مغز استخوان همان بافت و مایعات اسفنجی است که درون برخی از استخوان‌های بزرگ بدن قرار دارد و جایی است که سلول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها، از سلول‌هایی به نام “سلول‌های بنیادی” ساخته می‌شوند.

بیوپسی (نمونه برداری) مغز استخوان روشی برای جمع‌آوری و معاینه مغز استخوان است که می‌تواند سلامت مغز استخوان و طبیعی بودن مقادیر سلول‌های خونی را بررسی کند.

 پزشکان از این روش‌ها برای تشخیص و نظارت بر بیماری‌های خونی و مغز، از جمله برخی سرطان‌ها و همچنین تب با منشا ناشناخته استفاده می‌کنند. مغز استخوان دارای یک بخش مایع و یک قسمت جامد است. در بیوپسی مغز استخوان، پزشک از سوزن برای برداشتن نمونه‌ای از قسمت جامد آن استفاده می‌کند.

دلایل انجام

پزشک برای بررسی وضعیت مغز استخوان و سلول‌های خونی ممکن است بیوپسی مغز استخوان را تجویزکند.

بیوپسی به تعیین علت برخی از ناهنجاری‌ها کمک می‌کند. از دلایل انجام این روش تشخیصی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نظارت بر درمان بیماری
• تب با منشاء ناشناخته
• بررسی سطح آهن و سوخت و ساز بدن
• تعیین مرحله یا میزان پیشرفت یک بیماری
• تشخیص بیماری یا وضعیتی مربوط به مغز استخوان یا سلول‌های خونی
• کم خونی
• سرطان خون یا مغز استخوان از جمله لوسمی‌ها، لنفوم‌ها و میلوماهای متعدد
• هموکروماتوز، نوعی اختلال ژنتیکی است که در آن آهن زیاد در خون جمع می‌شود.
• بیماری سلول‌های خونی مانند لوکوپنی، لکوسیتوز، ترومبوسیتوپنی، ترومبوسیتوز
• سرطان‌هایی که از ناحیه دیگری بدن منتشر می‌شوند مانند سرطان منتشر شده پستان در مغز استخوان

عوارض احتمالی

معاینات مغز استخوان به طور کلی روش‌های بی‌خطری هستند و به ندرت باعث بروز عوارض جانبی می‌شوند.

اما در برخی موارد با عوارض زیر همراه هستند:

• ناراحتی و درد طولانی مدت در محل بیوپسی و نمونه‌گیری
• عفونت، به ویژه در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند.
• خون‌ریزی بیش از حد، به ویژه در افرادی که تعداد کم پلاکت دارند. که ممکن است فرد به تزریق خون نیاز پیدا کند.

آمادگی پیش از مداخله

معاینات مغز استخوان اغلب به صورت سرپایی انجام می‌شوند و معمولاً نیاز به آماده‌سازی خاصی ندارد.

بهتر است قبل از انجام این آزمایشات، با نظر پزشک دستورالعمل‌های زیر را رعایت کنید:

ممکن است کمی قبل از انجام این آزمایش‌ها برای بررسی میزان لخته شدن خون به آزمایش خون نیاز داشته باشید. اگر داروهای تأثیرگذار بر لخته شدن خون مانند آسپیرین یا وارفارین مصرف می‌کنید، ممکن است به شما توصیه شود که یک هفته قبل از آزمایش، از مصرف این داروها خودداری کنید و یا دوز مصرفی خود را کاهش دهید. در صورتی که یکی از این داروها را مصرف می‌کنید قبل از نمونه‌برداری حتماً با پزشک خود صحبت کنید. اگر قبلاً واکنش آلرژی به بی‌حسی موضعی داشته‌اید، به پزشک خود بگویید. ممکن است لازم باشد قبل از انجام مراحل، فرم رضایت‌نامه را امضا کنید.

بیوپسی مغز استخوان در بیمارستان، درمانگاه یا مطب و توسط پزشک متخصص در زمینه اختلالات خونی (هماتولوژیست) یا سرطان (انکولوژیست) انجام می‌شود. معاینه مغز استخوان به طور معمول حدود 10 الی 30 دقیقه طول می‌کشد.

روش انجام

قبل از انجام بیوپسی مغز استخوان فشارخون و ضربان قلب بررسی و نوعی بی‌هوشی به شما داده می‌شود. اکثر افراد فقط به بی‌هوشی موضعی احتیاج دارند. اگر همراه با درد احساس اضطراب داشته باشید، ممکن است پزشک یک داروی آرام‌بخش تزریق کند. در ادامه آزمایش، مناطقی که پزشک سوزن بیوپسی را وارد می‌کند علامت‌گذاری و تمیز می‌شود. نمونه‌بافتی (بیوپسی) معمولاً از بالای لبه پشتی استخوان ران و در برخی موارد از جلوی باسن تهیه می‌شود.

قبل از انجام بیوپسی مغز استخوان باید لباس خود را به لباس بیمارستانی تغییر دهید و برای انجام آزمایش باید روی شکم یا پهلو خود دراز بکشید.

برای انجام بیوپسی مغز استخوان، پزشک از یک سوزن بزرگ‌تر برای برداشتن نمونه بافت جامد مغز استخوان استفاده می‌کند. سوزن بیوپسی به طور خاص به صورت استوانه‌ای شکل برای جمع‌آوری مغز استخوان طراحی شده است.

پزشک برای متوقف کردن خون‌ریزی در ناحیه‌ای که سوزن وارد شده است، یک باند فشار برای جلوگیری از خون‌ریزی اعمال و سپس قسمت برش پانسمان می‌شود.

نتایج قابل انتظار

در صورت بی‌هوشی موضعی، از شما خواسته می‌شود 10 تا 15 دقیقه روی پشت خود دراز بکشید و به محل بیوپسی فشار وارد کنید. اما در صورتی که آرام‌بخش تزریقی دریافت کرده باشید، بعد از آزمایش به اتاق ریکاوری منتقل می‌شوید. حتی ممکن است بعد از معاینه مغز استخوان، تا یک هفته در محل برش بیوپسی احساس ناراحتی و کبودی در محل آزمایش داشته باشید که با مصرف داروهای مسکن می‌توانید آن را برطرف کنید.

نمونه‌های مغز استخوان تهیه شده برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند و به طور کلی طی چند روز نتایج آماده می‌شود. نتایج آزمایشات به پزشک در رد و یا تایید تشخیص نهایی، میزان پیشرفت بیماری و ارزیابی روند درمانی کمک می‌کند.

بسته به نتایج بیوپسی مغز استخوان، ممکن است به آزمایشات بیش‌تری نیاز داشته باشید.

بهتر است بعد از بیوپسی مغز استخوان، محل زخم با پانسمان پوشیده و تا 24 ساعت محل آن خشک نگه داشته شود و در این مدت از دوش گرفتن، استحمام، شنا یا استفاده از وان گرم خودداری کنید.

برای کمک به حداقل رساندن خون‌ریزی و ناراحتی، از فعالیت‌های سخت یا ورزش برای یک یا دو روز خودداری شود. اگر تنها زندگی می‌کنید بهتر است کسی یک شب در کنار شما بماند.

همچنین، باید در صورت بروز علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

• تب مداوم
• تورم در محل جراحی
• وخیم‌تر شدن درد یا ناراحتی
• افزایش قرمزی یا ترشح در محل عمل
• خون ریزی که باند را خیس می‌کند و یا با فشار مستقیم متوقف نمی‌شود.