مدیریت بیماری
تومورهای مغزی
به یک توده از سلول‌هایی که به‌صورت غیرعادی در مغز رشد کرده‌اند، تومور مغزی می‌گویند. انواع مختلفی از تومورهای مغزی وجود دارد. بعضی از تومورها، سرطانی نیستند (خوش‌خیم)، بعضی دیگر سرطانی‌اند (بدخیم). تومورهای مغزی می‌توانند از مغز شروع شوند (تومورهای اولیه‌ی مغزی)، یا می‌توانند در قسمت‌های دیگری از بدن شروع شده و به مغز بروند (تومورهای ثانویه‌ی مغزی).
سرعت رشد تومورها متفاوت هستند. میزان رشد تومور و محل ایجاد تومور برفعالیت دستگاه عصبی اثر دارد. درمان تومورهای مغزی به نوع، اندازه و محل تومور بستگی دارد.
علائم و نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های تومورهای مغزی به اندازه، محل و میزان رشد تومور بستگی دارد. این علائم شامل:
- سردرد (اغلب در صبح شروع می‌شود و در طول روز بهتر می‌شود)
- تهوع و استفراغ
- از دست رفتن حس دست یا پا
- مشکلات تعادل
- مشکلات گفتاری
- گیجی
- تغییرات رفتاری یا شخصیتی
- اختلالات شناختی
- تشنج، به‌خصوص در فردی که سابقه‌ی تشنج نداشته است.
- مشکلات شنوایی
- اختلالات میدان دید
- اختلالات حرکتی حین راه رفتن
انواع شایع
الف) تومورهایی که در مغز ایجاد می‌شوند:
تومورهای اولیه‌ی مغزی در خود مغز یا بافت‌های نزدیک به آن ایجاد می‌شوند.
این تومورها زمانی ایجاد می‌شوند که سلول‌های مغزی تغییر حالت می‌دهند و به تعداد بیشتری تقسیم می‌شوند و توده‌ی غیرطبیعی ایجاد می‌کنند که به آن تومور می‌گویند.
در بزرگسالان، تومورهای اولیه‌ی مغزی، نسبت به تومورهای ثانویه، شیوع کمتری دارند.
بسیاری از انواع تومورهای اولیه با نام سلول‌هایی که تومور را ایجاد کرده‌اند، نامگذاری می‌شوند. به طور مثال:
- گلیوما
این تومورها در مغز یا نخاع شروع می‌شود و عامل ایجاد آن سلول‌هایی با نام گلیوما هستند.
- مننژیوما
توموری است که از لایه‌های مغز(مننژ) و نخاع ایجاد می‌شود. اکثر این توده‌ها غیرسرطانی هستند.
- نوروم‌های شنوایی
این تومورهای خوش‌خیم در اعصابی که وظیفه‌ی کنترل تعادل و انتقال پیام‌های شنوایی از گوش داخلی به مغز را بر عهده دارند، ایجاد می‌شوند.
- آدنومای هیپوفیز
این تومورهای خوش‌خیم در غده‌ی هیپوفیز ایجاد می‌شوند که می‌توانند بر هورمون‌های هیپوفیز که در کل بدن نقش دارند، اثر بگذارند. غده هیپوفیز درمغز است.
- مدولابلاستوما
این تومورهای سرطانی، بیشتر در کودکان شایع‌اند. یک تومور مدولابلاستوما در بخش پایینی پشت مغز شروع شده و به نخاع می‌روند. این تومورها در بزرگسالان کم‌تر ایجاد می‌شوند.
- تومورهای سلول‌های بنیادی
این تومورها در دوران کودکی در محل شکل‌گیری بیضه‌ها و تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند، اما گاهی این تومورها بر بخش‌های مختلفی از بدن مثل مغز اثر می‌گذارند.
- کرانیوفارینگوما
این تومورهای نادر و غیرسرطانی در نزدیکی غده‌ی هیپوفیز ایجاد می‌شوند. رشد این تومورها بر ساختمان و فعالیت غده‌ی هیپوفیز و قسمت‌های دیگر مغز اثر می‌گذارند.
ب) تومورهایی که در جای دیگر تشکیل شده و به مغز می‌روند (متاستاز می‌دهند).
تومورهای ثانویه‌ی مغزی، تومورهایی هستند که در جای دیگری از بدن ایجاد شده‌اند و سپس به مغز راه یافته‌اند.
تومورهای ثانویه اکثراً در افرادی که سابقه‌ی سرطان دارند، اتفاق می‌افتد. اما در موارد نادر ممکن است اولین علائم و نشانه‌های آن در جای دیگری از بدن ظاهر شوند.
در بزرگسالان، تومورهای ثانویه(متاستازشده) مغزی، شایع‌تر از تومورهای اولیه‌ی مغزی هستند.
هر سرطانی می‌تواند به مغز سرایت کند اما سرطان‌های زیر بیشتر در مغز اثر می‌گذارند:
- سرطان پستان
- سرطان روده
- سرطان کلیه
- سرطان ریه
- سرطان پوست
عوامل تشدید کننده خطر
در اکثر افرادی که دچار تومورهای اولیه‌ی مغزی هستند، دلیل تومورها مشخص نیست. اما پزشکان برخی از این عوامل را تشخیص داده‌اند، که عبارت است از:
- تماس با اشعه یونیزان
افرادی که در معرض انواع اشعه‌ها به عنوان مثال اشعه‌ی یونی که در پرتودرمانی به‌منظور درمان سرطان استفاده می‌شود و یا اشعه‌ی بمب‌های اتمی قرار می‌گیرند، بیشتر در خطر ابتلا به تومور مغزی هستند.
- سابقه‌ی خانوادگی تومور مغزی
تعداد کمی از تومورهای مغزی در افرادی با سابقه‌ی خانوادگی و ژنتیکی اتفاق می‌افتد. به طور کلی این افراد بیشتر در معرض خطر ایجاد تومور مغزی هستند.
تشخیص
اگر پزشک به وجود تومور مغزی شک کند، ممکن است موارد زیر را برای بیمار توصیه کند:
- معاینه‌ی عصبی
این معاینه شامل بررسی وضعیت بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی، قدرت عصبی و عضلانی است.
- روش‌های تصویربرداری
یکی از روش‌های رایج تشخیص تومورهای مغزی ام.آر.آی (MRI) است. در برخی موارد ممکن است از تزریق ماده رنگی در رگ بیمار استفاده کنند که این‌کار باعث می‌شود تصاویر به‌دست آمده دقیق‌تر باشند. گاهی ممکن‌است از روش‌های دیگر مانند سی‌تی‌اسکن استفاده شود.
- سایر اقدامات برای یافتن سرطان در قسمت‌های دیگری از بدن
اگر پزشک شک کند که منشأ سرطان، قسمت دیگری از بدن است و بعداً وارد مغز شده، ممکن است معاینات دقیق‌تری انجام دهد مانند:
-
- نمونه‌برداری از تومور (بیوپسی)
نمونه‌برداری از تومور را می‌توان بعد از خارج کردن آن انجام داد و یا قبل ازاین‌که تومور را خارج کنند با استفاده از یک سوزن بخشی از آن‌را برای آزمایش برمی‌دارند.
-
- بررسی مایع مغزی نخاعی
درمان
درمان تومور مغزی به عواملی مانند نوع تومور، اندازه و محل قرارگیری آن بستگی دارد.
- جراحی
اگر تومور در محلی قرار داشته باشد که دسترسی به آن مقدور باشد، جراح تا جایی که امکان دارد سعی می‌کند تومور را خارج کند.
در برخی موارد تومورها کوچک‌اند و به آسانی از بافت مغز جدا می‌شوند، که جراحی را امکان‌پذیر می‌کند. در موارد دیگر، تومورها نمی‌توانند از بافت مغز جدا شوند و جراحی را با خطراتی همراه می‌سازند. در این حالت، پزشک تا جایی‌که خطری ایجاد نشود، قسمت‌هایی از تومور را خارج می‌کند.
حتی خارج کردن بخشی از تومور مغزی هم ممکن است به کاهش علائم و نشانه‌ها کمک کند. جراحی خارج کردن تومور، با خطراتی از جمله عفونت و خونریزی همراه است. دیگر خطرات به بخشی از مغز که تومور در آن قرار دارد بستگی دارد. به عنوان مثال، جراحی تومورهایی که در اعصاب بینایی ایجاد شده‌اند، ممکن است با خطر نابینایی همراه باشد.
- پرتودرمانی
در پرتودرمانی با استفاده از اشعه‌هایی با انرژی بالا مثل اشعه‌ی ایکس یا پروتون، اقدام به نابود کردن سلول‌های تومور می‌کنند. پرتودرمانی می‌تواند با استفاده از دستگاهی در خارج از بدن یا با قرار دادن پرتو در درون بدن و در نزدیکی تومور مغزی، انجام شود.
پرتودرمانی می‌تواند بر یک ناحیه از مغز و جایی‌که تومور واقع شده است انجام شود و یا می‌تواند بر کل مغز اثر بگذارد. پرتودرمانی کل مغز ،اغلب برای درمان سرطان‌هایی استفاده می‌شود که منشأ آن‌ها جای دیگری از بدن است و به مغز گسترش پیدا کرده است.
مشکلات پرتودرمانی بستگی به نوع و میزان پرتویی دارد که بیمار دریافت می‌کند. مشکلات شایع پرتودرمانی عبارتند از خستگی بیش از حد، سردرد، از دست رفتن حافظه و حساسیت پوست سر.
- شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی برای نابود کردن سلول‌های تومور استفاده می‌شود. داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند به‌صورت خوراکی و یا تزریقی داده شوند.
مشکلات شیمی‌درمانی به نوع دارو و مقدار داروهای تجویزشده بستگی دارد. این روش درمانی می‌تواند باعث ایجاد تهوع، استفراغ و ریزش مو شود.
