مدیریت بیماری
جراحی استومی
استومی یک جراحی برای ایجاد یک راه نفوذ است که از یک ناحیه درون بدن به خارج انجام می‌شود. جراحی استومی، یک روش درمانی برای بیماری‌های خاصی از سیستم گوارشی یا ادراری است. اندام مدنظر برای انجام این روش می‌تواند روده کوچک، روده بزرگ، راست‌روده یا مثانه باشد. با استومی، یک راه جدید برای خروج مواد زائد از بدن ایجاد می‌شود.
انواع مختلفی از استومی وجود دارد، از جمله:
- ایلئواستومی: پایین روده کوچک به استوم متصل می‌شود.
- کلستومی: روده بزرگ به استوم متصل است.
- یورستومی: لوله‌هایی که ادرار را به مثانه حمل می‌کنند، به استوم متصل می‌شوند.
دلایل انجام
- آسیب‌های ناشی از ضربه به شکم
- پس از عمل جراحی سرطان‌های راست روده (رکتوم) و روده بزرگ
- پس از جراحی و حذف تمام روده بزرگ و مقعد به علت سرطان
- پس از برداشتن روده بزرگ و اتصال روده باریک به مقعد
- پس از حذف روده بزرگ به علت کولیت
- بیماری‌های مادرزادی دستگاه گوارش
- عوارض دیررس اشعه درمانی
عوارض احتمالی
- تحریک پوستی
- نشت مکرر مدفوع
- تغییر رنگ استوما و اگزما و التهاب پوست در اطراف استوما
- خونریزی شدید از استوما
- عفونت‌های قارچی و باکتریایی
- تنگی استوما
- بیرون‌زدگی استوما
- فرورفتگی استوما
آمادگی قبل از مداخله
- تعیین محل استوما
- آموزش کافی به بیمار برای زندگی با استومی
- اقدامات لازم قبل از جراحی مانند خالی کردن محتویات رودهها و رعایت رژیم‌غذایی خاص
- انتخاب محل استوما
بهترین محل برای ایجاد استوما جایی است که فرد به‌راحتی آن را ببیند و بتواند از آن مراقبت نماید و عوارض بعدی نداشته باشد.
روش انجام
- جراحی خارج کردن راست روده (رکتوم) از پرینه و شکم
این عمل در سرطان قسمتهای تحتانی رکتوم به کار میرود. در این روش جراح مجرای مقعدی و بخش انتهایی کولون سیگموئید را خارج می‌کند و برای بیمار کلستومی انتهایی دائمی تعبیه می‌شود. پس از این جراحی، بیمار در ناحیه پرینه نیز دارای برش جراحی است.
در این جراحی به دلیل دست‌کاری‌های انجام‌شده در پرینه، احتمال مشکلات جنسی دائمی یا موقت و همچنین احتمال عفونت زخم ناحیه پرینه وجود دارد. در این روش کلستومی در ربع تحتانی چپ شکم قرار میگیرد و مدفوع فرم گرفته و سفت از استوما خارج می‌شود. به دلیل فرم داشتن و سفت بودن مدفوع بهتر است از کیسههای ته بسته استفاده شود.
- جراحی پیوند روده کوچک به مقعد
یکی از اعمال جراحی مهمی که امروزه شیوع زیادی پیدا کرده است، عمل جراحی پیوند روده کوچک به مقعد (آناستوموز ایلئوآنال) است. در این عمل، بخش انتهایی روده کوچک یعنی ایلئوم را به شکل مخزنی برای نگهداری مدفوع درمی‌آورند و آن را به مقعد می‌دوزند.
با توجه به چگونگی ایجاد مخزن، این عمل انواع مختلفی دارد که بر اساس آن نامگذاری می‌شود. بیمارانی که تحت این عمل قرار میگیرند به استومای دائمی نیاز ندارند و مدفوع آن‌ها از طریق مقعد دفع می‌شود ولی قوام شلتری دارد و دفعات اجابت مزاج آن‌ها بیشتر است.
تعداد کمی از افراد کاندید این عمل جراحی هستند و یکی از مهمترین عوامل دخیل در انتخاب بیمار برای این جراحی، سالم بودن مقعد و ماهیچههای اطراف آن است. این عمل ممکن‌است با توجه به نظر پزشک و سلامت بیمار در یک، دو یا سه مرحله انجام شود.
در یکی از این مراحل ممکن‌است یک ایلئوستومی موقت برای بیمار تعبیه شود که برای چند هفته یا چند ماه عمل دفع از طریق آن صورت میگیرد. به‌این‌ترتیب جای بخیهها دست‌نخورده باقی می‌ماند و سریع‌تر بهبود مییابد.
این عمل جراحی به هیچ‌وجه برای مبتلایان به بیماری کرون انجام نمی‌شود، چون بیماری کرون مجدداً عود می‌کند. مهمترین عارضه این جراحی، التهاب قسمتی از ایلئوم (قسمت انتهایی روده کوچک) است که به‌صورت مخزن یا کیسه درمی‌آید. گاهی این التهاب به حدی شدید می‌شود و بیمار را آزار می‌دهد که منجر به ایجاد ایلئوستومی دائمی میگردد.
- مجرای ایلئوم
از معمول‌ترین نوع این جراحی، یوروستومی دائمی‌است و پس از برداشتن کامل مثانه ایجاد می‌شود. در این جراحی از بخش کوچکی از روده کوچک (ایلئوم) استفاده می‌شود. این قطعه از روده کوچک به‌عنوان مجرایی برای انتقال ادرار از کلیهها به سمت استوما مورد استفاده قرار میگیرد. درواقع همین بخش از روده برای ایجاد ایلئوستوما نیز مورد استفاده قرار میگیرد و به همین دلیل است که استومای ایجاد شده کاملاً شبیه ایلئوستومی است. تنها تفاوت آن با ایلئوستومی این است که از این استوما ادرار دفع می‌شود.
معمولاً اغلب جراحان ترجیح میدهند برای ایجاد یوروستومی دائمی، هنگامی‌که مثانه به‌طور کامل خارج‌شده است، از این روش استفاده کنند.
- جراحی‌هارتمن
یکی دیگر از اعمال جراحی که منجر به ایجاد استومای موقت می‌شود، عمل جراحی‌هارتمن است. این جراحی منجر به ایجاد یک استومای موقت می‌شود و قسمت دوم لوله گوارش به سادگی بخیه می‌شود و در داخل شکم قرار میگیرد تا بعد دوباره دو سر روده دوخته شود.
برداشتن کلستومی موقت به علت ایجاد آن بستگی دارد. به‌طور معمول کلستومی موقت ایجاد می‌شود تا به بخش آسیب‌دیده روده بیمار اجازه استراحت و بهبود بدهد. پس از رفع التهاب، میتوان روده را به شکل طبیعی خود بازگرداند.
اغلب اوقات جراحان در انجام این کار عجله نمیکنند و به روده فرصت کافی برای التیام میدهند. زمان مورد نیاز برای التیام روده به عواملی مانند وضعیت سلامت بیمار، وجود بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری قلبی‌عروقی، سوءتغذیه، بیماری‌های نقص ایمنی، استفاده از داروهای خاص، شیمیدرمانی، رادیوتراپی و… بستگی دارد. جراح از ابتدا باید در مورد زمان انجام این کار با بیمار صحبت و با توجه به وضعیت وی این زمان را مشخص کند. معمولاً این زمان بین 8 تا 12 هفته پس از ایجاد کلستومی موقت طول میکشد و در شرایط حاد ممکن‌است بیشتر نیز باشد. حتی در بعضی موارد با توجه به موقعیت بیمار ممکن‌است استومی موقت به نوع دائمی تغییر یابد.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- پوست اطراف استوما را با آب و صابون بدون چربی تمیز و خشک نمایید.
- موهای اطراف استوما را با قیچی کوتاه کنید.
- جهت پیشگیری از تعویض مکرر کیسه میتوان از کیسه دوتکه استفاده نمود.
- کیسه یک‌تکه می‌تواند 3- 1 روز روی پوست بماند.
- کیسه دوتکه می‌تواند 10- 7 روز روی پوست بماند.
- جهت درمان آسیب پوستی از پانسمان استفاده نمایید.
- رژیم‌غذایی متعادل و متناسب با شلی مواد دفعی داشته باشید.
- آهسته غذا بخورید و به‌خوبی غذا را بجوید.
- بعضی از غذاها در سیستم گوارشی تولید گاز می‌کند مانند: حبوبات، کلم، غلات، خیار، قارچ، اسفناج، آبجو، ماءالشعیر و نوشابه‌های گازدار
- بعضی از غذاها تولید بو می‌کنند مانند: انواع کلم، تخم‌مرغ، ماهی، سیر، پیاز و ادویه
- کارهایی که باعث ایجاد گاز در روده می‌شود: سیگار کشیدن، آدامس جویدن، نوشیدن چای و سریع غذا خوردن.
- غذاهایی که بو را از بین می‌برند: آب‌پرتقال، آب گوجه‌فرنگی، جعفری و ماست.
- جهت رفع اسهال مواد غذایی مانند: سیب، موز، فیبر، برنج، شیرجوشیده، انواع ماکارونی و رشته، ماست و نان تست مصرف کنید.
- جهت رفع یبوست احتمالی از آب انگور، حبوبات سبز، آلو و اسفناج استفاده کنید.
- از خوردن غذاهای پرفیبر در دو ماه اول خودداری نمایید مانند: قارچ، کرفس، سبزیجات، گل کلم، ذرت، انگور، سیب‌زمینی، آجیل و سوسیس.
- استفاده از بعضی داروها باعث تغییر رنگ، بو و غلظت مدفوع می‌شود. آنتی‌اسیدها باعث یبوست یا اسهال می‌شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن‌است باعث نازک شدن قطر مدفوع شود و یا موجب بروز اسهال شوند.
- بعد از عمل و ایجاد ایلئوستومی‌هرگز از ملین استفاده نکنید زیرا باعث آبکی شدن مدفوع و از دست دادن الکترولیت‌های بدن می‌شود.
- داشتن ایلئوستومی مانع فعالیت‌های بدنی و تمرینات ورزشی نمی‌شود.
- از ورزش‌های سنگین و وزنه‌برداری اجتناب کنید.
- ورزش‌های که می‌توانید انجام دهید شامل این موارد می‌باشند: شنا، پیاده‌روی، اسکی، تنیس، والیبال و قایق‌رانی.
- بهتر است قبل از شنا کیسه خود را تخلیه نمایید.
- زمان لازم جهت بهبودی کامل 6 تا 8 هفته می‌باشد.
- مسافرت با هواپیما و فشار هوا بر استوما تأثیری ندارد.
- به هنگام مسافرت به‌اندازه مورد نیاز کیسه همراه خود داشته باشید. لوازم ایلئوستومی خود را داخل کیف‌دستی بگذارید.
- لوازم ضروری جهت خروج از منزل شامل پنبه، دستمال‌کاغذی، دستکش، یک نوع کیسه ته باز، قیچی، روزنامه و نایلون تیره است.
- قبل از هر نوع ارتباط جنسی کیسه ایلئوستومی خود را تخلیه کنید.
- فعالیت جنسی به شما و استومای شما آسیبی نخواهد رساند.
- از کیسه کوچک‌تر در حین فعالیت جنسی استفاده کنید.
- از کیسه مات و پوشش‌دار استفاده کنید.
- یک خانم با داشتن ایلئوستومی می‌تواند پس از بهبودی کامل حاملگی داشته باشد.
- کیسه استومی از نظر شما پنهان نیست. هنگامی‌که خود را در آینه نگاه می‌کنید آن را در زیر لباستان می‌بینید. ممکن‌است تصور کنید صداهایی که در استومای شما ایجاد می‌شود بلند است و همه آن را می‌شنوند. باید بدانید که هیچ‌کس متوجه استومای شما نمی‌شود، مگر اینکه خودتان به آن‌ها بگویید. به‌محض اینکه به استوما عادت کردید، ترفندهای پنهان نگه‌داشتن کیسه و کم کردن صداهای آن را یاد می‌گیرید.
- هنگامی‌که یک سوم از کیسه پر شد آن را تخلیه کنید. این امر باعث می‌شود که کیسه کمتر در زیر لباستان برآمده شود.
- با پرستار استومی خود مشورت کنید تا مناسب‌ترین سیستم کیسه‌ای را به شما پیشنهاد کند.
- اگر در هنگام تخلیه کیسه نگران پخش شدن بو هستید، از پرستار استومی خود کمک بگیرید یا از فروشگاه‌های عرضه‌کننده وسایل استومی، اسپری یا دئودورانت تهیه کنید.
- از شخصی که با او راحتید خواهش کنید که در مورد اینکه آیا کیسه از زیر لباستان مشخص است یا اینکه صداهای کیسه شنیده می‌شود، نظر بدهد.
- توجه داشته باشید که در بدن همه انسان‌ها صدا و بو ایجاد می‌شود. اجازه ندهید ترس از اینکه چه چیزی ممکن‌است اتفاق بیفتد، روزتان را خراب کند
- اگرچه به علت برآمدگی محل استوما پوشیدن بعضی از لباس‌ها مشکل‌تر است، اما پوشیدن هیچ لباسی ممنوع نیست. بستن کمربندهای سفت و محکم در استوما ایجاد محدودیت می‌کند. به‌هرحال بهتر است که پوشیدن انواع لباس‌ها را امتحان کنید.
- اجازه ندهید که داشتن استومی شما را از پوشیدن لباس‌های تنگ بازدارد. می‌توانید این نوع لباس‌ها و مایوی شنای مخصوص استومیت‌ها را از فروشگاه‌های ویژه تهیه کنید.
- با استومیت‌های دیگر در ارتباط باشید و از تجربیات و ایده‌های انجمن‌های اینترنتی در جهت افزایش اعتماد به‌نفس خود استفاده کنید. از این طریق می‌توانید پاسخ سؤالاتی را که نمی‌توانید از پزشک یا پرستار خود بپرسید، به دست بیاورید و به پیشنهادهای موجود جهت پذیرش زندگی با استومی دسترسی پیدا کنید.
- جلسات معاینه و ملاقات با پزشکتان را دنبال کنید.
مراجعه به پزشک
- حالت تهوع شدید و استفراغ
- درد شدید شکمی که بهتر نمی‌شود.
- تب
- اختلال در انجام عمل دفع
- تغییر رنگ مجرای استومی
- تورم و خونریزی
- سایر موارد نگران کننده و یا اورژانسی
