شقاق مقعد، بروز پارگی کوچکی در بافت نازک و مرطوب (مخاط) خطوط مقعدی است. شکاف مقعد عارضه‌ای است که ممکن ‌است در هنگام عبور مدفوع سفت و یا بزرگ ایجاد شود. شکاف‌های مقعد به طور معمول باعث ایجاد درد و خونریزی همزمان با حرکات روده می‌شوند. همچنین ممکن ‌است فرد در قسمت انتهایی مقعد، دچار گرفتگی عضله شود.

شقاق مقعد در نوزادان و نوجوانان بسیار شایع است، با این‌حال می‌تواند هر فردی را در هر سنی تحت‌تأثیر خود قرار دهد. بیشتر شکاف‌های مقعد با درمان‌های ساده مانند افزایش مصرف فیبر یا حمام‌ در آب ولرم بهبود می‌یابد. البته برخی از افراد مبتلا به شکاف مقعد ممکن ‌است برای درمان به دارو یا گاهی اوقات حتی به جراحی نیز نیاز داشته باشند.

علائم و نشانه‌ها

معمولاً علائم بروز شقاق مقعد شامل موارد زیر می‌شود:

• شکاف قابل مشاهده در پوست اطراف مقعد
• دردی که در هنگام حرکات روده شدت پیدا می‌کند.
• درد بعد از انجام حرکات روده که می‌تواند تا چندین ساعت ادامه یابد.
• برآمدگی جزئی یا مشاهده پوست جدا شده روی پوست نزدیک شکاف مقعد
• بعد از حرکات روده، خون قرمز روشن روی مدفوع یا کاغذ توالت مشاهده شود.

علل شایع

علت‌های شایع بروز شقاق مقعد شامل موارد زیر می‌شود:

• زایمان
• اسهال مزمن
• رابطه جنسی مقعدی
• عبور مدفوع بزرگ یا سفت
• یبوست و انقباض عضلات هنگام حرکات روده

علت‌هایی که به ندرت ممکن ‌است باعث بروز شقاق مقعد شوند:

• سیفیلیس
• بیماری سل
• سرطان مقعد
• اچ آی وی (ایدز)
• بیماری کرون یا بیماری‌های التهابی روده

عوامل تشدیدکننده خطر

عواملی که ممکن ‌است خطر ایجاد شکاف مقعد را افزایش دهند، عبارتند از:

• رابطه جنسی مقعدی
• زایمان. بروز شکاف‌های مقعدی در زنان پس از بارداری شایع است.
• سن. شقاق مقعد می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد اما این عارضه بیشتر در نوزادان و بزرگسالان میانسال دیده می‌شود.

• بیماری کرون. این بیماری التهابی روده باعث التهاب مزمن روده شده و با افزایش آسیب‌پذیری بافت کانال مقعدی، احتمال بروز شقاق مقعد را تا حد زیادی افزایش خواهد داد.
• یبوست. انقباض عضلات در هنگام انجام حرکات روده و عبور مدفوع سفت، خطر بروز پارگی مقعدی و شقاق مقعد را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.

عوارض احتمالی

عوارض جانبی شایع ابتلا به شقاق مقعد شامل موارد زیر می‌شود:

• بازگشت مجدد. در صورتی که فرد یک بار دچار شقاق مقعدی شده باشد، احتمال بروز مجدد این عارضه در او افزایش خواهد یافت.
• عدم بهبودی. شقاق مقعدی که در مدت هشت هفته بهبود پیدا نکرده باشد، مزمن محسوب شده و به درمان‌های بیشتری نیاز خواهد داشت.
• پارگی که عضلات اطراف را نیز درگیر کند. شقاق مقعد ممکن ‌است حلقه عضلانی اطراف مقعد را به سمت داخل کشیده و باعث افزایش علائم و شدت این عارضه شود. برای درمان این عارضه جانبی ممکن‌است به داروها یا جراحی برای کاهش درد نیاز باشد.

تشخیص

پزشک احتمالاً در مورد تاریخچه پزشکی سؤالاتی را مطرح کرده و برای تشخیص این عارضه، ناحیه مقعدی فرد را معاینه خواهد کرد. اغلب پارگی‌های ناحیه مقعدی به راحتی قابل مشاهده و تشخیص است. معمولاً این معاینه ساده، تنها چیزی است که برای تشخیص شقاق مقعد مورد نیاز خواهد بود. شقاق مقعدی حاد همانند یک بریدگی تازه و سطحی به نظر می‌رسد. اما شقاق مقعدی مزمن، بریدگی عمقی‎تری داشته و در قسمت‌های داخلی و بیرون شکاف زائده‌هایی مشاهده خواهد شد. در صورتی که بهبود شقاق بیش از 8 هفته طول بکشد، آن را به عنوان شقاق مزمن تلقی می‌کنند.

محل بروز شقاق می‌تواند تا حد زیادی علت بروز آن را نشان دهد. شقاقی که به جای قسمت بالا یا پایین در کناره‌های مقعد ایجاد شده باشد، احتمالاً نشان‌دهنده یک اختلال مثل بیماری کرون خواهد بود. پزشک در صورتی که به وجود بیماری‌های زمینه‌ای برای بروز شقاق مقعد مشکوک شود، آزمایش‌های زیر را تجویز خواهد کرد:

• آنوسکوپی

آنوسکوپ وسیله‌ای لوله شکل است که به داخل مقعد وارد می‌شود تا به پزشکان برای مشاهده محیط داخل روده و مقعد کمک کند.

• سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر

در این شیوه یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام سیگموئیدوسکوپ وارد راست روده خواهد شد. یک دوربین کوچک در سر لوله این دستگاه نصب شده و به پزشک برای دیدن داخل رکتوم کمک خواهد کرد. این آزمایش معمولاً فقط برای افرادی که زیر 50 سال سن داشته و در خطر ابتلا به بیماری‌های روده یا سرطان روده بزرگ نیستند، انجام خواهد شد.

• کولونوسکوپی

پزشک در این آزمایش یک لوله انعطاف‌پذیر را وارد روده می‌کند تا با استفاده از آن بتواند کل روده بزرگ را معاینه کند. این آزمایش نیز تنها در صورتی انجام می‌شود که سن فرد کمتر از 50 سال بوده یا عوامل خطری مثل سرطان روده بزرگ، علائم سایر بیماری‌ها یا علائم دیگری مثل درد شکم یا اسهال نداشته باشد.

درمان

اغلب شقاق مقعد بعد از انجام اقدامات مراقبتی لازم برای نرم نگه داشتن مدفوع مثل افزایش مصرف فیبر و مایعات طی چند هفته بهبود خواهد یافت. همچنین چندین بار خوابیدن در داخل وان آب گرم به مدت 10 تا 20 دقیقه در روز به بهبود حرکات روده و انبساط عضله مقعدی کمک کرده و باعث می‌شود تا روند بهبودی این عارضه با سرعت بیشتری طی شود.

اما در صورتی‌که علائم شقاق مقعد با این اقدامات بهبود نیافت، ممکن‌است به درمان‌های دیگر نیاز باشد.

• درمان‌های غیرجراحی

پزشک ممکن‌است درمان‌های زیر را برای شقاق مقعد توصیه کند:

• کرم‌های بی‌حسی موضعی. این کرم‌ها ممکن ‌است برای تسکین درد ناشی از شقاق مقعد مفید باشد.
• تزریق بوتاکس. برای فلج کردن عضله اسفنکتر مقعد و برطرف کردن گرفتگی عضلانی مؤثر خواهد بود.
• داروهای فشارخون. این داروها نیز می‌توانند به آرام کردن عضله اسفنکتر مقعدی کمک کنند. این داروها ممکن ‌است به صورت خارجی یا موضعی تجویز شود.
• نیتروگلیسیرین موضعی. به منظور افزایش جریان خون در شکاف مقعدی، تقویت سرعت بهبود و کمک به آرامش عضلات اسفنکتر مقعدی، می‌توان از نیتروگلیسرین موضعی استفاده کرد. معمولاً در صورت عدم‌ موفقیت سایر اقدامات درمانی، نیتروگلیسیرین به عنوان یک گزینه درمانی در نظر گرفته می‌شود. عوارض جانبی استفاده از نیتروگلیسرین شامل سردرد می‌شود که در بعضی از موارد شدید خواهد بود.

• درمان‌های جراحی

اگر فرد دچار شقاق مقعدی مزمن شده و نسبت به درمان‌های دیگر مقاوم بوده یا علائم بسیار شدید باشد. پزشک ممکن‌است عمل جراحی را برای درمان شقاق مقعد توصیه کند. پزشکان معمولاً از روشی به نام اسفنکتروتومی ‌داخلی جانبی (LIS) برای درمان شقاق مقعد به شیوه جراحی استفاده می‌کنند. این روش شامل بریدن قسمت کوچکی از عضله اسفنکتر مقعد است که برای کاهش گرفتگی، درد و افزایش سرعت بهبود انجام می‌شود. مطالعات نشان داده است که در صورت بروز شقاق مزمن، انجام عمل جراحی مؤثرترین شیوه درمانی خواهد بود. با این‌حال عمل، جراحی ممکن‌ است با خطر بروز بی‌اختیاری همراه باشد.