دلیل اهمیت خودمراقبتی

خودمراقبتی می­‌تواند در هر مرحله­ از زندگی فرد شروع شود و معمولاً شروع اصلاح بخشی از سبک زندگی منجر به پیش بردن فرد به اصلاح کامل آن خواهد شد. برای مثال احتمال شروع انجام ورزش و فعالیت بدنی در فرد سیگاری که تصمیم به ترک سیگار گرفته بیش‌تر است و یا سالمندی که هدفش حفظ وضعیت ذهنی و پیشگیری از آلزایمر است و بدین منظور بازی­‌های فکری انجام می­‌دهد، به احتمال زیاد خواهد آموخت که ورزش کردن منجر به کاهش ابتلا به آلزایمر می­‌شود؛ بنابراین به سمت اصلاح سبک زندگی پیش خواهد رفت.

مزایای خودمراقبتی

برخی از مهم‌ترین مزایای خودمراقبتی از این قرار است:

• انرژی را تجدید می‌کند.
• استرس را کاهش می‌دهد.
• چشم اندازی نو و احساسی مثبت برای زندگی به افراد می‌بخشد.
• احساس شادی، آرامش و صلح را در افراد ایجاد می‌کند.
• سلامت و تندرستی در جسم احساس می‌‌شود.
• اعتماد به نفس و عزت‌نفس را افزایش می‌دهد.
• شور و شوق زندگی و انگیزه موفقیت را افزایش می‌دهد.

 ابعاد خودمراقبتی و نکاتی به منظور ارتقاء آن

الف. خودمراقبتی جسمی

خودمراقبتی جسمی نیازمند زیست سالم است. این بخش از خودمراقبتی شامل فعالیت‌ها و تمرینات ورزشی و خوردن غذای سالم می‌شود؛ اینکه آیا ورزش می‌کنیم؟ آیا در مورد غذاهایی که می‌خوریم، فکر می‌کنیم؟ رژیم غذایی و ورزش، نه تنها در سلامت جسمی ما نقش دارند، بلکه تأثیر بسیار زیادی بر سلامت روحی و روانی ما دارند. وقتی ورزش می‌کنیم، بدن ما مواد شیمیایی به نام اندورفین آزاد می‌کند که باعث افزایش روحیه، کاهش استرس و داشتن احساس خوب می‌شود.

باید توجه داشته باشیم از چه نوع غذایی می‌خوریم؟ آیا غذایمان از سلامت جسمی ما حمایت می‌کند یا این‌که از روی هوس، غذایمان را انتخاب و مصرف می‌کنیم؟ غذایی که می‌خوریم، بر انرژی ما، خلق و خوی ما و حتی الگوهای خواب ما اثر می‌گذارد. اگر ما خواب خوبی داشته باشیم، ذهن و بدن ما احساس بهتری خواهند داشت. ما نیاز به حدود 6 – 8 ساعت خواب در شب داریم. آیا به اندازه کافی استراحت می‌کنیم؟ بدن ما هر روز نیاز به زمانی برای استراحت کردن دارد.

خودمراقبتی جسمی به معنی توجه به محیط پیرامونمان نیز می‌شود. آیا خانه یا محل کار ما نیاز به نظم جدیدی دارد؟ توسعه محیطی آرام و بی سر وصدا، عنصری کلیدی برای خودمراقبتی است. گاهی کوچک‌ترین تغییرات محیطی می‌تواند بزرگترین تفاوت‌ها را به وجود آورد. محیط پیرامون ما بازتابی است از آنچه در درون ما می‌گذرد. در واقع، محیط زندگی به هم ریخته، درهم و برهم و یا استرس‌زا می‌تواند نشانه احساس درماندگی و استرس درونی ما باشد و چنین حالتی نمی‌گذارد زندگی خوبی داشته باشیم و بهترین‌ها را به دست آوریم.

گاهی با تغییرات کوچک در محیط زندگی، راه برای نوآوری‌ها هموار می‌شود؛ در یک محیط پرانرژی، انرژی مثبت بیشتری خلق می‌شود. در واقع، پاکسازی محیط زندگی از آلودگی‌ها، یکی از ساده‌ترین و سریع‌ترین راه‌های تغییر کامل زندگی است. در ادامه فهرستی از بعضی  اقدامات خودمراقبتی جسمی آشنا می‌شوید:

داشتن سبک زندگی سالم شامل:

• تغذیه منظم و سالم: صبحانه، ناهار، شام و ميان وعده‌های سالم
• انجام فعالیت منظم و ورزش روزانه: پیاده‌روی، دویدن، شنا، ورزش‌های رزمی و …
• داشتن خواب و استراحت کافی
• اجتناب از اقدامات، لوازم و رفتارهاي پرخطر
• انجام معاینات پزشکی ادواری و منظم پیشگیرانه
• پیگیری خدمات و مراقبت‌های پزشکی مورد نیاز در زمان بیماری‌ها
• انجام دستورات پرشکی در زمان بیماری
• استراحت كافی هنگام بیماری
  

ب. خودمراقبتی روانشناختی

نیازهای عاطفی و روانی ما دربرگیرنده احساسی است که نسبت به خودمان و توانایی‌هایمان برای مدیریت احساسات و مقابله با مشکلات داریم. وجود سلامت ذهنی یا عاطفی خیلی بیش‌تر از رهایی از افسردگی، اضطراب و دیگر مسائل روانی است. درواقع، سلامت روانی و عاطفی به جای نبودن بیماری روانی، به وجود ویژگی‌هایی مثبت اشاره دارد. افراد سالم از لحاظ عاطفی و روانی، قادرند با شرایط سخت مقابله کنند و نگرش مثبتشان به زندگی را حفظ کنند. آن‌ها در زمان‌های بد نیز خودکارآمد، انعطاف‌پذیر و خلاق باقی می‌مانند؛ مانند زمان‌های خوب.

در ادامه فهرستی از بعضی  اقدامات خودمراقبتی روانشناختی آشنا می‌شوید:

• اختصاص وقت و زمان روزانه برای تفکر و تأمل
• انجام اقدامات لازم براي کاهش تنش و استرس خود
• توجه به تجارب، آروزها، افکار و احساسات خود
• مطالعه شاهکارهای ادبی و هنری
• اختصاص زمان مناسب برای رفتن به دامن طبیعت
• مراجعه به روانشناس يا روانپزشک در صورت بروز مشکل یا ناراحتی روانی

ج. خودمراقبتی عاطفی

سلامت عاطفی، بیانگر توانایی ما برای برقراری ارتباط با هیجان‌ها، احساسات و حواسمان و نیز بازتاب شناخت ما برای تنظیم اهدافمان بر اساس توانایی فردی ماست. داشتن سلامت روانی و عاطفی، شامل وجود احساس رضایت، اعتماد به نفس کافی، اعتماد و صمیمیت، میل و رغبت به زندگی و شادی و نشاط، توانایی مقابله با استرس و انطباق با تغییرات می‌شود.

باید به اوقات فراغت خود نیز توجه کنیم. بهتر است برای انجام کارهایی که باعث می‌شود بعد از انجام آن‌ها احساس خوبی داشته باشیم، دنبال دلیل نگردیم؛ برای پیاده‌روی به ساحل برویم، به موسیقی گوش دهیم یا کتابی خوب بخوانیم. باید به یاد داشته باشیم که لذت بردن از زندگی، ضرورتی برای سلامت عاطفی و روانی است. باید از خود بپرسیم چگونه می‌توانیم روز بهتری داشته باشیم و پاسخ آن را در ذهن خود تجسم و در قلب خود احساس کنیم. در ادامه با فهرستی از بعضی اقدامات خودمراقبتی عاطفی آشنا می‌شوید:

• معاشرت و مراوده با دیگران
• برقراری ارتباط با افردی که در زندگی مهم هستند.
• اختصاص وقت براي بازی با فرزندان
• تعامل مهربانانه با خود و دیگران
• افتخار به خود
• مطالعه مجدد کتاب‌هایی كه دوست‌شان دارید.
• جستجوی چیزهايی برای خندیدن
• بيان خشم خود به روشی سازنده
• گريه كردن وقتی كه لازم است.

د. خودمراقبتی معنوی

خودمراقبتی معنوی به ما کمک می‌کند با خالق هستی آشنا شویم و معنای زندگی را درک کنیم. همانطور که تغذیه با مواد غذایی برای بدن ما ضروری است، پرورش روحمان نیز یک ضرورت است. تنها زمانی که با خالق خود ارتباط برقرار کنیم، می‌توانیم تمام استعدادهای وجودی خود را شکوفا سازیم. خودمراقبتی معنوی با درک معنای واقعی زندگی و هویت واقعی‌مان مرتبط است. ما بیشتر از یک جسم هستیم؛ روحی پاک داریم که با آن می‌توانیم وجودمان را توسعه دهیم.

در واقع، با تصدیق این امر، وارد قلمرویی بالاتر از خودآگاهی می‌شویم که به آن بیداری معنوی می‌گویند؛ درجه‌ای از معرفت که در آن به درک جدیدی از زندگی خود و خالق هستی می‌رسیم. در سایه چنین معرفتی، دریچه‌های جدیدی به روی ما گشوده و تجارب متفاوتی کسب می‌شود. معجزه زمانی خلق می‌شود که با خالق خود ارتباط برقرار می‌کنیم. این یاد خداست که به ما آرامش می‌دهد و وقتی که معنای واقعی زندگی خود را درک کنیم، شفا آغاز می‌شود.

سه جنبه دیگر برنامه خودمراقبتی، بر جنبه معنوی خودمراقبتی تأثیر می‌گذارد و بالعکس. البته باید به یاد داشته باشیم که هر یک از جنبه‌های خودمراقبتی با جنبه‌های دیگر آن مرتبط است. سلامت جسمی ما، سلامت عاطفی و معنوی‌مان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سلامت معنوی ما بر سلامت روانیمان تأثیر می‌گذارد. در واقع، همه آن‌ها در هم تنیده‌اند. در ادامه فهرستی از بعضی  اقدامات خودمراقبتی معنوی آشنا می‌شوید:

• اختصاص زمان روزانه برای عبادت و نیایش
• انجام كارهای خير و عام المنفعه
• كمک به نيازمندان
• شکرگزاری نعمت‌های الهی
• ارزشمند دانستن خوش‌بینی و امید
• مطالعه متون مذهبی و معنوی
• تأمل در ارزش‌ها

نتیجه‌گیری

خلاصه اینکه خودمراقبتی یعنی مراقبت از خود؛ یعنی اینکه ما برای حفظ سلامت و شادابی خودمان، کارهای روزمره کوچکی انجام دهیم تا زندگی بهتر و سالم‌تری داشته باشیم.

واقعیت این است که کارهای زیادی هستند که ما می‌توانیم برای خودمان انجام دهیم تا سالم و تندرست بمانیم، هرچند که گاهی نیز ممکن‌است به کمک پزشکان و مشاوران حوزه سلامت نیاز داشته باشیم؛ مثلا می‌توانیم داروها را صحیح استفاده کنیم و مطمئن شویم که آن‌ها را سر وقت مصرف می‌کنیم؛ می‌توانیم پرداختن به ورزش یا ورزش‌های مورد علاقه‌‌مان را به بخشی از زندگی روزمره‌مان تبدیل کنیم؛ می‌توانیم مراقب وزن خودمان باشیم؛ می‌توانیم غذای سالم بخوریم و به اندازه کافی در شبانه روز آب بنوشیم؛ می‌توانیم زمان مناسبی را به استراحت اختصاص بدهیم و به طور منظم به پزشک یا مراکز بهداشتی درمانی مراجعه و چک‌آپ کنیم و …