مدیریت بیماری
چگونه بیماری خود را مدیریت کنید؟
زمانی که یک فرد به بیماری مبتلا می‌شود ممکن است از خود بپرسد چرا من؟ و این بیماری چگونه و از کجا آمده است؟ ولی بعضی وقت‌ها هیچ چیزی نمی‌تواند علت ابتلا به بیماری را توضیح دهد. بیماری ممکن‌است فامیلی یا وراثتی باشد. گاهاً هم ممکن‌است بیماری به این علت باشد که مدت‌ها در معرض عوامل خطر و چیزهایی بوده‌اید که باعث ابتلای شما به بیماری شده‌اند.
ممکن است بعد از شروع بیماری، احساس شما، دیگر مانند یک فرد معمولی نباشد، ممکن است احساس ترس یا غم داشته باشید که می تواند به دلایل مختلفی باشد. مانند درد، یا اینکه دیگر نتوانید مانند قبل زندگی راحتی نداشته و یا سردرگمی ناشی از اینکه نمی‌دانید چگونه از خود مراقبت کنید را داشته باشید.
حتی ممکن است به علت علائم و ناتوانی‌های ایجاد شده ناشی از بیماری جلوی دیگران خجالت بکشید ولی نباید نگران بود این یک واکنش ذهنی است و ممکن است در اکثر افراد اتفاق بیفتد و قابل حل است. باید تلاش کرد و به مرور زمان بیماری را بپذیرید و همراه با بیماری یک زندگی جدید را آغاز کنید.
هر کس در هر مقام و منزلت و موقعیت و دانش و قدرت، ممکن است روزی بیمار شود، لذا اینگونه نیست که کسی از بیماری به طور کامل در امان باشد، همچنان که برای هر زندگی هم پایانی هست. مسأله این نیست که چه اتفاقی برای شما می افتد، مهم نگرش شما نسبت به آن است. این شما هستید که تصمیم می‌گیرید بدبخت باشید یا خوشبخت.
سال ها پیش، مردم عموماً بدون هیچ اعتراضی توصیه‌های پزشک را می‌پذیرفتند. اما سیستم ارتباط یک طرفه، نه برای شما و نه برای پزشک شما سودی را در پی ندارد. مراقبت بهتر، نتیجه مشارکت فعال شما در امر مراقبت بهداشتی و همکاری با پزشک در قالب یک تیم است.
فعال‌تر شدن در امر سلامت خود، به شما کمک می کند زندگی سالم تر و پربارتری داشته باشید. علاوه بر تغذیه صحیح و ورزش، به همکاری با پزشک خود و سایر اعضاء گروه مراقبت‌های بهداشتی بپردازید تا اطمینان حاصل کنید مراقبت‌های لازم بر روی شما صورت می‌گیرند. چنانچه به یک بیماری مبتلا هستید، تا آنجا که امکان دارد در مورد آن اطلاعات کسب کنید.
اکثر ما در طول زندگی به یک یا بیش از یک بیماری مزمن مبتلا می‌شویم. ابتلا به بیماری‌های مزمن علی‌رغم ضعف جسمی ممکن‌است، مشکلاتی مانند ناراحتی‌های عاطفی، ناامیدی، خشم و افسردگی به دنبال داشته باشد. بنابراین؛ بهترین راه برای زندگی با بیماری مزمن این است که با به حداکثر رساندن قابلیت جسمانی و لذت بردن از زندگی، بر مشکلات جسمی و روحی ناشی از بیماری غلبه کنیم. از این رو شیوه مدیریت بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که افراد مختلف برای مقابله با بیماری، سبک‌های متفاوت مدیریتی را انتخاب می‌کنند؛ برخی در مواجهه با بیماری کاری نمی‌کنند و فقط از آن رنج می‌برند، برخی تنها با مصرف دارو در صدد غلبه بر بیماری هستند و برخی نیز شیوه «خود مدیریتی» بیماری را پیش می‌گیرند.
قدم اول در مورد خود مدیریتی بیماری، درک بیماری است و این به معنی آگاهی در مورد دلایل بیماری و اقداماتی که باید برای مقابله با آن انجام شود، می‌باشد. همچنین به معنای این است که فرد قادر باشد اثرات بیماری و درمان آن را در بدن خود ملاحظه کند؛ بنابراین شناسایی دقیق بیماری و ارائه گزارش دقیق آن به تیم درمان مهمترین اصل در مدیریت صحیح بیماری است. خود مدیریتی می‌تواند در ارتقای کیفیت زندگی بیماران و کاهش مشکلات آنها تأثیر به سزایی داشته باشد و همچنین می‌تواند باعث کاهش قابل توجهی در هزینه‌های درمانی و اصلاح رفتار و تغییر در وضعیت سلامت شود.
وقتی که شما اطلاع پیدا می‌کنید که به یک بیماری (به خصوص مزمن) مبتلا شده‌اید ممکن است شوک شوید و از خودتان سؤال کنید چرا من؟ یا این که این بیماری از کجا آمد؟
مطلع شدن از بیماری و ترس از آن ممکن است باعث شود:
- شما عصبانی شوید.
- به علت اینکه ممکن است دیگر نتوانید زندگی عادی خود را داشته باشید، غمگین شوید.
- در مورد اینکه باید چکار کنید و چگونه از خود مراقبت کنید گیج شده و یا دچار استرس (فشار روانی) شوید.
- تا مدت زمان کوتاهی علاقه شما به دیگران کم شود.
اگر شما در مورد بیماری خود و اینکه چگونه می‌توانید از خودتان مراقبت کنید اطلاعات لازم را به دست آورید احساس شما تغییر خواهد کرد و می‌توانید در مدت زمان کوتاهی خود را با وضعیت جدید تطبیق دهید و یاد بگیرید که چگونه با مشکل جدید خود زندگی کنید. پس ازمدتی بیماری یا مشکل بخشی از وجود شما شده و می‌توانید زندگی معمولی جدیدی را آغاز کنید.
برای مثال یک بیمار مبتلا به دیابت که باید هر روز انسولین بزند یا قندخون خود را چند بار اندازه‌گیری کند بعد از مدتی این اقدامات جز زندگی وی خواهد شد.
توصیه‌هایی برای مدیریت بیماری:
- بهترین مراقبت پزشکی، محصول تعاون و همکاری بین شما و پزشک شماست. برای رسیدن به یک تشخیص صحیح با تعیین بهترین راه و روش برای پیشگیری، پزشک به اطلاعاتی نیاز دارد که تنها شما می‌توانید آنها را در اختیار وی بگذارید.
- متقابلاً، شما نیز برای درمان یک بیماری یا پیشگیری از ابتلا، باید به راهنمایی‌های پزشکتان عمل کنید. هر کدام از شما نقش مهمی را بازی می‌کنید.
- اگر شما پزشک شخصی ندارید، سعی کنید یکی پیدا کنید. یک پزشک خانواده می‌تواند وضعیت سلامتی فعلی شما را مورد بررسی قرار دهد. چنانچه بیماری مهم یا مزمنی دارید به هماهنگی مراقبت‌های مربوط به آن بپردازد و به شما در برداشتن گام‌های پیشگیرانه برای اجتناب از ابتلا به بیماری در آینده کمک کند.
- معلومات خود را در مورد مراقبت‌های بهداشتی از طریق مطالعه گسترش دهید.
- یک کیف پزشکی با اقلام ضروری مثل تب‌گیر و داروهای مجاز تهیه کنید. شماره تلفن پزشکان و اورژانس‌ها را همیشه دم دست داشته باشید.
- یک پرونده پزشکی درست کنید و در آن نتایج آزمایش‌های درخواست شده توسط پزشک، تشخیص‌ها، نام داروهای مصرفی، واکسیناسیون‌ها، تاریخ آخرین آزمایش‌های غربال‌گری و لیستی از هر نوع حساسیتی که ممکن‌است داشته باشید را ثبت و نگهداری کنید. راجع به مکان ونحوه کارمطب پزشکتان، پرسنلی که آنجا کار می‌کنند، بیمارستانی که او در آنجا کار می‌کند و بخش اورژانس اطلاعات کاملی به دست آورید.
- پرسش‌گر باشید و ببینید پزشک و هکارانش برای شما چه کار می‌کنند و چرا.
- اگر دچار اختلالی شده‌اید راجع به تشخیص از جمله: نام این اختلال، پیش آگهی و علائم و عواقب آن و نوع درمان سوال کنید.
- به توصیه‌های پزشک خود عمل کنید و در صورت مواجهه با هر گونه واقعه، ناراحتی یا مشکل غیرمنتظره با پزشک خود تماس بگیرید.
- اطلاعاتی را در مورد داروهای مصرفی در اختیار پزشک بگذارید تا پزشکتان از همه داروهایی که مصرف می‌کنید از جمله: داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها و مکمل‌ها مطلع شود. برای این کار یا اسامی آنها را یادداشت کنید و یا همراه شیشه دارو نزد پزشک ببرید. بدین ترتیب پزشک شما فرصت ارزیابی و بازنگری داروهایی را که مصرف می‌کنید پیدا کرده و اطمینان حاصل می‌کند داروهای مصرفی عوارضی را در شما ایجاد نکرده‌اند یا با داروهای دیگر تداخلی ندارند.
- از سابقه طبی خود و خانواده آگاه باشید. برای بحث با پزشک، راجع به سابقه طبی خود و سایر اعضاء خانواده آمادگی داشته باشید.
- به سؤالات پاسخ دقیق و کامل بدهید. این اطلاعات به پزشک در زیر نظر گرفتن وضعیت سلامتی شما، ارزیابی خطرات احتمالی که سلامتی شما را تهدید می‌کند و در صورت نیاز تشخیص صحیح کمک شایانی می‌کند.
- سؤال کنید. پزشک آماده است تا به شما کمک کند مفهوم یک زندگی سالم و برخورد صحیح با بیماری را دریابید، پس هر گاه موضوعی را نفهمیدید از پزشکتان بخواهید مسئله را روشن‌تر بیان کند تا شما متوجه شوید.
- به توصیه‌های درمانی عمل کنید. وقتی پزشک شما دارویی تجویز می‌کند یا اقدام درمانی دیگری را توصیه می‌کند به این توصیه‌ها عمل کنید و صبور باشید. بعضی وقت‌ها برای تاثیر یک درمان، زمان لازم است. با این حل چنانچه متوجه اثرات جانبی دارو شدید یا بیماری‌تان بدتر شد، حتماً با پزشک تماس بگیرید.
- قبل از اینکه برای معاینه نزد پزشک بروید اطلاعاتی راجع به هر گونه بیماری دوران بچگی، تصادف یا عمل جراحی جمع آوری کنید.
- اگر در خصوص تشخیص، درمان یا مراقبت‌های خود سؤالی دارید بدون دغدغه از تیم درمان و مراقبت بپرسید.
- اگر به دلیل مشکلات و بیماری‌های مختلف تحت نظر چند پزشک با تخصص‌های مختلف هستید مطمئن شوید که یک پزشک تمام توصیه‌های ایشان را با هم تطبیق داده و هماهنگ می‌کند. در واقع شما زیر نظر یک پزشک بوده و سایرین نقش مشاور و درمانگر همکار را دارند.
- اگر با بررسی‌های خود با روش‌های تشخیص یا درمان‌های جدید آشنا شدید، برای استفاده از آنها پافشاری نکنید و با مشورت پزشک تصمیم‌گیری کنید.
حمایت‌های مورد نیاز را به دست آورید.
- با فامیل و دوستان خود از نزدیک صحبت کنید و از آنها بخواهید که برای تطبیق شما با وضعیت جدید به شما کمک کنند (البته با افرادی که می‌توانند برای شما مفید باشند).
- بعضی وقت‌ها سخت است که از دیگران کمک بخواهید و بعضی وقت‌ها هم فامیل و دوستان شما می‌خواهند کمک کنند ولی چون قصد دخالت ندارند نمی‌دانند چگونه باید به شما کمک کنند. در مورد راه‌هایی که بتوانید از آنها تقاضای کمک کنید را پیدا کنید. برای مثال از کسی بخواهید برای رفتن به مطب پزشک و کمک به شما برای کسب اطلاعات از پزشک و یادداشت‌برداری همراه شما بیاید.
- معمولاً ممکن است افرادی که بیماری‌های مشابه دارند گروه‌هایی را برای کمک به یکدیگر تشکیل دهند و ممکن است توسط افراد کارشناس و خبره هدایت بشوند یا نشوند (مانند پزشکان و پرستاران). عضو شدن در گروه‌های خود‌یار می‌تواند به شما کمک کند که کمتر احساس اضطراب بکنید، یک زندگی با کیفیت بهتر داشته باشید، امیدتان بالاتر برود و بهتر با بیماری و شرایط جدید تطابق پیدا کنید.
- اگر برای خود یک مشاور درمانی خوب و مطلع پیدا کنید، می‌تواند به شما در مواردی مانند تطابق بهتر با شرایط جدید، کاهش اضطراب و تصمیم‌گیری صحیح برای ادامه دادن کمک کند. در این زمینه می‌توانید با پزشکتان مشورت کنید.
- شما می‌توانید افرادی را که موقعیتی مشابه شما داشته‌اند و به خصوص توانسته‌اند با موفقیت آن‌را مدیریت کنند، پیدا کرده و ملاقات کنید و از تجارب آنها بهره ببرید.
- هر روش درمانی که پزشک توصیه کند به غیر از موارد اورژانسی باید با رضایت شما انجام شود و در واقع شما باید در ادامه درمان و مراقبت از خود نقش فعال و مؤثرتری داشته باشد. برای مثال اگر یک بیمار با فشارخون بالا فکر کند فقط با داروی تجویز شده می‌تواند فشارخون خود را کنترل کند، اشتباه فکر می‌کند. به دلیل اینکه در کنترل فشارخون مهمترین نقش را بیمار دارد که با اصلاح شیوه زندگی (تغذیه و فعالیت) می‌تواند به کنترل بهتر بیماری کمک کند.
- درمان توصیه شده که مورد قبولتان بوده است را هر چه زودتر شروع کنید و بدون دلیل آن‌را به تأخیر نیندازید.
- با مشورت پزشک، پرستار و یا سایر اعضای تیم درمانی خود مطمئن شوید که چیزی از اقدامات درمانی توصیه شده را فراموش نکرده‌اید.
- به پزشک خود علائم جدید را بیان کنید.
- در صورتی‌که بیماری مزمن دارید همواره با خود یک دستبند و یا گردنبند بیماری خود را به همراه داشته باشید.
- داروهایی که مصرف می‌کنید را به خوبی بشناسید.
- به خوبی داروهایی که از نظر ظاهری شبیه هم هستند را بشناسید تا در هنگام مصرف آنها دچار اشتباه نشوید و سعی کنید آنها را در بخش‌های جداگانه‌ای نگهداری و یا برچسب‌های مخصوص و با رنگ متفاوت نام آنها را مشخص کنید.
- اگر به اشتباه دارویی را مصرف کردید و یا دارویی را زیاد مصرف کردید با پزشک یا داروساز مشورت کنید و در موارد فوری نیز به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
- شما و پزشکتان باید با هم تعامل و هم‌فکری داشته باشید تا به طور مشترک در مورد بهترین اقدامات برای مدیریت سلامتیتان تصمیم بگیرید. این فرآیند «تصمیم‌گیری مشترک» نامیده می‌شود. پزشک به عنوان یک راهنما شما را به سوی بهترین درمان هدایت می‌کند. اکثر پزشکان از این همکاری استقبال می‌کنند. شما باید در مورد بیماری خود بیاموزید و در تصمیم‌گیری مشترک به کار ببندید.
برای هر آزمایش، دارو یا جراحی سؤالات زیر را بپرسید:
- چگونه به من کمک خواهد کرد؟
- چه مقدار هزینه خواهد داشت؟
- آیا بیمه آن را پوشش می‌دهد؟
- عوارض جانبی و خطرات احتمالی آن چیست؟
- چه گزینه‌های دیگری پیش رو دارید؟
در مورد آزمایش‌ها، در مورد موارد زیر از پزشک سؤال بپرسید:
- این آزمایش در کجا انجام می‌گیرد؟
- آیا دردناک است یا خیر؟
- نتایج آزمایش چگونه مراقبت و درمان شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
برای عمل جراحی و یا روش‌های دیگر در مورد موارد زیر از پزشک سوال بپرسید:
- چه مدت طول می‌کشد تا بهبودی حاصل شود؟
- سابقه پزشک در این نوع عمل جراحی چقدر است؟
- اگر پزشک به جای شما بود چه تصمیمی می‌گرفت؟
- عمل جراحی کجا انجام می‌شود؟
- چه کسی عمل جراحی را انجام می‌دهد؟
- در مورد مشکلاتتان با پزشک واضح صحبت کنید و علائم بیماری را برای وی توضیح دهید.
- قبل از ملاقات با پزشک، در مورد چیزهایی که باعث بهتر یا بدتر شدن شما می‌شوند فکر کنید چون ممکن است پزشک در مورد آنها از شما سؤال کند.
- اکثر پزشکان در مورد نشانه‌های نامربوط از شما سؤالاتی می‌پرسند. این سؤالات برای اطمینان حاصل کردن پزشک از عدم ابتلا به بیماری‌های دیگر است سؤالات پزشک را صادقانه پاسخ دهید. این سؤالات می‌تواند در مورد مسائلی مانند سیگار کشیدن، استفاده از مواد مخدر، فعالیت جنسی و کار باشد. سابقه شما به پزشک در تصمیم‌گیری کمک می‌کند.
- اگر مشکلی در برقراری ارتباط دارید، یکی از اعضای خانواده یا دوستان را برای کمک همراه خود ببرید.
- با پزشک گفتگو کنید و مطب را بدون پرسیدن سؤالات لازم ترک نکنید. در صورتی‌که پزشک مشکلات شما را درک کند، درمان شما راحت‌تر است.
با خودتان آرام باشید:
- بدانید که بعد از مدت زمانی با وضعیت جدید تطابق خواهید یافت و احساس خواهید کرد دوباره به زندگی عادی برگشته‌اید و خودتان و زندگی را دوست خواهید داشت.
- بدانید علی‌رغم تمام احساسات منفی که در ابتدا برای شما پیش می‌آید باید به خودتان کمک کنید و یاد بگیرید که چگونه از خودتان مراقبت کنید.
راه‌هایی برای کاهش استرس خود پیدا کنید:
- پیاده‌روی کنید.
- مطالعه کنید یا برنامه‌های تلویزیونی که دوست دارید تماشا کنید. (تا حد امکان اخبار نبینید)
- از روش‌های آرام‌سازی استفاده کنید.
- در حد امکان به کلاس‌های هنری (مانند موسیقی، بازیگری و …) بروید.
- برای دوستان خود وقت بگذارید.
- با پزشک یا پرستار خود برای کنترل استرس‌های شدید مشورت کنید.
در مورد بیماری خود یاد بگیرید:
- یاد بگیرید که چگونه با بیماری خود زندگی کنید. هر چه بیشتر اطلاعات کسب کنید شما می‌توانید بهتر احساسات منفی خود را کنترل کنید و زودتر به یک زندگی عادی برگردید.
- اطلاع از اینکه به بیماری مبتلا شده‌اید، می‌تواند مانند یک شوک عمل کند و با تفکر و مثبت اندیشی، انگیزه شما را جهت یادگیری افزایش دهد. باید یاد بگیرید پس از تشخیص بیماری چگونه احساسات خود را کنترل کنید و چگونه از خودتان حمایت کنید.
- باید برای یادگیری بیشتر در زمینه بیماری و مراقبت از خود تلاش کنید. همچنین باید در جهت اصلاح شیوه زندگی (اصلاح تغذیه، ترک سیگار، ورزش و …) اقدام کنید.
- باید در جهت زندگی با مشکلات ناشی از بیماری موارد لازم را یاد گرفته و تمرین کنید برای مثال یک فرد دیابتی باید یاد بگیرد که چگونه قند خون خود را اندازه بگیرد یا یک بیمار آسمی باید یاد بگیرد که چگونه اسپری استفاده کند.
- زمانی‌که شما در رابطه با بیماری خود راهکارهایی که بتوانید بهتر از خود مراقبت کنید یاد می‌گیرید تغییر مثبت در زندگی را احساس می‌کنید. آرام باشید و بدانید که به مرور زمان با وضعیت جدید سازگار خواهید شد و وقتی که یاد بگیرید چگونه زندگی خود را با وضعیت جدید تطبیق دهید وخودتان را دوست داشته باشید احساس بهتری پیدا خواهید کرد.
- مدیریت بیماری به تلاش زیادی نیاز دارد و باید صبور بود. این موضوع بعضی اوقات می‌تواند روی خلق و خوی تأثیر گذارد. جای نگرانی نیست این وضعیت ممکن است برای هر کسی پیش بیاید.
- برای درمان یک بیماری یا پیشگیری از ابتلا، باید به راهنمایی‌های پزشک و تیم مراقبت عمل کنید. هر کدام از شما نقش مهمی را بازی می‌کنید. چنانچه به یک بیماری مبتلا هستید، تا آنجا که امکان دارد در مورد آن اطلاعات کسب کنید (از طریق مطالعه کتاب و…).
- برنامه مربوط به درمان خود را از پزشک و پرستار خود سوال کنید. در مواقعی که نیاز دارید و موضوعی را نفهمیدید سؤال کنید. بعد از تشخیص بیماری، مهم است که از خودتان مراقبت نمایید تا بتوانید با شرایط جدیدی که با آن مواجه شده اید سازگار شوید. بعد از تشخیص بیماری، در مورد بیماری خود با پرسش از تیم مراقبتی و مطالعه کتاب‌های قابل اعتماد، اطلاعات بیشتری کسب کنید.
- بعد از تشخیص بیماری سعی کنید از دیگران حمایت بگیرید و احساسات خود را با ایشان مطرح کنید.
- در بسیاری از بیماری‌ها (مانند دیابت) اقدامات اصلی عبارتند از: درمان های طبی یا جراحی، اصلاح شیوه زندگی توسط فرد بیمار و خود مراقبتی و مراقبت صحیح در منزل. اصلاح شیوه زندگی (فعالیت بدنی، رژیم غذایی و..) در بیماری‌ها نیازمند اراده و پشتکار است.
- روش‌هایی وجود دارد که می توانید همزمان با بیماری به کمک آنها از رنج بیماری بکاهید. این روش‌ها را می‌توانید در مورد بیماری خود یاد بگیرید. برای اینکه شما بتوانید بیماری خود را مدیریت کنید به غیر از پیگیری تشخیص، درمان، بازتوانی و مراقبت در منزل باید توانمندی های خود را در زمینه های دیگر افزایش داده و در این موارد نیز مهارت لازم را کسب کنید از قبیل: عزت نفس و اعتماد به نفس- حل مسئله- مدیریت استرس- مدیریت بحران- توسعه معنویت و سایر مهارت هایی که به شما کمک خواهد کرد.
به یاد داشته باشید که در مواجهه با بیماری شما «مدیر» هستید و مانند مدیران سازمان‌ها باید:
- اهداف خود را مشخص کنید.
- به دنبال راه‌های مختلف برای رسیدن به این اهداف باشید.
- برای خود برنامه‌های کوتاه مدت، برنامه عملیاتی (اقداماتی که می‌خواهید انجام دهید) یا توافق‌نامه بنویسید.
- برنامه عملیاتی خود را اجرا کنید.
- نتایج را بررسی کنید.
- تغییرات لازم را اعمال کنید.
- و برای خود پاداش در نظر بگیرید.
