مدیریت بیماری
اندازه‌گیری نبض
نبض موج فشاری است که در اثر انقباض بطن چپ ایجاد شده و در نقاطی از بدن که شریان به سطح پوست نزدیک است احساس میشود. در بررسی نبض به میزان (تعداد نبض در یک دقیقه)، ریتم (منظم بودن آن) و کیفیت نبض (قدرت آن) توجه میشود.
- میزان نبض
محدوده نبض یک بیمار در دقیقه باید بین 100 – 60 باشد. بیشتر از 100 اختلال ضربان قلب سریع (تاکی کاردی) و کمتر از 60 اختلال ضربان قلب کند (برادی کاردی) نام دارد. البته در زمان بیدار شدن از خواب و هنگام استراحت میزان نبض آهسته‌تر است.
- ریتم نبض
به طور طبیعی قلب در فواصل منظمی منقبض میشود و در نتیجه ریتم منظمی دارد. ضربان قلب نامنظم آریتمی نام دارد که در این صورت باید حتماً به پزشک مراجعه شود .
- کیفیت نبض
منظور از کیفیت نبض قدرت آن است که به حجم خونی که در هر بار انقباض از قلب خارج میشود و وضعیت عروق خونی بستگی دارد.
عوامل مؤثر بر نبض
الف) جنس: در دوران بزرگسالی تعداد نبض در مردان نسب به زنان تا حدودی بیشتر است .
ب) سن: با افزایش سن تعداد نبض کاهش می‌یابد. به طوری که تعداد متوسط نبض یک نوزاد 130 و متوسط نبض یک بیمار 70 است.
ج) داروها: برخی داروها از جمله داروهای ادرارآور ضربان قلب را کاهش می‌دهند و برخی نیز مانند داروهای تنگ‌کننده عروق باعث افزایش تعداد ضربان قلب می‌شوند.
د) کاهش حجم مایعات بدن: مشکلاتی مانند اسهال، استفراغ یا تعرق شدید با کاهش حجم خون در گردش بدن باعث تنگ شدن عروق و افزایش تعداد ضربان قلب می‌شوند.
ه) بیماری: خونریزی، واکنش‌های حساسیتی شدید و صدمات مغزی موجب افت فشارخون شده در نتیجه ضربان قلب را افزایش می‌دهند. عفونت‌های شدید و تب نیز با افزایش متابولیسم بدن موجب افزایش ضربان قلب می‌شوند.
و) استرس: هیجان و استرس موجب تنگ شدن عروق و در نتیجه افزایش تعداد ضربان قلب میشود.
ز) فعالیت بدنی: ورزش و فعالیت بدنی با افزایش سوخت و ساز بدن باعث افزایش ضربان قلب میشود.
ح) مصرف مواد محرک و مخدر: مواد حاوی کافئین و نیکوتین مانند قهوه و سیگار و نیز الکل موجب افزایش ضربان قلب می‌شوند. اما مواد مخدری مانند مورفین و تریاک ضربان قلب را کاهش می‌دهند.
محل‌های اندازه‌گیری نبض
- نبض مچ دست (رادیال)
این نبض در قسمت داخلی مچ دست در امتداد انگشت شست قابل حس می‌باشد و رایج‌ترین محل بررسی نبض در بزرگسالان است.
نکته: نبض را به آرامی لمس کنید. فشار آوردن به نبض باعث قطع جریان خون و غیرقابل لمس شدن نبض میشود.
- نبض گردنی (کاروتید)
این نبض در ناحیه گردن در قسمت زیرین استخوان فک قرار دارد.
قوی‌ترین نبض بدن محسوب میشود، به همین دلیل برای کنترل نبض هنگام شوک و ایست قلبی تنفسی از این نبض استفاده میشود.
- نبض بازویی (براکیال)
نبض براکیال یا بازویی در ناحیه میانی گودی بازو جلوی آرنج قرار دارد.
برای بررسی وضعیت جریان خون در قسمت بازو و ساعد و نیز کنترل فشارخون شریانی بیشتر از این نبض استفاده میشود.
- نبض رانی (فمورال)
نبض فمورال یا رانی در ناحیه وسط کشاله ران یعنی محل اتصال ران به تنه قرار دارد.
از نبض‌های قوی بدن محسوب میشود و همانند نبض کاروتید هنگام بروز ایست قلبی یا شوک برای کنترل وضعیت گردش خون مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- نبض نوک قلب (اپیکال)
این نبض در ناحیه نوک قلب و در فضای بین دنده‌های 5 و 6 یعنی درست زیر نوک سینه آقایان قرار دارد.
مناسب‌ترین محل برای شمارش نبض در بزرگسالانی است که نبض محیطی آن‌ها نامنظم است.
بررسی نبض اپیکال معمولاً با استفاده از استتوسکوپ یا گوشی پزشکی انجام میشود. نحوه کار با گوشی پزشکی در قسمت “راهنمای کار با تجهیزات مراقبتی” بیان شده است.
نکته: در صورتی‌که بیمار از داروهایی استفاده می‌کند که بر نبض اثر می‌گذارند، قبل از مصرف دارو نبض را بشمارید تا در صورت لزوم، جهت قطع دارو یا تنظیم دوز دارو به پزشک اطلاع دهید.
برای اندازه‌گیری ضربان قلب کافی است نبض خود را بگیرید زیرا سرعت ضربان قلب و سرعت نبض در اغلب افراد مشابه است. ولی در افراد مبتلا به برخی از عوارض قلبی که به ناتوانی قلب در پمپ کردن کارآمد قلب در هر انقباض می‌انجامند، سرعت نبض ممکن‌است پایین‌تر از سرعت ضربان قلب باشد؛ اما چنین مواردی استثنا هستند.
به گفته کارشناسان گذاشتن انگشت بر روی این شریان‌ها و شمردن ضربان‌ها در 60 ثانیه دقیق‌ترین اندازه‌گیری را به دست خواهد داد. همچنین می‌توانید ضربان‌های نبض را برای 15 ثانیه بشمارید و عدد به دست آمده را در چهار ضرب کنید، یا برای 10 ثانیه این کار را انجام دهید و عدد به دست آمده را در شش ضرب کنید، اما اغلب کارشناسان شمردن برای 60 ثانیه کامل در صورت امکان را توصیه می‌کنند.
نکات مهمی که در اندازه گیری نبض لازم است رعایت نمائید:
– با انگشت شست نبض را لمس نکنید زیرا خود شست نبض قابل لمس دارد.
– هر دو شریان گردنی (کاروتید) را همزمان لمس نکنید و فشار زیادی بر روی این شریان وارد ننمائید. زیرا در ریتم ضربان قلبی اختلال ایجاد می‌کند.
– در بزرگسالان رایج‌ترین محل، برای لمس نبض، شریان مچ (رادیال) بوده و مطمئن‌ترین محل شریان گردنی (کاروتید) می‌باشد.
– در افرادی که خونریزی دارند نبض ضیعف، ولی تعدادش زیاد است.
– در افراد دچار اسهال و استفراغ شدید، نبض ضعیف و حتی غیر قابل لمس است.
– تعداد نبض در شرایط طبیعی با افزایش سن تا رسیدن به سن بلوغ کاهش می‌یابد.
– تعداد نبض در افراد با جثه بزرگ و ورزشکاران کمتر از افراد با جثه کوچک است.
