التهاب مثانه (سیستیت)، بیماری است که بیشتر اوقات بر اثر عفونت‌های باکتریایی به وجود می‌آید و به آن عفونت مجرای ادراری (UTI) می‌گویند. عفونت مثانه می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد و در صورتی که به کلیه‌ها سرایت کند قادر است به مشکلی جدی تبدیل شود.

گاهی اوقات التهاب مثانه در نتیجه‌ی واکنش به داروها، پرتودرمانی یا محرک‌هایی مانند: اسپری‌های بهداشتی زنانه یا استفاده‌ی طولانی‌مدت از سوند ادراری ایجاد می‌شود. سیستیت همچنین ممکن است به عنوان عارضه‌ی بیماری‌های دیگر نیز بروز کند. درمان معمول سیستیت باکتریایی، آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. درمان سایر انواع این بیماری هم به عامل ایجادکننده‌ی آن‌ بستگی دارد.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های التهاب مثانه اغلب شامل موارد زیر می‌شوند:

• عدم توانایی نگه داشتن ادرار به محض احساس نیاز به دفع
• سوزش ادرار
• دفع ادرار به صورت مکرر و به مقدار اندک
• وجود خون در ادرار (هماچوری)
• کدر شدن رنگ ادرار و بوی بد ادرار
• احساس ناراحتی در ناحیه‌ی لگن
• احساس فشار در ناحیه‌ی تحتانی شکم
• تب خفیف

علل شایع

دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، میزنای‌ها، مثانه و میزراه می‌شود و تمام این‌ها در دفع مواد زائد از بدن نقش دارند. کلیه‌ها یک جفت ارگان لوبیایی‌شکل هستند که در پشت ناحیه‌ی فوقانی شکم قرار گرفته‌اند و مواد زائد را از خون جمع‌آوری و غلظت مایعات بدن را تنظیم می‌کنند. لوله‌هایی که میزنای نام دارند، ادرار را از کلیه‌ها به مثانه انتقال می‌دهند؛ در آنجا ادرار ذخیره شده و سپس از طریق میزراه از بدن خارج می‌گردد.

• سیستیت باکتریایی

عفونت‌های مجرای ادراری معمولا هنگامی رخ می‌دهند که باکتری‌های خارج از بدن از طریق میزراه وارد مجرای ادراری شده و شروع به تکثیر کنند.

عفونت‌های باکتریایی مثانه در زنان ممکن است در نتیجه‌ی رابطه‌ی جنسی ایجاد شوند؛ با این وجود، حتی زنان و دخترانی که رابطه‌ی جنسی ندارند هم مستعد ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری تحتانی هستند چون دستگاه تناسلی جنس مؤنث غالبا محل سکونت باکتری‌های ایجادکننده‌ی سیستیت است.

• سیستیت غیرعفونی

اگرچه عفونت‌های باکتریایی شایع‌ترین علت سیستیت هستند، ولی تعدادی از عوامل غیرعفونی هم ممکن است سبب التهاب مثانه شوند؛ برای نمونه:

• سیستیت بینابینی

علت این نوع التهاب مزمن مثانه که به آن سندرم مثانه‌ی دردناک هم گفته می‌شود، مشخص نیست. بیشتر مبتلایان به این نوع سیستیت، زنان هستند و تشخیص و درمان آن دشوار است.

• سیستیت ناشی از دارو

بعضی از داروها، به خصوص داروهایی که در شیمی‌درمانی کاربرد دارند، هنگامی که اجزای شکسته‌شده‌ی آن‌ها از مثانه خارج می‌شوند، می‌توانند باعث التهاب شود.

• سیستیت ناشی از تشعشعات

پرتودرمانی ناحیه‌ی لگن می‌تواند سبب بروز تغییرات التهابی در بافت مثانه گردد.

• سیستیت ناشی از جسم خارجی

استفاده‌ی طولانی‌مدت از سوندها می‌تواند سبب ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و آسیب بافتی شود که هر دوی آن‌ها ممکن است باعث ایجاد التهاب مثانه شوند.

• سیستیت‌های مرتبط با سایر عوامل

سیستیت‌ها گاهی ممکن است به عنوان عارضه‌ی ثانویه‌ی اختلالات دیگری نظیر دیابت، سنگ‌های کلیوی، بزرگ‌شدگی پروستات یا آسیب‌های نخاعی بروز کنند.

عوامل تشدید کننده خطر

احتمال ابتلا به عفونت مثانه یا بازگشت عفونت‌های مجرای ادراری در بعضی افراد بیشتر است؛ زنان جزو این افراد هستند. یک دلیل اصلی برای این موضوع، آناتومی بدن آن‌ها است؛ زنان دارای میزراه کوتاه‌تری هستند، در نتیجه مسیری که باکتری‌ها برای رفتن از میزراه به مثانه باید طی کنند، در آنان کوتاه‌تر است.

خطر ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری در این زنان بیشتر است:

• زنانی که از لحاظ جنسی فعال‌اند.

داشتن رابطه‌ی جنسی می‌تواند باعث افزایش احتمال ورود باکتری‌ها به میزراه شود.

• زنانی که از داروهای ضدبارداری خاصی استفاده می‌کنند.

خطر ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری در زنانی که از دیافراگم استفاده می‌کنند بیشتر است. دیافراگم‌هایی که حاوی مواد اسپرم‌کش هستند، خطر ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری را بیشتر افزایش می‌دهند.

• زنان باردار

تغییرات هورمونی در دوران بارداری ممکن است سبب افزایش خطر ابتلا به عفونت مثانه شود.

• زنانی که دچار یائسگی شده‌اند.

تغییرات سطح هورمونی در زنان بعد از یائسگی غالبا با ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری مرتبط هستند.

سایر عوامل خطری که در مردان و زنان مشترک اند، عبارتند از:

• اختلال در مسیر جریان ادرار

این وضعیت می‌تواند در نتیجه‌ی سنگ مثانه یا بزرگ‌شدگی پروستات (در مردان) رخ دهد.

• تغییرات سیستم ایمنی

این تغییرات ممکن است در وضعیت‌های خاصی مانند: دیابت، آلودگی به ویروس اچ آی وی (HIV) و درمان سرطان اتفاق بیفتند. سرکوب شدن سیستم ایمنی سبب افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی مثانه و در بعضی موارد، عفونت‌های ویروسی می‌شود.

• استفاده‌ی طولانی‌مدت از سوند‌های مثانه

ممکن است افرادی با بیماری‌های مزمن یا افراد مسن، به این لوله‌ها نیاز داشته ‌باشد. استفاده‌ی طولانی‌مدت از آن‌ها می‌تواند سبب افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و آسیب بافتی مثانه گردد.

عوارض احتمالی

اگر عفونت‌های مثانه به سرعت و به درستی درمان شوند، کمتر پیش می‌آید که عوارض داشته‌ باشند؛ اما در صورتی که درمان نشوند، می‌توانند باعث ایجاد مشکلات جدی‌تری شوند. از عوارض احتمالی آن‌ها عبارتند از:

• عفونت کلیوی (پیلونفریت)

عدم معالجه‌ی عفونت مثانه می‌تواند منجر به عفونت کلیوی شود که به آن پیلونفریت هم می‌گویند. عفونت کلیوی ممکن است آسیبی دائمی به کلیه‌ها برساند.

خطر دچار شدن به آسیب‌های کلیوی در اثر عفونت‌های مثانه، در خردسالان و افراد مسن بیشتر است زیرا اغلب علائم آن‌ها مورد غفلت قرار می‌گیرند یا با علائم اختلالات دیگر اشتباه گرفته می‌شوند.

• وجود خون در ادرار

افراد مبتلا به التهاب مثانه (سیستیت) ممکن است در ادرار خود، خونی داشته باشند که فقط با میکروسکوپ بتوان به وجودشان پی برد (هماچوری میکروسکوپی). این مشکل معمولا با در مان مناسب برطرف می‌شود. اگر پس از درمان همچنان سلول‌های خونی در ادرار موجود باشند، ممکن است پزشک فرد را به یک متخصص ارجاع دهد تا علت را دریابد.

وجود آشکار خون در ادرار (هماچوری آشکار) در التهاب مثانه (سیستیت) باکتریایی عادی، نادر است؛ این نوع هماچوری بیشتر با سیستیت‌های ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی مرتبط است.

تشخیص

پزشک علاوه بر بررسی نشانه‌ها و علائم و سوابق پزشکی، ممکن است آزمایش‌های زیر را تجویز کند:

• آزمایش ادرار

در صورتی که پزشک به عفونت مثانه مشکوک باشد، ممکن است درخواست آزمایش نمونه‌ی ادرار بدهد تا وجود باکتری، خون یا چرک در آن بررسی گردد.

• سیستوسکوپی

در این روش، پزشک یک سیستوسکوپ (لوله‌ای باریک که چراغ و دوربینی به آن متصل است) را از راه میزراه به مثانه‌ وارد می‌کند تا مجرای ادراری را به منظور یافتن علائم بیماری بررسی کند. به کمک سیستوسکوپ، پزشک همچنین می‌تواند نمونه‌ی کوچکی از بافت را برای آنالیز آزمایشگاهی بردارد (بیوپسی).

• تصویربرداری

تصویربرداری معمولا لازم نیست ولی در بعضی موارد، به خصوص هنگامی که هیچ نشانه‌ای از عفونت یافت نشود، این روش می‌تواند مفید باشد؛ برای مثال، رادیوگرافی یا سونوگرافی ممکن است به پزشک در یافتن علل بالقوه‌ی التهاب مثانه مانند تومور یا ناهنجاری‌های ساختاری کمک کند.

درمان

• درمان سیستیت باکتریایی

به طور کلی التهاب مثانه (سیستیت) ناشی از عفونت باکتریایی با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود. درمان انواع غیرعفونی سیستیت‌ها به عامل ایجادکننده‌ی آن‌ها بستگی دارد. نوع داروهای مورد استفاده و مدت زمان مصرف آن‌ها به وضعیت کلی سلامت و نوع باکتری‌های یافت‌ شده در ادرار بستگی دارد.

• درمان سیستیت بینابینی

از آنجا که علت سیستیت بینابینی مشخص نیست، چیزی به نام بهترین روش درمانی که برای تمام موارد پاسخگو باشد، وجود ندارد. درمان‌هایی که به منظور تسهیل نشانه‌ها و علائم سیستیت بینابینی استفاده می‌شوند عبارتند از:

• داروهایی که از طریق دهان یا از راه ورود مستقیم به مثانه مصرف می‌شوند.
• فرآیندهایی که روی مثانه صورت می‌گیرد و سبب بهبود علائم می‌گردد؛ مانند: اتساع مثانه با آب یا گاز یا عمل جراحی.
• تحریک عصبی، که در آن از ضربان‌های الکتریکی ملایم برای کاهش درد لگن و در بعضی از موارد، برای کاستن از دفعات ادرار استفاده می شود.

درمان سایر انواع سیستیت غیرعفونی

اگر فرد نسبت به بعضی از مواد شیمیایی در محصولاتی مثل اسپرم‌کش‌ها یا وان‌های پر از سورفاکتانت کف‌کننده حساسیت بالایی داشته ‌باشد، دوری از این محصولات می‌تواند سبب کاهش علائم و جلوگیری از ابتلا به التهاب مثانه در آینده شود.

درمان آن نوع از سیستیت که به عنوان عارضه‌ی ثانویه‌ی شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ایجاد می‌شود، روی کاهش درد (معمولا با استفاده از داروها) و مصرف آب (برای شست‌وشو و دفع مواد محرک مثانه) تمرکز دارد.