مدیریت بیماری
بررسی تنفس بیمار
در فرآیند تنفس تبادل گازها بین اتمسفر، خون و سلول‌ها صورت می‌گیرد و شامل سه مرحله تهویه، انتشار و خون‌رسانی است.
تنفسی که در بررسی علائم حیاتی مدنظر است، تهویه ریوی یعنی دم (انتقال هوا به درون ریه) و بازدم (خارج کردن هوا از ریه) است. از بین علائم حیاتی بدن، بررسی تنفس از بررسی سایر علائم راحت‌تر است، اما اغلب به طور تخمینی اندازه‌گیری می‌شود.
در بررسی تنفس به تعداد، ریتم و عمق تنفس توجه کنید:
تعداد تنفس
مجموع یک دم و بازدم را یک تنفس می‌گویند. تعداد تنفس طبیعی با توجه به سن افراد متفاوت است و برای بیماران بین 12-20 تنفس در یک دقیقه است. تعداد تنفس را می‌توانید با مشاهده حرکات قفسه سینه، لمس کردن حرکات شکم یا قفسه سینه، یا شنیدن صدای تنفس به کمک گوشی پزشکی بررسی کنید.
ریتم تنفس
منظور از ریتم تنفس فواصل زمانی بین یک تنفس با تنفس بعدی است. در ریتم تنفس طبیعی ریتم تنفس یکسان بوده و به طور منظم تکرار می‌شود.
نکته: در تنفس طبیعی مدت زمان بازدم طولانی‌تر بوده و تقریباً دو برابر دم است.
عمق تنفس
منظور از عمق تنفس میزان هوایی است که در هر دم وارد ریه‌ها می‌شود. در حالت معمول با هر دم 500 سیسی هوا وارد ریه می‌شود. تنفس ممکن است عمیق یا سطحی باشد که در تنفس عمیق اندازه ریه‌ها در حداکثر حجم خود قرار گرفته و حجمی معادل 2000 سیسی هوا وارد آن می‌شود و در تنفس سطحی مقدار اندکی هوا وارد ریه‌ها شده و از آن خارج می‌شود، به طوری که حرکات قفسه سینه به سختی قابل مشاهده است.
ویژگی‌های تنفس طبیعی
تنفس آرام و طبیعی به صورت غیر منقطع، نرم و سرعت آن 20 – 12 بار در یک دقیقه است و دیواره قفسه‌سینه و حفره شکمی به آرامی بالا و پایین می‌رود، اما در این حین انقباض عضلات فرعی تنفسی یعنی عضلات بین دنده‌ای و عضلات گردن و شانه‌ها مشاهده نمی‌شود.
هنگام بررسی تنفس به عمق تنفس و صدادار بودن آن نیز دقت داشته باشید. برای اندازه‌گیری دقیق تنفس بهتر است حرکات قفسه سینه مشاهده و لمس شود. در نظر داشته باشید که هر گونه تغییر در الگوی طبیعی تنفس حائز اهمیت است و باید به پزشک اطلاع داده شود.
می‌توانید برای اندازه‌گیری تنفس زمانی که بیمار خواب است این‌کار را انجام دهید، بدین صورت که دست خود را روی قفسه سینه او قرار داده و بالا و پایین رفتن آن را بشمارید.
عوامل مؤثر بر تنفس
- سن
با افزایش سن ظرفیت ریه‌ها بیشتر شده و تعداد تنفس کاهش می‌یابد، اما در دوران بیماری به دلیل کاهش خاصیت الاستیسیته (ارتجاعی) ریه، ظرفیت ریه نیز کاهش یافته و با افزایش تعداد تنفس تبادلات مورد نیاز انجام می‌شود.
- جنس
ظرفیت ریوی مردان بالاتر از زنان است. بنابراین مردان تعداد تنفس کمتری نسبت به زنان دارند.
- دارو
داروها با توجه به عملکردشان می‌توانند بر تعداد، ریتم و عمق تنفس اثر بگذارند.
- اضطراب
اضطراب، استرس، درد و احساسات قوی با تحریک سیستم عصبی باعث افزایش تعداد و عمق تنفس می‌شوند. بنابراین در زمانی که بیمار در این شرایط قرار دارد اندازه‌گیری تنفس را انجام ندهید.
- ورزش
در هنگام ورزش نیاز بافت‌ها به اکسیژن افزایش یافته و از طرفی گرما و دی‌اکسیدکربن تولید شده باید دفع شود که از طریق افزایش تعداد و عمق تنفس به این نیاز بدن پاسخ داده می‌شود.
- ارتفاع
با افزایش ارتفاع میزان اکسیژن هوا کاهش می‌یابد و بدن با افزایش تعداد و عمق تنفس اکسیژن مورد نیاز بافت‌ها را فراهم می‌کند.
- وضعیت بدن
هنگام خم شدن تبادلات گازی قطع می‌شود، به همین دلیل تعداد و عمق تنفس افزایش می‌یابد.
- تب
به دلیل افزایش متابولیسم بالا در هنگام تب و نیز دفع گرمای حاصل از طریق ریه‌ها، تعداد تنفس در این حالت افزایش می‌یابد.
- مواد مخدر
مخدرها در فرآیند دم اختلال ایجاد کرده و باعث کاهش تعداد و عمق تنفس می‌شوند. بهتر است بیمار را به ترک دخانیات تشویق کنید .
نکته: با توجه به این‌که موارد ذکر شده مانند فعالیت بدنی، اضطراب، درد و … بر تنفس تأثیرگذار هستند، اندازه‌گیری تنفس را زمانی انجام دهید که بیمار چند دقیقه استراحت کرده باشد.
برخی از مشکلات تنفسی
– به اختلالی که در آن تنفس به صورت غیر طبیعی سریع بوده به صورتی که تعداد آن بیش از 20 بار در دقیقه باشد، تاکی‌پنه گفته می‌شود.
– در صورتی‌که تنفس به صورت غیرطبیعی آهسته یعنی تعداد آن کمتر از 12 بار در یک دقیقه باشد، برادی‌پنه اتفاق می‌افتد.
– تنفس دشوار و پرزحمت دیس‌پنه نامیده می‌شود که ممکن است با علائمی مانند گشاد شدن پره‌های بینی، تنفس سطحی و پر سر و صدا و افزایش ریتم تنفس بروز کند.
– فقدان تنفس یعنی طول مدتی که فرد نفس نمی‌کشد را آپنه می‌گویند که اغلب اوقات در دوره‌های زمانی کوتاه مدت و زودگذر یعنی حدود 10 ثانیه اتفاق می‌افتد. اگر مدت زمان آپنه بیشتر از 4 دقیقه طول بکشد، باعث آسیب و نهایتاً مرگ مغزی می‌شود.
نکته: بر خلاف سایر علائم حیاتی که بهتر است از قبل روش کار برای بیمار توضیح داده شود، برای اندازه‌گیری تنفس نیازی نیست به بیمار اطلاع دهید که می‌خواهید تنفس او را بررسی کنید. زیرا این آگاهی اغلب باعث جلب توجه وی به تنفس خود و تغییر در الگوی آن خواهد شد. برای عدم آگاهی بیمار می‌توانید دست خود را به بهانه بررسی نبض روی دست وی قرار داده و در این زمان تنفس وی را بشمارید.
