زمانی که فردی دچار دیابت می شود، گاهی لوز المعده قادر به تولید هیچ انسولینی نمی باشد، گاهی به اندازه ی کافی انسولین تولید نمی شود و گاهی انسولین ساخته شده به درستی ایفای نقش نمی کند. (مقاومت به انسولین). به همین علت است که برخی افراد مبتلا به دیابت وابسته به انسولین هستند. به این معنی که آن ها باید انسولین را به عنوان یکی از داروهای خود مصرف کنند. مصرف انسولین کمک می کند تا فرد دیابتی بتواند قند خون خود را کنترل کند.

اما چه کسانی نیاز به تزریق انسولین دارند؟

همه‌ی افراد مبتلا به دیابت نوع یک و برخی افراد مبتلا به دیابت نوع دو برای کمک به مدیریت سطح قندخون خود، نیاز به تزریق انسولین دارند.

تزریق انسولین ممکن است با استفاده از سرنگ، قلم انسولین یا پمپ انسولین انجام شود. پمپ انسولین بیش‌تر برای افراد مبتلا به دیابت نوع اول مورد استفاده قرار می‌گیرد. پزشکان در صورتی که تشخیص دهند، فرد دیابتی به منظور کنترل بیماری خود نیاز به انسولین دارد، در این مورد و روش مناسب تزریق انسولین با وی مشورت کرده و آموزش‌های لازم را به وی خواهند داد.

تزریق انسولین

• تجهیزات لازم برای تزریق

به منظور تزریق انسولین نیاز است موارد و مراحلی رعایت گردند که در ادامه توضیح داده شده است.

به منظور تزریق ایمن انسولین به موارد زیر نیاز می‌باشد:

• یک قلم انسولین که می‌تواند قلمی باشد که از قبل حاوی انسولین می‌باشد و پس از مصرف آن را دور می‌اندازید (یکبار مصرف) و یا قلمی است که می‌توانید با تعویض مخزن انسولین، آن را دوباره استفاده کنید (چند بار مصرف).
• سوزنی که ریز و نازک است و تنها یکبار باید مورد استفاده قرار گیرد.
• سطل زباله مخصوص سوزن که پس از تزریق سوزن باید در این محفظه ریخته شود.

• مراحل تزریق انسولین

به منظور شروع فرایند تزریق انسولین با استفاده از قلم مراحل زیر را انجام دهید.

• محل تزریق را انتخاب کنید. محل‌های اصلی تزریق انسولین شامل قسمت اطراف ناف تا پهلوها، دو طرف ران و لگن و همچنین بازوها می‌باشند. بسیار مهم است که هر بار یک محل متفاوت را برای تزریق انتخاب کنید. سعی کنید محل تزریق حداقل یک سانتی‌متر از مکانی که آخرین بار تزریق کرده‌اید، فاصله داشته باشد در غیر این صورت، توده‌های سفت و سختی ایجاد می‌شود و باعث می شود تا بدن از جذب و استفاده مناسب از انسولین، باز بماند.

• دستان خود را با آب و صابون بخوبی بشویید و سپس خشک کنید.

• درپوش قلم را بردارید.

• اگر انسولین شما نیاز به مخلوط کردن داشته باشد، به آرامی قلم را بین دستانتان بغلتانید و سپس 10 مرتبه آن را به آرامی به بالا و پایین حرکت دهید. به خاطر داشته باشید که قلم را محکم تکان ندهید زیرا این کار باعث ایجاد حباب در انسولین می‌شود.

• پیش از تزریق، قلم انسولین را از نظر این موارد بررسی کنید: نوع انسولین، همان نوع تجویز شده توسط پزشک باشد- تاریخ انقضای انسولین نگذشته باشد- درون محفظه‌ی انسولین، توده یا لخته‌ای وجود نداشته باشد.
• با استفاده از دستمال آغشته به الکل، محل اتصال سوزن به قلم را تمیز کنید.

• برچسب روی سوزن را بردارید. به خاطر داشته باشید برای هربار تزریق از یک سوزن جدید استفاده کنید.

• محفظه‌ی سوزن همراه با درپوش‌های داخلی و خارجی آن را روی قلم قرار داده و در جهت عقربه‌های ساعت بچرخانید تا محکم شود. سپس درپوش‌های سوزن را بردارید. مراقب باشید تا سوزن با دست شما یا هر سطح دیگری تماس نداشته باشد. همچنین اگر سوزن خم شد از آن استفاده نکنید زیرا ممکن است از خارج شدن انسولین جلوگیری کند.

• عقربه‌ی تنظیم کننده‌ی قلم را روی عدد 2 قرار دهید و قلم انسولین را رو به بالا بگیرید و به آرامی 2 تا 3 بار به انتهای قلم ضربه بزنید. سپس دکمه‌ی تزریق انسولین را فشار دهید تا قطره‌ی انسولین را در نوک سوزن ببینید، ممکن است برای مشاهده‌ی قطره‌ی انسولین، لازم باشد تا این مراحل را بین 1 تا 3 مرتبه تکرار کنید.

• اگر مجبور شدید به هر دلیلی قلم انسولین را کنار بگذارید، مراقب باشید تا نوک سوزن با چیزی برخورد نکند.
• عقربه‌ی تنظیم کننده‌ی قلم را بچرخانید و روی واحد انسولین مورد نیاز خود قرار دهید.

• محدوده‌ی 5 سانتی‌متری تزریق را با استفاده از آب و صابون تمیز کنید و اگر از الکل استفاده کردید، صبر کنید تا پوست کاملا خشک شود.

• اگر سوزن جدید را روی قلم گذاشته‌اید، درپوش آن را بردارید.
• با نوک انگشتانتان، محدوده‌ی تزریق، روی پوست خود را بگیرید و یک برآمدگی ایجاد کنید.

• سپس سوزن را به سرعت به طور مستقیم و با زاویه‌ی 90 درجه وارد پوست کنید، مطمئن شوید که سوزن به طور کامل وارد پوست شده باشد و دکمه‌ی انتهای قلم را تا آخر فشار دهید تا انسولین به بافت چربی زیر پوست شما تزریق شود. پیش از خارج کردن سوزن، برای اطمینان از کامل شدن تزریق، به آرامی تا 10 بشمارید.

• قلم را به طور مستقیم به عقب بکشید تا از پوست خارج شود.
• با احتیاط درپوش بیرونی سوزن را روی آن قرار دهید و آن را بچرخانید تا از سوزن از قلم جدا شود.

• در انتها سوزن مصرف شده را درون سطل زباله‌ی مخصوص اجسام تیز بیندازید. هرگز سوزن را به طور مستقیم درون زباله‌های خانگی نیندازید.

• در صورتی که درباره‌ی نحوه‌ی تزریق انسولین و پایین‌تر یا بالاتر از حد مطلوب بودن قندخونتان، سوال یا نگرانی دارید، با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرید.

• نگهداری و ذخیره انسولین

پزشک، مقدار تهیه انسولین و ذخیره‌ی آن در منزل را برای بیمار تعیین می‌کند اما به اکثر افراد توصیه می‌شود به اندازه‌ی سه ماه انسولین کافی را به صورت ذخیره داشته باشند.

بهترین مکان برای نگهداری انسولین مورد استفاده، در یخچال است. زیرا انسولین باید در دمای کم‌تر از 25 درجه سانتی گراد نگهداری شود. دمای مناسب برای ذخیره انسولین، 2 تا 6 درجه سانتی‌گراد است. برای انسولینی که به صورت روزانه استفاده می‌شود، دمای اتاق معمولاً مناسب است. اما اگر هوا گرم باشد، بهتر است جهت اطمینان، انسولین مصرفی روزانه هم در یخچال قرار داده شود.

اما انسولین را در فریزر قرار ندهید زیرا ممکن است به انسولین آسیب برسد. اگر انسولین به مدت 28 روز یا بیش‌تر، بیرون از یخچال بماند، باید دور ریخته شود زیرا انسولین دچار واکنش‌های شیمیایی می‌شود.

بعضی از انسولین‌ها ممکن است کمی متفاوت نگهداری شوند. بهتر است بروشور اطلاعاتی همراه با انسولین را با دقت مطالعه کرده و یا از پزشک خود در این مورد بپرسید.

نکاتی که در نگهداری از انسولین بهتر است رعایت کنید:

• ویال‌ها یا بطری‌های انسولین را در جعبه‌های خود در یخچال نگهداری کنید.
• بسته‌ی انسولین را از لحاظ تاریخ انقضا بررسی کنید و در صورتی که منقضی شده است از آن استفاده نکنید.
• انسولین را در معرض نور خورشید یا درجه حرارت بالا قرار ندهید.

پمپ انسولین

پمپ انسولین وسیله‌ای است که با باتری کار می‌کند و در طول روز به طور منظم انسولین را وارد بدن می‌کند. این وسیله یک جایگزین برای تزریق است اما فقط برای افراد مبتلا به دیابت نوع یک در دسترس می‌باشد. در صورت کسب اطلاعات بیش‌تر در این مورد می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.

قلم‌های انسولین

قلم‌های انسولین دو نوع هستند:

• قلم‌های انسولینی که پس از خالی شدن آن را دور می‌اندازیم (یکبار مصرف).
• قلم‌هایی که پس از خالی شدن مخزن انسولین، با تعویض مخزن قادر به استفاده‌ی مجدد از آن هستیم (چند بار مصرف).

در مورد قلم انسولین مناسب خود می‌توانید با پزشکتان مشورت نمائید.

مقاومت به انسولین

مقاومت به انسولین حالتی است که در آن انسولینی که در بدن تولید می‌شود یا تزریق می‌شود، قادر به عملکرد مناسب نمی‌باشد. در نتیجه عملکرد ناقص انسولین، سطح قندخون افزایش می‌یابد. مقاومت به انسولین ممکن است بر اثر وجود چربی زیاد شکمی اتفاق بیفتد اما ممکن است دلایل دیگری نیز داشته باشد.

مقاومت به انسولین ممکن است در نوجوانی اتفاق می‌افتد زیرا در این دوران هورمون‌ها غیرقابل پیش‌بینی بوده و ممکن است با وزن ارتباطی نداشته باشند. به منظور کاهش مقاومت به انسولین ممکن است نیاز باشد داروهای خوراکی را در کنار انسولین مصرف کنید تا کارآیی انسولین افزایش یابد. در این مورد پزشک بهترین روش را با مشورت بیمار انتخاب می‌کند.

انواع انسولین

به طور کلی پنج نوع انسولین مختلف وجود دارد که همه‌ی آن‌ها برای کنترل دیابت و با کمی تفاوت عمل می‌کنند. اینکه کدام نوع انسولین برای شما مناسب است، تصمیمی است که پزشک و تیم مراقبتی شما اتخاذ می‌کنند.

• انسولین سریع اثر

این انسولین که گاهی به آن انسولین سریع‌العمل هم گفته می‌شود، کمی قبل و یا بعد از غذا، استفاده می‌شود. خیلی سریع عمل می‌کند و معمولا به همراه انسولین با اثر متوسط و یا انسولین طولانی مدت، مصرف می‌شود. میزان دوز مصرفی این نوع انسولین، به میزان کربوهیدراتی (مواد قندی) که می‌خورید بستگی دارد. انواع مختلفی از انسولین سریع اثر موجود است که پزشک در انتخاب بهترین گزینه به بیمار کمک خواهد کرد.

• انسولین کوتاه اثر

این انسولین مانند انسولین سریع اثر عمل می‌کند اما کمی کندتر است. به همین علت باید حدود نیم ساعت قبل از غذا مصرف شود.

• انسولین با اثر متوسط

انسولین با اثر متوسط به عنوان انسولین زمینه‌ای یا انسولین پایه نیز شناخته می‌شود. به این معنی که در طول روز و به تدریج بر بدن تأثیر می‌گذارد. این انسولین با نظر پزشک یک یا دو بار در طول روز مصرف می‌شود.

• انسولین طولانی اثر

این انسولین کندتر از انسولین متوسط است اما در نحوه‌ی عملکرد روی بدن، بسیار شبیه به هم هستند. معمولا این انسولین هر روز یک‌بار و در یک ساعت مشخص مصرف می‌شود. انواع متفاوتی از این انسولین وجود دارد که پزشک در انتخاب مناسب ترین نوع آن، به بیمار کمک می‌کند.

• انسولین مخلوط

این نوع، مخلوطی از انسولین‌های کوتاه اثر و انسولین‌های طولانی مدت است. این انسولین هم معمولا قبل از غذا مصرف می‌شود با این تفاوت که دیگر نیازی به استفاده از انسولین دیگری ندارید.

انسولین‌های شیری رنگ یا ابری، باید به آرامی غلتانده و وارونه شوند تا زمانی که بلورهای آن به خوبی مخلوط شود. نباید انسولین را به شدت تکان دهید زیرا این کار باعث ایجاد حباب‌هایی می‌شود که می‌تواند منجر به دوز نادرست انسولین شوند.

عوارض جانبی احتمالی انسولین

• افت شدید قندخون (هایپوگلیسمی)

هایپوگلیسمی رایج‌ترین عارضه جانبی مصرف انسولین است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که قندخون پایین است و می تواند با مصرف بیش از حد انسولین ایجاد شود. اگر افت قندخون شما با مصرف انسولین زیاد است، ممکن است دوز انسولین را غلط مصرف می‌کنید و بهتر است در این مورد با پزشک خود مشورت نمائید.

• عوارض جانبی عمومی

مانند تمامی داروهای دیگر، هنگام مصرف انسولین نیز ممکن است بدن واکنش‌های متفاوتی به این دارو نشان دهد. بهتر است در 72 ساعت اول شروع مصرف انسولین جدید، بروز سردرد، حالت تهوع یا علائم شبیه آنفولانزا را به پزشک خود اطلاع دهید.

• کبودی، خونریزی و توده‌های حاصل از تزریق

کبودی می‌تواند هنگامی اتفاق بیفتد که مویرگی در زیر پوست محل تزریق تحت فشار قرار بگیرد و کاملا امری طبیعی است و گاهی حتی زمانی که به طور صحیح تزریق می‌کنید هم ممکن است اتفاق بیفتد. در صورت نگرانی از این موضوع می‌توانید با پزشک یا پرستار مشورت کنید. در بعضی موارد می‌توان خونریزی و کبودی را به سادگی و با تغییر نوع سوزن کاهش داد.

بعضی افراد ممکن است متوجه وجود توده‌هایی در محل‌هایی که تزریق زیادی انجام گرفته است بشوند. این توده‌ها ممکن است باعث اختلال در عملکرد درست انسولین شوند. بنابراین لازم است محل تزریق را هر بار عوض کنید. در صورتی که این توده‌ها طولانی مدت شوند، لازم است با پزشک خود مشورت کنید.

سایر عوارض ناشی از تزریق زیاد در یک محل می‌تواند خارش، جوش و لکه‌های پوستی و سایر تحریکات پوستی باشند.

• افزایش وزن

زمانی که شروع به مصرف انسولین می‌کنید ممکن است متوجه شوید وزنتان در حال زیاد شدن است. دلایل زیادی برای اضافه وزن وجود دارد از جمله میزان انسولین مصرفی، نوع انسولین مصرفی و یا رژیم غذایی. اینکه چه مقدار انسولین می‌تواند بر وزن فرد مبتلا به دیابت اثر بگذارد، به نوع انسولین مصرفی بستگی دارد. در صورتی که از انسولین انسانی یا حیوانی استفاده می‌کنید، احتمال اضافه وزن بیش‌تر است. همچنین دوز انسولین مصرفی در این مورد حائز اهمیت است. با مصرف رژیم غذایی سالم و مناسب و به دنبال آن مصرف کم‌تر انسولین، می‌توان وزن خود را به حالت تعادل رساند.

• اور دوز انسولین (مصرف بیش از حد انسولین)

این اتفاق ممکن است زمانی رخ بدهد که میزان انسولین بیش‌تری از دوز مورد نیاز مصرف شده است. این عارضه می‌تواند بسیار خطرناک و جدی باشد و ممکن است منجر به افت شدید قندخون شود.

در صورتی که به اشتباه و یا هر دلیل دیگری مقدار بیش از حد انسولین مصرف کرده‌اید، مقدار زیادی کربوهیدرات (مواد قندی) که سریع جذب می‌شوند مانند شیرینی و یا قند بخورید.

دور انداختن سوزن‌های انسولین و نوارهای تست قندخون

استفاده از سطل‌های مخصوص و برش سوزن، ایمن‌ترین روش برای دفع سوزن‌ها و نوارهای تست قندخون می‌باشد. این تجهیزات نباید به همراه دیگر زباله‌ها در سطل زباله آشپزخانه قرار بگیرند.

نحوه تولید انسولین

انسولین به روش‌های مختلفی ساخته می‌شود. انواع مختلف انسولین از این نظر عبارتند از:

• انسولین انسانی: این نوع انسولین مصنوعی است و در آزمایشگاه ساخته می‌شود.
• انسولین آنالوگ: این نوع انسولین با استفاده از روش‌های مهندسی شده‌ی ژنتیکی ساخته شده است.
• انسولین حیوانی: این نوع از انسولین اکنون زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد اما بر روی برخی افراد نتیجه‌ی بهتری دارد و معمولا از گاو یا خوک برای تهیه‌ی انسولین حیوانی استفاده می‌شود.

حساسیت به انسولین و دوز مصرفی

افراد مختلف نسبت به انسولین و دوز مصرفی، حساسیت‌های مختلفی نشان می‌دهند. میزان حساسیت به این معنی است که بدن به چه مقدار انسولینی برای کاهش سطح قندخون نیاز دارد. افراد با حساسیت بالا نسبت به افراد با حساسیت کم، به انسولین کم‌تری نیاز دارند.

پزشک با توجه به آزمایشات و معاینات لازم می‌تواند میزان حساسیت بیمار به انسولین را تشخیص داده و نوع و دوز مناسب جهت مصرف انسولین را متناسب با نیاز وی مشخص کند.

نگرانی‌هایی درباره تزریق

بسیاری از افراد در مورد تزریق انسولین نگران و یا مضطرب هستند. این افراد ممکن است از سوزن بترسند، از تزریق احساس ضعف کنند و یا حتی بعضی افراد از تزریق در محل‌های عمومی دچار خجالت شوند. این احساسات طبیعی هستند ولی در صورتی که بر نحوه‌ی مدیریت دیابت شما تأثیر بگذارند می‌تواند مشکل آفرین باشند.

به منظور کنترل این احساسات می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.

اگر از مصرف انسولین خودداری شود، چه اتفاقی می‌افتد؟

در مبتلایان به دیابت نوع یک مصرف انسولین امری ضروری است و بدون انسولین زندگی میسر نمی‌باشد. اگر از مصرف انسولین خودداری کنید، سطح قندخون (گلوکز) بیش از حد بالا رفته و در معرض ابتلا به کتواسیدوز دیابتی قرار می‌گیرید. در صورت عدم درمان این وضعیت، زندگی با خطر روبه رو می‌شود.