زخم‌های دستگاه گوارش، زخم‌های باز هستند که در پوشش داخلی مری، معده و قسمت بالای روده‌ی کوچک بروز می‌کنند. یکی از مهم‌ترین علائم این بیماری، درد شکم می‌باشد. این زخم‌ها چند نوع هستند که عبارتند از:

• زخم معده که در داخل معده رخ می‌دهد.
• زخم مری که بر روی دیواره‌ی داخلی مری رخ می‌دهد (مری یک لوله‌ی توخالی است که غذا را از حلق به معده هدایت می‌کند).
• زخم اثنی‌عشر که در داخل قسمت بالایی روده‌ی کوچک به وجود می‌آیند.

اکثر مردم تصور می‌کنند که غذاهای ادویه‌دار یا مشاغل پراسترس باعث بروز زخم معده می‌شوند. اما امروزه پزشک‌ها می‌دانند که عفونت‌های باکتریایی یا برخی داروها و نه استرس یا رژیم‌غذایی احتمال بروز زخم معده را افزایش می‌دهند.

علائم و نشانه‌ها

درد یکی از شایع ترین علائم زخم معده می‌باشد که به خاطر وجود زخم شروع شده و به وسیله‌ی اسید معده شدت می‌یابد. درد ناشی از زخم معده ممکن ‌است با موارد زیر همراه باشد:

• در ناحیه‌ی ناف تا سینه این درد احساس می‌شود.
• در صورت خالی بودن معده درد شدیدتر می‌شود.

• درد ناشی از زخم معده شب‌ها خیلی شدید می‌شود.
• خوردن بعضی غذاها و مصرف برخی داروهای کاهش‌دهنده‌ی اسید معده درد را تا حدی تسکین می‌دهد.
• این درد ممکن ‌است چند روز متوقف شده و مجدداً شروع شود.
  علائم شدید زیر کمتر در زخم معده اتفاق می‌افتد:
• خون بالا آوردن که ممکن ‌است قرمز یا سیاه به نظر برسد.
• وجود خون تیره در مدفوع یا مدفوع سیاه یا قیری
• تهوع یا استفراغ
• کاهش وزن بدون دلیل
• تغییرات اشتها

علل شایع

زخم‌های گوارشی زمانی به وجود می‌آیند که اسید با دیواره‌ی داخلی دستگاه گوارش، مری، معده و روده‌ی کوچک، برخورد دارد. اسید می‌تواند سوراخ دردناکی را ایجاد کند که احتمال خونریزی آن نیز وجود دارد.
دستگاه گوارشی با یک لایه‌ی مخاطی پوشانده شده که از این اندام در مقابل اسید محافظت می‌کند. اما اگر مقدار اسید افزایش یابد یا میزان لایه‌ی مخاطی کاهش یابد، احتمال ابتلا به زخم معده نیز بیشتر می‌شود. دلایل افزایش اسید یا کاهش ماده‌ی مخاطی عبارتند از:

• نوعی باکتری: باکتری هلیکوباکترپیلوری معمولاً در لایه‌ی مخاطی موجود می‌باشد. این لایه‌ی مخاطی از بافت‌های معده و روده‌ی کوچک محافظت می‌کند. معمولاً این باکتری باعث هیچ‌گونه مشکلی نمی‌شود، اما گاهی باعث التهاب دیواره‌ی داخلی معده شده و باعث ایجاد زخم می‌شود. چگونگی گسترش این باکتری مشخص نشده است. یکی از روش‌های گسترش آن، انتقال از شخصی به شخص دیگر از طریق تماس‌های نزدیک مانند بوسیدن، می‌باشد. به علاوه باکتری پیلوری از طریق آب و غذا نیز جذب می‌شود.
• استفاده‌ی مکرر از ضددردهای خاص: استفاده‌ی بیش از حد از برخی داروهای ضددرد موجود در بازار ممکن ‌است باعث آسیب رساندن و التهاب دیواره‌ی داخلی معده و روده‌ی کوچک شوند. زخم معده بیشتر در بین افراد مسنی رایج است که داروهای زیاد مصرف می‌کنند یا افرادی که برای درمان آرتروز از داروهای ضددرد مصرف می‌کنند.
• دیگر داروها: داروهای دیگری که منجر به زخم معده می‌شوند، داروهایی هستند که برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

عوامل تشدیدکننده خطر

عوامل تشدیدکننده در بروز زخم گوارش عبارتند از:

• سیگار کشیدن: این عامل ابتلا به زخم معده را در افراد مبتلا به عفونت باکتری پیلوری، افزایش می‌دهد.
• نوشیدن مشروبات الکلی: الکل لایه‌ی مخاطی معده را تحریک کرده و از بین می‌برد و میزان اسید معده را افزایش می‌دهد.

عوارض احتمالی

درمان نکردن زخم معده عوارض زیر را در پی خواهد داشت:

• خونریزی داخلی: خونریزی ممکن ‌است به مرور زمان و به کندی اتفاق بیفتد که به شکل کم‌خونی آشکار می‌شود. همچنین خونریزی ممکن ‌است خیلی شدید باشد که منجر به بستری شدن فرد در بیمارستان شده و نیاز به انتقال خون باشد. خونریزی شدید باعث بالا آوردن خون یا سیاه و قیری شدن مدفوع می‌شود.
• عفونت: زخم معده باعث ایجاد سوراخ در معده یا روده‌ی کوچک می‌شود که این امر خطر بروز عفونت‌های جدی در حفره‌ی شکمی‌ را نیز افزایش می‌دهد.
• بافت زخم: زخم معده می‌تواند بافت‌هایی تولید کند که مسیر غذا را در دستگاه گوارش مسدود می‌کنند و باعث سیر شدن زود هنگام، استفراغ و کاهش وزن می‌شوند.

تشخیص

برای تشخیص زخم گوارشی، آزمایش‌هایی روی فرد انجام می‌شود که عبارتند از:

• آزمایش‌هایی برای باکتری‌ پیلوری
  پزشک آزمایش‌هایی را تجویز خواهد کرد که وجود باکتری پیلوری را در بدن فرد بررسی کند. به این منظور خون، تنفس و مدفوع فرد مورد آزمایش قرار می‌گیرند. این‌که کدام‌یک از این موارد مورد آزمایش قرار بگیرند، بستگی به وضعیت فرد دارد.

• برای آزمایش تنفس، فرد نوشیدنی یا غذایی می‌خورد که حاوی کربن رادیواکتیو باشد. باکتری پیلوری این ماده را در درون معده می‌شکند. سپس فرد در یک کیسه‌ی پلاستیکی فوت کرده و آن کیسه نیز بسته می‌شود. اگر فرد دچار عفونت مربوط به این باکتری باشد، نمونه‌ی نفس وی حاوی کربن رادیواکتیو است که به شکل دی‌اکسیدکربن درآمده است.

• استفاده از یک محدوده برای معاینه‌ی قسمت فوقانی سیستم گوارشی (آندوسکوپی)
  در زمان آندوسکوپی، پزشک یک لوله‌ی خالی که با یک دوربین مجهز شده را وارد گلوی بیمار و سپس مری، معده و روده‌ی کوچک وی می‌کند. با استفاده از این فناوری پزشک سعی در یافتن زخم‌های موجود در دستگاه گوارش دارد.
• اگر پزشک زخمی‌ را کشف کند، می‌تواند نمونه‌هایی از بافت آن را برای بررسی بیشتر در آزمایشگاه بردارد. نمونه‌برداری (بیوپسی) نیز قادر است حضور باکتری هلیکوباکترپیلوری را در معده‌ی شخص تشخیص دهد.
  در صورتی‌که سن فرد بیمار بالا باشد و علائم خونریزی در وی مشاهده شده باشد و همچنین اخیراً دچار کاهش وزن شده یا در خوردن دچار مشکل شده باشد، پزشک آندوسکوپی را برای وی تجویز خواهد کرد.
• اشعه‌ی ایکس برای قسمت فوقانی سیستم گوارشی
  اشعه‌ی ایکس تصاویری از مری، معده و روده‌ی کوچک ارائه می‌دهد. در زمان استفاده از اشعه‌ی ایکس شخص مایع سفیدی می‌خورد (این ماده حاوی باریوم می‌باشد) که این مایع سیستم گوارش را پوشانده و به این ترتیب زخم‌ها به راحتی قابل مشاهده می‌شوند.

درمان

چگونگی درمان زخم معده بستگی به علت آن دارد. درمان‌ها عبارتند از:

• تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها برای از بین بردن باکتری پیلوری: اگر این باکتری در دستگاه گوارش یافت شود، پزشک برای از بین بردن آن ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را تجویز خواهد کرد. احتمالاً مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای کاهنده‌ی اسید معده، تا دو هفته طول بکشد.
• داروهایی که تولید اسید را متوقف کرده و بهبود را سرعت می‌بخشند: داروهای مهارکننده با متوقف کردن کارکرد بخشی از سلول‌های معده، باعث می‌شوند تولید اسید معده بسیار کم شود.
• داروهایی که تولید اسید را کاهش می‌دهند: مسدود کننده‌های اسید میزان اسید وارد شده به سیستم گوارش را کاهش می‌دهند که این امر باعث بهبود سریع‌تر زخم‌های معده و سیستم گوارشی می‌شود.
• آنتی‌اسیدهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند: پزشک یک داروی آنتی‌اسید برای افراد مبتلا به زخم معده تجویز می‌کند. آنتی‌اسیدها می‌توانند اسید موجود در معده را خنثی کرده و درد را به سرعت تسکین دهند. عوارض جانبی مربوط به این دارو عبارتند از یبوست یا اسهال (که بستگی به ترکیبات اصلی دارو دارد). آنتی‌اسیدها فقط باعث کاهش درد می‌شوند و در بهبود این بیماری کمکی نمی‌کنند.
• داروهایی که از دیواره‌ی داخلی معده و روده‌ی کوچک محافظت می‌کنند: در برخی موارد پزشک داروهایی را تجویز می‌کند که از بافت‌های داخلی معده و روده‌ی کوچک محافظت می‌کند.

درمان‌های زخم معده معمولاً موفقیت‌آمیز است. اما اگر علائم بیماری شدید باشند و یا با وجود اتمام دوره‌ی درمان، همچنان علائم مشاهده می‌شود، پزشک برای کشف علت اصلی این امر، آندوسکوپی را تجویز خواهد کرد.
علاوه بر این برای اطلاع از میزان بهبود زخم معده، پس از اتمام دوران درمان نیز پزشک آندوسکوپی را توصیه خواهد کرد. در مورد دیگر آزمایش‌های مربوط به پس از دوره‌ی درمانی، حتما با پزشک مشورت شود.

مشکلات گوارشی و زخم‌های معده که درمان نمی‌شوند، زخم‌های مقاوم به درمان نامیده می‌شوند. دلایل زیادی برای مقاومت این زخم‌ها به درمان وجود دارند که عبارتند از:

• مصرف نکردن داروها طبق دستورالعمل پزشک
• وجود باکتری‌های پیلور که در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند.

• مصرف مداوم تنباکو
• مصرف مداوم ضددردهایی که احتمال بروز زخم معده را افزایش می‌دهند.

درمان زخم‌های مقاوم به طور کل شامل حذف عواملی است که در درمان این بیماری تداخل دارند و به علاوه استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز توصیه می‌شود.