گاستریت یا التهاب معده یک اصطلاح عمومی برای گروهی از بیماری‌ها وشرایطی است که منجر به التهاب پوشش محافظ معده می‌شوند. گاستریت اغلب نتیجه عفونت باکتریایی است که بیشتر از زخم‌های معده ایجاد می‌شود. علاوه بر آن، استفاده منظم از داروهای مسکن و نوشیدن زیاد الکل می‌تواند منجر به بروز گاستریت شود.

التهاب معده ممکن است ناگهانی و شدید باشد که در این صورت به آن گاستریت حاد گفته می‌شود و یا به مرور زمان به آرامی در طولانی مدت ظاهر شود که به گاستریت مزمن معروف است و اگر درمان نشود ممکن است سال‌ها ادامه یابد. در برخی موارد، التهاب معده (گاستریت) می‌تواند منجر به زخم معده شده و خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. با این حال، برای اکثر افراد، این بیماری با درمان به موقع به سرعت بهبود می‌یابد.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های التهاب معده (گاستریت)، عبارتند از:

• احساس پر بودن در قسمت بالای شکم بعد از خوردن غذا
• احساس درد یا سوزش در قسمت بالای شکم که ممکن است با خوردن غذا بدتر یا بهتر شود.
• استفراغ
• حالت تهوع

گاستریت همیشه باعث بروز علائم شاخص نمی‌شود. تقریباً هر کسی ممکن است در طول دوره‌ای سوء هاضمه و سوزش معده داشته باشد و سوء هاضمه در بیشتر مواقع کوتاه مدت است و نیازی به درمان ندارد. اما اگر علائم و نشانه‌های گاستریت بیشتر از یک هفته طول بکشند فرد باید به پزشک مراجعه کند. اگر فرد پس از مصرف نسخه‌های دارویی یا داروهای بدون نسخه، به خصوص آسپرین یا سایر داروهای تسکین دهنده درد دچار ناراحتی معده می‌شود باید این موضوع را به پزشک خود بگوید و در صورت بروز علائمی مانند استفراغ خونی، خون در مدفوع و یا مدفوع تیره، سریعا باید به پزشک مراجعه کند.

علل شایع

گاستریت، التهاب پوشش معده است. نقاط ضعیف شده و یا آسیب دیده معده که از دیواره معده در برابر مخاط آن محافظت می‌کند موجب می‌شود که آنزیم‌های گوارشی بتوانند به معده آسیب رسانده و آن را ملتهب کند. تعدادی از بیماری‌ها و شرایط‌ها مانند حمله بیماری کرون و سارکوئیدوز می‌توانند خطر ابتلا به التهاب معده را افزایش دهند. علاوه بر آن داشتن بافت معده نازک یا آسیب دیده خطر ابتلا به التهاب را تا حدودی افزایش می‌دهد.

عفونت باکتریایی

اگرچه عفونت با هلیکوباکتر پیلوری از شایع‌ترین عفونت‌های انسانی در سراسر جهان است اما فقط برخی از افراد مبتلا به این عفونت دچار گاستریت یا سایر اختلالات دستگاه گوارش فوقانی می‌شوند. پزشکان معتقدند آسیب‌پذیری در برابر باکتری می‌تواند به دلیل انتخاب سبک زندگی مانند سیگار کشیدن و رژیم غذایی نادرست به ارث برسد.

استفاده مداوم از داروهای مسکن

تسکین‌دهنده درد رایج مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند هم موجب گاستریت حاد و هم مزمن شوند. استفاده از این داروهای تسکین‌دهنده درد به طور مرتب یا مصرف زیاد آن‌ها ممکن است ماده اصلی محافظت‌کننده از بافت پوششی معده را کاهش دهند.

افزایش سن

سالمندان بیشتر درمعرض خطر ابتلا به التهاب معده قرار دارند زیرا با افزایش سن، بافت معده آن‌ها تمایل به سست و ضعیف شدن دارد و از طرفی هم شیوع بیماری‎‌هایی مانند عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا اختلالات دستگاه ایمنی بدن در بین سالمندان نسبت به افراد دیگر بیشتر است.

استفاده بیش از حد از الکل

الکل می‌تواند بافت داخلی معده را تحریک کرده و آن را از بین ببرد و معده را در برابر آنزیم‌های گوارشی آسیب‌پذیرتر کند. استفاده بیش از حد از الکل به احتمال زیاد باعث گاستریت حاد می‌شود.

استرس

استرس شدید به دلیل جراحی‌های بزرگ، آسیب دیدگی، سوختگی یا عفونت‌های شدید می‌تواند باعث التهاب معده حاد شود.

گاستریت خود ایمنی

این نوع گاستریت هنگامی اتفاق میفتد که بدن به سلول‌هایی که بافت پوششی معده را تشکیل می‎‌دهند حمله کند و سد محافظ معده را از بین ببرد. گاستریت خود ایمنی در مبتلایان به سایر اختلالات خود ایمنی از جمله بیماری هاشیموتو و دیابت نوع 1 شیوع بیشتری دارد و می‎‌تواند با کمبود ویتامین ب 12 همراه باشد.

سایر بیماری‌ها و شرایط

التهاب ممکن است با سایر شرایط پزشکی، از جمله ایدز، بیماری کرون و عفونت‌های انگلی همراه باشد.

عوارض احتمالی

التهاب معده، در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به زخم و خون‌ریزی معده شود. برخی از اشکال گاستریت مزمن ممکن است خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند، اما این موارد به ندرت رخ می‌دهد. برهمین اساس بیمار باید در صورت علائم بهبودی التهاب معده، علیرغم درمان، به پزشک مراجعه کند.

تشخیص

اگرچه پزشک با بررسی علائم و تاریخچه پزشکی و انجام معاینات می‌تواند التهاب معده را تشخیص دهد اما ممکن است یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را برای تشخیص علت دقیق آن تجویز کند:

پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای تعیین و یا رد کردن ابتلا به عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری توصیه کند. نوع آزمایش به وضعیت بیماری فرد بستگی دارد. این باکتری ممکن است با یک آزمایش خون، آزمایش مدفوع یا تست تنفس تشخیص داده شود. برای آزمایش تنفس، فرد یک لیوان کوچک از مایع شفاف و بی‌مزه که حاوی کربن رادیواکتیو است می‌نوشد. هلیکوباکتر پیلوری مایع را در معده تجزیه می‌کنند. سپس، بیمار درون کیسه‌ای نفس می‌کشد. در صورت آلوده بود فرد به هلیکوباکتر پیلوری کربن رادیواکتیو در نمونه تنفس بیمار قابل تشخیص است.

آندوسکوپی

در طی آندوسکوپی، پزشک یک لوله انعطاف‌پذیر مجهز به یک لنز (آندوسکوپ) را به پایین گلو و درون مری، معده و روده کوچک بیمار منتقل می‌کند. با استفاده از آندوسکوپ، پزشک علائم التهاب را بررسی کرده و در صورت یافتن ناحیه مشکوک، نمونه‌های کوچک بافت (بیوپسی) را برای معاینه نمونه‌برداری، از بافت معده جدا می‌کند. بیوپسی همچنین می‌تواند وجود  هلیکوباکتر پیلوری را در معده تشخیص دهد.

پرتونگاری دستگاه گوارش فوقانی

پرتونگاری از دستگاه فوقانی همراه با بلع باریم برای تشخیص و یافتن ناهنجاری‌ها تصاویری از مری، معده و روده بیمار انجام می‌گیرد. در برخی مواقع برای تشخیص بهتر زخم‌های معده احتمالی پزشک ممکن است بلع باریم را تجویز کند.

درمان

درمان گاستریت بستگی به علت اصلی آن دارد. گاستریت حاد ناشی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی یا الکل ممکن است با قطع استفاده از این مواد تسکین یابد.