرم يا دراز کشيدن در وان حمام.

ب) استفاده از يک بطری حاوی آب داغ که در يک حوله پيچيده شده است.

ج) به کار بردن يک حوله خيسانده شده در آب داغ (نه تا حد ايجاد سوختگی)

8. شيردهی را متوقف نکنيد. اگر ناگهان اقدام به اين کار کرديد پستان‌هايتان بيش از حد پر می‌شوند و احتمال ايجاد عفونت افزایش می‌یابد.

زخم نوک پستان

عبارت است از التهاب و قرمزی نوک پستان‌ها که با حساسيت و درد حين و بعد از شيردهی همراه می‌باشد. زخم و ترک نوک پستان علل مختلفی دارد، از جمله وضعیت درست نگرفتن پستان مادر توسط شیرخوار، شستشوی مکرر پستان با الکل و صابون یا استفاده از محلول‌ها یا کرم‌هایی که نوک پستان را تحریک می‌کنند.

برای درمان باید کودک را به دفعات و در حالت مختلف شیر داد و از شستن پستان با آب یا صابون قبل از هر بار شیردهی پرهیز کرد و از مصرف مواد تحریک کننده نوک پستان نیز خودداری نمود.

زخم نوک پستان باید هرچه سریع‌تر درمان شود. برای این منظور می‌توانید اصولی که در ادامه بیان می‌شود را مورد توجه قرار دهید:

• از صابون جهت شستشوي نوک پستان‌های خود استفاده نکنيد چون به خشکي و ترک خوردن پوست منجر می‌شود.
• تنها با مشورت پزشک از ژل‌های مخصوص یا پماد لانولين (چربی شير گوسفند) روی پستان استفاده کنيد، زيرا قبل از هر بار شيردهی، به شستن و يا پاک کردن دارو از روي پستان نياز ندارید. از مصرف پماد یا کرم‌های دیگر بپرهیزید.
• نوک پستان‌های خود را خشک نگه داريد و مرتباً پانسمان را عوض کنيد.
• به جهت تسريع بهبودی، نوک پستان‌های خود را در معرض هوا قرار دهيد.

بهترین روش برای بهبود شقاق (ترک) پستان، باقی گذاردن یک تا چند قطره شیرمادر روی نوک پستان در پایان تغذیه شیرخوار و در معرض هوا و نور خورشید قرار دادن پستان است.

استفاده از گرمای خشک مثل گرمای سشوار (با درجه کم) روزی 3 تا 5 بار و هر بار 3 تا 5 دقیقه و با فاصلۀ 18 سانتی‌متری از محل شقاق، در بهبود این عارضه بسیار مؤثر است.

• هم‌چنین می‌توان یک لامپ 60 وات معمولی را روشن و در فاصله 40 سانتی‌متری نوک پستان برای مدت 20 دقیقه قرار داد و این کار را 4 بار در 24 ساعت تکرار نمود.

جهت کاهش درد نوک پستان هنگام شيردهی مي‌توانيد چند دقيقه قبل از شيردهی از يخ استفاده کنيد (يخ خرد شده را در کیسه پلاستیکی قراردهيد و روي نوک پستان خود بگذاريد) بی‌حس کردن پستان از اين طريق می‌تواند به تسکين درد کمک کند.

• شيردهی را از پستانی که کم‌تر زخمی است، آغاز کنيد، بعد از حدود 10 دقيقه، پستان شيردهی خود را عوض کنيد.
• اگر هر دو پستان زخم هستند، سعي کنيد ابتدا با دست شير را بدوشيد تا جريان شير برقرار شود و سپس شيردهی را شروع کنيد.
• در هر بار شيردهی مرتباً وضعيت خود را عوض کنيد (بخوابيد يا بنشينيد) کودک را در وضعيت‌های مختلف نگه داريد، اين کار می‌تواند باعث کاهش فشار وارد به قسمت‌های مختلف پستان گردد.
• بايد براي شير دادن، حداقل 2/5 سانتی‌متر از نوک سينه و اطراف آن را در دهان کودک قرار دهيد. اجازه ندهيد فقط نوک پستان را داخل دهان کند يا آن را گاز بگیرد.
• با وجود خونريزی و ترک خوردگی پستان همچنان می‌توانيد به شيردهی ادامه دهيد. البته می‌توانيد تا بهبود نسبی سينه‌ها با مشورت پزشک یا ماما و کارکنان مراکز بهداشتی تا 48 ساعت شيردهی نداشته باشيد.

عفونت پستان

عبارت است از عفونت قسمتی از بافت‌های پستان که معمولاً مجاری را درگير می‌کند. علائم آن عبارتند از:

سردرد، تب، احساس سرماخوردگی، التهاب دردناک (سنگینی پستان‌ها)، گرمی، حساسيت پستان‌ها در لمس و قرمزی پوست پستان. اين مشکل هر موقع می‌تواند رخ دهد. در چنين مواردي بايد:

• سريعاً جهت درمان با پزشک خود تماس بگيريد.
• استراحت کنيد.
• با شيردهی مکرر، پستان‌هايتان را خالی نگه داريد؛ کودک آسيبی نخواهد ديد.
• به اندازه کافی، مايعات بنوشيد به گونه‌ای که مرتباً ادرار داشته باشيد.
• طبق دستور پزشک، از مسکن استفاده کنيد.
• ممکن است شما به دارو نیاز داشته باشید، بنابراین به پزشک مراجعه نمایید.
• اگر پستان شما خیلی سفت است، شیردهی را از طرفی که سفتی کم‌تری دارد شروع نمایید. مطمئن شوید که وضعیت شیردهی صحیحی دارید.
• قبل از شیردهی پارچه گرم و مرطوب بر روی پستان قرار دهید.
• تا بهبود نسبی در تخت استراحت نمایید.
• اگر سوالی دارید، به پزشک یا ماما و کارکنان مراکز بهداشتی مراجعه کنيد.

التهاب پستان

عبارت است از تورم دردناک سينه‌ها که در اين حالت سينه‌ها سفت و حساس مي‌شوند و کودک نمی‌تواند شير بمکد. اين اتفاق ممکن است 2 تا 3 روز بعد از زايمان رخ دهد و معمولاً 2 تا 5 روز بعد از انجام این کار، آماس کاهش می‌يابد. با تغيير سينه شيردهی و مراقبت از پستان‌ها می‌توان از بروز چنين مشکلی پيشگيری نمود.

در صورت مبتلا شدن به التهاب پستان، اقدامات ذیل را انجام دهید:

1. يک سینه بند با اندازه مناسب و از جنس نخی بپوشيد.
2. سينه‌های خود را به صورت دستی يا به کمک شيردوش بدوشيد و زياد شير بدهيد.
3. مايعات بيشتري بنوشيد، به ویژه زمانی که مشغول شيردهی می‌شويد.
4. اگر پستان‌هايتان دچار آماس (تورم و سنگینی) شد، می‌توانيد:

الف) يک حوله گرم (تا حدي که باعث سوختگی نشود) و يا يک بطری کوچک حاوي آب داغ که در حوله پيچيده شده است را به مدت 15 دقيقه قبل از شيردهی يا دوشيدن، روی پستان‌های خود قرار دهيد.

ب) حمام آب گرم يا آب داغ بگيريد.

ج) در صورت اجازه پزشک داروی مسکن مصرف کنيد.

د) قبل از شيردهی جهت نرم کردن پستان‌های خود از شيردوش استفاده کنيد.

 ه) ماساژ گردن و پشت و ماساژ ملایم پستان‌ها و تحریک نوک پستان و آرامش مادر موجب برطرف شدن این حالت می‌شود.

برفک دهانی و برفک نوک پستان

برفک یک بیماری قارچی است که معمولا به دنبال عدم رعایت بهداشت و یا مصرف زیاد آنتی‌بیوتیک به وجود می‌آید. پوست ناحیه مبتلا قرمز، براق، پوسته پوسته و نوک پستان کمی کم‌رنگ می‌شود و سبب زخم و خارش در سطح پوست سینه می‌شود.

گاهی این عفونت به شیرخوار نیز سرایت کرده و وی به برفک دهان مبتلا می‌شود که در این حالت هم شما و هم شیرخوار باید درمان شوید.

درمان شیرخوار با نظر پزشک و با محلول‌های ضد قارچ میسر می‌باشد.

طول درمان در حدود دو هفته است و بهترین زمان بلافاصله بعد از تغذیه است که اثر آن تا نوبت بعدی تغذیه باقی می‌ماند. رعایت بهداشت و تمیزی پستان باید مورد توجه قرار گیرد.

اگر کودک شما بیمار شد، چه کنید؟

اگر شیرخوار شما بیمار بود چه اقدامی انجام دهید؟

بسياري از بيماری‌های رايج مانند سرماخوردگی، آنفولانزا، عفونت‌هاي پوستي يا اسهال نمی‌توانند از طريق شير منتقل شوند. تنها امکان انتقال برخی از ويروس‌ها مانند ویروس ایدز از طریق شير مادر وجود دارد. مادران مبتلا به ایدز نبايد به كودك خود شير دهند.

گرچه مواردی وجود دارد كه تغذيه با شيرمادر امكان‌پذير نمی‌باشد، ولی در بیش‌تر موارد شیردهی می‌تواند ادامه یافته و به کودک شما کمک می‌کند که سریع‌تر بهبود یابد. هنگام بيماری به خصوص تب، نياز شیرخوار به مواد مغذی و تغذيه مناسب بيشتر می‌شود.

شيرخواران مبتلا به بیماری‌هایی مانند لب شكري و ساير بيماری‌ها نيز معمولا می‌توانند از شير مادر تغذيه كنند و ممنوعيتی وجود ندارد.

چنانچه كودك شما با یکی از مشكلات زير روبه رو بود، می‌توانيد ضمن مشورت با پزشک، ماما یا پرستار، اقدامات مناسب را انجام دهید:

سرماخوردگی

هر موقع که شیرخوار به تغذیه احتیاج دارد به وی شیر دهید. اگر بینی شیرخوار شما گرفته است، بینی او را تمیز کنید. برای تمیز کردن بینی از قطره‌های آب نمک مخصوص بینی درست قبل از شیردهی استفاده کنید و در طول تغذیه با شیرمادر سر او را بالا نگه دارید.

استفراغ کردن

اگر او می‌تواند چیزی را از طریق دهان بخورد، آن چیز باید شیرمادر باشد. به مدت 2 دقیقه شیر دهید و سپس 10 دقیقه منتظر باشید. این عمل را به مدت 1 ساعت انجام دهید.

اگر او دیگر استفراغ نکرد، کم کم زمان شیردهی را افزایش دهید.

نوزادان نارس

شما می‌توانید تغذیه با شیرمادر را برای نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند نیز انجام دهید. این نوزادان حتی بیش‌تر از نوزادان دیگر به شیرمادر نیاز دارند چون آن‌ها ذخیره غذایی لازم در دوران آخر بارداری را نداشته‌اند. بدن شما به این تولد زودرس با ایجاد شیر در بدن پاسخ می‌دهد. این شیر تولید شده برای رشد نوزاد مناسب می‌باشد.

شیرخوار نارس گرچه ممکن است در ابتدا ضعیف‌تر از آن باشد که بتواند پستان مادر را بمکد اما از شیرمادر بسیار سود می‌برد. در این حالت بایستی شیر خود را دوشیده و با قاشق به وی بدهید. همان طور که نوزاد بزرگ‌تر می‌شود محتویات شیر پستان تغییر می‌کند. تغذیه با شیرمادر کمک می‌کند که شما احساس نزدیک‌تری به نوزاد داشته باشید و او نیز به این نزدیکی نیاز دارد.

چگونه در صورت نیاز و تجویز پزشک کودک خود را با شیر خشک و بطری تغذیه کنید؟

عوامل محدودی وجود دارند كه مادر به واسطه آن‌ها نتواند كودكش را شير دهد. سعی کنید در کل دوره شیرخوارگی، فرزندتان را با شیر خود تغذیه کنید ولی در صورتی که با مشورت پزشک یا ماما یا کارکنان بهداشتی، قرار شد از شیر خشک استفاده نمایید، می‌توانید طبق مراحلی که در صفحه بعد آمده است، اقدام کنید:

• در صورت نیاز کودک به شیر خشک، بطری مناسبی تهیه کنید.
• درجه حرارت شیر خشک مطابق درجه حرارت بدن و یا اتاق باشد.
• نوزادان به حداقل 6 تا 8 بار تغذیه در طول روز و هر بار 60 تا 120 سی سی شیر نیاز دارند.
• با بزرگ‌تر شدن کودک باید دفعات شیردهی را کم اما مقدار آن را به 180 تا 240 سی سی در هر وعده افزایش دهید.
• درجه حرارت شیر را در صورت گرم کردن قبل از خوراندن به کودک، کنترل نمائید.
• در صورت سرد بودن بطری شیر، آن را در ظرف حاوی آب داغ، گرم کنید.
• از افزودن عسل، شربت یا هرگونه مواد غذایی دیگر به شیر خشک اجتناب کنید.
• وجود پوشک خیس در طول روز نشان‌دهنده تغذیه مناسب و صحیح کودک است.
• هرگز کودک را در زمانی که شیشه شیر در دست دارد، رها نکنید؛ چون احتمال بروز خفگی وجود دارد.
• تعداد دفعات شیردهی با بطری به همان میزان دفعاتی است که مادر بایستی با شیر خود نوزاد را تغذیه کند. در ابتدا ممکن است اشتیاق کمی در کودک وجود داشته باشد.
• از نگه داشتن بطری شیر در حین شیردهی مطمئن شوید. در این زمان کودک خود را بیش‌تر نوازش کرده و با او بازی کنید.

این برنامه را طی چند روز انجام دهید تا با شیر جدید مکمل سازگار شود. سپس دوره شیردهی را به طور کامل قطع کنید و منتظر باشید تا با شیر جدید سازگاری ایجاد شود.

مراقب هر نوع مشکل در شیرخوار خود از قبیل کهیر، بی‌قراری یا مشکلاتی در دفع مدفوع باشید. ممکن است این مشکلات از حساسیت به شیر خشک ناشی باشد. اگر مشکلاتی به وجود آمد با پزشک یا کارکنان مراکز بهداشتی مشورت کنید.

سایر مسایل شیردهی

نشت شیر

بسیاری از مادران در طول روز دچار نشت شیر می‌شوند که سبب خیس شدن لباسشان می‌شود. نشت شیر هنگام برقراری بازتاب جهش شیر به وجود می‌آید که معمولاً وقتی شیرخوار از یک پستان شیر می‌خورد از پستان دیگر قطره قطره تراوش می‌کند. هم چنین به دلایل عاطفی- روانی مانند مواقعی که مادر به شیرخوارش فکر و یا نگاه می‌کند و یا لباس‌های او را جمع و مرتب می‌کند، رخ می‌دهد. برای رفع این مشکل، مادر می‌تواند چند تکه پارچه‌ی تمیز یا پدهای مخصوص را از داروخانه آماده ند و در سینه بند خود قرار دهد یا به محض احساس نشت شیر، بازوهای خود را به دو طرف سینه‌اش فشار دهد تا از خیس شدن لباس جلوگیری شود.

امتناع از گرفتن پستان توسط شیرخوار

گاهی علت قطع شیردهی، امتناع شیرخوار از گرفتن پستان است که سبب پریشانی مادر می‌شود، ولی اگر به این مسئله دقیقاً توجه شود و علت امتناع بررسی و نسبت به رفع آن اقدام گردد، مجدداً شیردهی برقرار و برای مادر و کودک لذت بخش خواهد شد.

دلایل امتناع شیرخوار

• درد، بیماری یا خواب آلودگی شیرخوار
• اشکال در روش شیر خوردن
• آشفتگی شیرخوار وقتی از چیزی کلافه و ناراحت است.

علل آشفتگی شیرخوار

• اگر غیر از مادر، خود دیگری از شیرخوار مراقبت کند که برایش غریبه باشند.
• بیماری مادر مانند عفونت سینه
• تغییر بوی مادر به دلیل استفاده از عطر یا صابون‌های مختلف
• تغییر در طعم شیر مانند خوردن شیر به مقدار زیاد یا انجام ورزش‌های سنگین و یا برگشت عادت ماهیانه
• تغییر در رویدادهای زندگی مانند رفت و آمد زیاد افراد فامیل،
• تعویض منزل
• کودکی که تغذیه با شیرمادر را تحمل نمی‌کند.

گالاکتوزمی، تحمل نکردن کربوهیدرات و برخی از بیماری‌های سوءجذب، اعمال جراحی بزرگ دستگاه گوارش، عفونت شدید دستگاه گوارش و … ممکن است سبب تحمل نکردن طولانی لاکتوز (قند موجود در شیر) شود. در این موارد شیردهی باید قطع شود و شیرخشک‌های فاقد لاکتوز برای رشد و تکامل کودک تجویز می‌شود.

مشکلات جسمی در کودک

برای اینکه کودک تغذیه موفق با شیرمادر داشته باشد، باید بتواند مقدار کافی از پستان مادر را در دهان بگیرد و هماهنگی موثری بین مکیدن، بلعیدن و نفس کشیدن ایجاد کند. برخی از نوزادان در بدو تولد ممکن است این قدرت را نداشته باشند ولی کمی دیرتر توان لازم را پیدا کنند. شیر دوشیده‌ی مادر بهترین انتخاب برای آن دسته از شیرخوارانی است که قادر نیستند مستقیماً از پستان مادر تغذیه کنند. مانند کودکان مبتلا به شکاف کام، نارسایی قلب، فلج مغز یا نوزادان نارس.

چگونه کودک خود را از شیر بگیرید؟

• زمان از شیرگرفتن کودک در جوامع مختلف بسیار متفاوت است. در برخی کشورها از روزهای اول تولد تا 3-2 سالگی ممکن است متفاوت باشد. این مسئله به شرایط جسمی و روانی مادر و کودک و تصمیم خانوادگی بستگی دارد.
• از شیر گرفتن اگر تدریجی و همراه با عشق و علاقه باشد برای مادر و کودک بسیار راحت‌تر و کم ضربه‌تر است و به تدریج بدون هیچ مشکلی، هر دو به سطحی از رضایت می‌رسند که ممکن است چندین ماه طول بکشد.
• بسیاری از کودکان به اشتباه در 4 ماهگی تا یک سالگی از شیر گرفته می‌شوند شما می‌توانید تا هر وقت که می‌خواهید به شیردهی ادامه دهید. در این مورد با پزشک یا ماما یا مسئول بهداشت خود مشورت کنید.
• البته طبق تجربیات علمی و نظر مذهبی دین ما بهترین زمان قطع شیردهی دو سالگی است.
• اگر قبل از یک سال شیردهی را متوقف کردید بهتر است به کودک خود شیر خشک بدهید و سعی کنید شیرگاو ندهید.
• در حدود دو سالگی کودک شما هنوز به دلایل زیادی شیر می‌خورد مثل گرسنگی، آرامش، راحتی، نوازش بهترین حالت این است که از شیر گرفتن به صورت تدریجی باشد این حالت هم برای شما ایده‌آل است. چون موجب پیشگیری از ورم پستا نهای شما می‌شود و هم برای فرزندتان تا با این شرایط جدید سازگار شود.
• بیش‌تر با کودک خود بازی و او را نوازش کنید. وقت خواب زمان مورد علاقه کودک برای شیرخوردن است پس آخرین وعده برای حذف را برای آن موقع نگه دارید.
• زمانی که کودک، خودش شیر خوردن را رد می‌کند زمان مناسبی برای از شیر گرفتن اوست. سعی کنید که شیردهی را کوتاه‌تر کنید یا شیردهی را تا زمان مناسب‌تری به تعویق بیندازید. در صورت تقاضای کودک شیر را با یک فنجان مخصوص به وی بدهید و با فعالیت‌های دیگر حواس او را پرت کنید.
• اگر در دوران شیردهی باردار شدید، شیردهی را قطع نکنید. برای ادامه شیردهی یا پزشک یا ماما مشورت کنید.
• بعد از پایان ماه پنجم بارداری، هر زمان که با مک زدن پستان احساس انقباض در رحم کردید باید شیردادن را به تدریج قطع کنید. هم چنین دقت کنید که به غذای بیش‌تری نیاز دارید.

در دوران پس از قطع شیردهی مادر چه کارهایی باید بکند؟

• دریافت کالری روزانه ی خود را باید کمتر کنید.
• به علت دفع آب، چند کیلوگرم وزن از دست می دهید.
• پستان ممکن است برای چند ماه افتاده، آویزان و شل باشد بلافاصله پس از قطع شیردهی لباس زیر سفت و محکم استفاده کنید.
• تا چندین ماه ممکن است ترشح شیر داشته باشید که به یک شیر شبیه آغوز غلیظ تبدیل و سپس قطع می‌شود.

در دوران شیردهی مصرف داروها چگونه است؟

بیش‌تر داروها تا حدودی وارد شير مادر شده و بعضی از آن‌ها بر روي توليد شیر نيز تأثير دارند. هر چند مصرف بسياری از داروها در دوران شيردهی بی‌خطر است، ولی برای اطمينان، هميشه در مورد دارويی كه قصد مصرف آن را داريد، با پزشك مشورت کنید.

مصرف بعضی از داروها در زمان شيردهی با مقدار معمول بی‌خطر است مانند استامینوفن و آنتی‌اسید. ولی بهتر است بدون مشورت پزشک دارویی را مصرف نکنید.

موارد منع شیردهی

در موارد زیر مضرات شیردهی بیش‌تر از فواید آن است پس بهتر است انجام نشود. در صورتی که عوارض یک دارو برای نوزاد ثابت شده است ولی مادر بنابه دلایل پزشکی نیازمند مصرف دارو است، پس تا زمانی که دارو را مصرف می‌کند و پس از قطع دارو تا زمانی که اثرات دارو از بدن مادر پاک شود شیردهی باید قطع شود. این داروها را پزشک و مامای معالجتان به شما خواهد گفت.

• مادر معتاد به مواد مخدر تزریقی نظیر کوکائین و هروئین
• مادر در معرض مواد رادیواکتیو در مدت درمان با نظر پزشک معالج