مدیریت بیماری
تعویض مفصل ران (لگن)
تعویض مفصل لگن و ران یکی از اعمال جراحی رایج در انسان است. با تعویض مفصل لگن، بیمار از دردی طولانی‌مدت که مدت‌ها مانع یک فعالیت بدنی شده است، رها می‌شود. در جراحی جایگزینی مفصل لگن، جراح قسمت‌های آسیب دیده مفصل لگن را خارج می‌کند و به جای آن از قطعاتی که معمولاً از جنس فلز، سرامیک و پلاستیک بسیار سخت هستند، استفاده می‌کند. این مفصل مصنوعی (پروتز) به کاهش درد و بهبود کار لگن بیمار کمک می‌کند. اگر درد لگن مانع از انجام فعالیت‌های روزانه‌ی بیمار باشد و درمان‌های غیرجراحی نتیجه ندهد و یا در بلندمدت اثرخود را از دست بدهد، جراحی جایگزین لگن می‌تواند یک گزینه‌ی درمانی مناسب برای بیمار باشد. آرتروز شایع‌ترین دلیل نیاز به جایگزینی مفصل ران است.
دلایل انجام
درصورتی که بیمار با مشکلات زیر روبه‌رو باشد، عمل جراحی جایگزینی مفصل لگن انجام می‌شود:
- وقتی که مفصل ران سائیده شده و دچار آرتروز و خرابی می‌شود.
- بدجوش خوردن شکستگی‌های لگن و سر استخوان ران
- خرابی سراستخوان ران به علت نرسیدن خون به آن
- درگیر شدن مفصل ران به علت بیماری روماتیسم
- وقتی که مفصل ران دررفتگی مادرزادی داشته و به علت دررفتگی مادرزادی، مفصل خراب شده است.
- تومور استخوانی که باعث شکسته شدن استخوان لگن می‌شود.
مشکلات بالا دربیمار علائم و نشانه‌های زیر را ایجاد می‌کند:
- درد شدید با وجود مصرف داروهای مسکن
- سخت راه رفتن حتی با کمک عصا و واکر
- اختلال در خواب به علت درد
- به سختی بالا و پایین رفتن از پله‌ها
- به سختی بلندشدن از روی زمین
در این موارد اگر شدت درد بیمار کم باشد می‌توان آن را با مصرف داروهای ضددرد و ضدالتهاب کاهش داد و در صورت شدید بودن درد، عمل جراحی تعویض مفصل لگن می‌تواند درد بیمار را از بین ببرد.
عوارض احتمالی
برخی از مشکلات مربوط به این عمل جراحی عبارتند از:
- لخته شدن خون
ممکن است بعد از جراحی در رگ‌های پای بیمار لخته ایجاد شود. این لخته‌ها جابه‌جا شده و به سمت ریه، قلب و یا به سمت مغز حرکت می‌کنند و برای بیمار بسیار خطرناک است. پزشک برای از بین رفتن این مشکل داروهای رقیق‌کننده خون تجویز می‌کند.
- عفونت
عفونت‌ها می‌توانند در محل شکستگی و در بافت‌های عمیق‌تر در نزدیکی لگن تعویض شده ایجاد شوند. اکثر عفونت‌ها با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند، اما اگر عفونت در نزدیکی لگن مصنوعی ایجاد شود، باید عمل جراحی مجدد برای تعویض لگن مصنوعی انجام شود.
- شکستگی
در طول جراحی، ممکن است بخش‌های سالمی از مفصل ران بشکند. گاهی اوقات شکستگی‌ها به اندازه‌ای کوچک هستند که خودشان جوش می‌خورند، اما برای ترمیم شکستگی‌های بزرگ از سیم، پیچ و… استفاده می‌کنند.
- جابجایی لگن
اگر لگن جابه‌جا شود، پزشک از یک آتل برای قرار دادن مجدد لگن در جای صحیح آن استفاده می‌کند. اگر در این شرایط، لگن در جای خود قرار نگرفت، برای اصلاح آن به جراحی مجدد نیاز است.
- تغییر در طول پا
جراح برای جلوگیری از این مشکل اقدامات لازم را انجام می‌دهد، اما گاهی اوقات یک پا از پای دیگر بلندتر می‌شود. گاهی اوقات این اتفاق ناشی از انقباض عضلات اطراف ران است که در این موارد، تقویت و کشش تدریجی این عضلات می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- سستی (شلی) مفصل لگن
اگرچه این مشکل با مفصل‌های مصنوعی جدید به ندرت اتفاق می‌افتد، اما ممکن است مفصل مصنوعی به طور کامل به استخوان متصل نشود یا در طول زمان شل شود که باعث درد در ناحیه لگن می‌شود و به احتمال زیاد جراحی مجدد برای حل این مشکل ضروری است.
آمادگی قبل از مداخله
- پزشک سوالاتی درباره‌ی سابقه‌ی بیماری‌های قبلی، جراحی‌ها و داروهایی که بیمار مصرف می‌کند، می‌پرسد. قطع مصرف هر دارویی باید طبق دستور پزشک انجام شود.
- پزشک یک معاینه جسمی عمومی برای بیمار انجام می‌دهد تا اطمینان یابد که بیمار برای این عمل جراحی آماده است.
- پزشک، لگن و دامنه حرکت مفصل لگن و قدرت عضلات اطراف آن را بررسی می‌کند.
- طبق دستور پزشک، آزمایش خون و عکسبرداری و ام.آر.آی انجام می‌شود.
روش انجام
قبل از عمل از بیمار خواسته می‌شود لباس‌های مخصوص عمل جراحی را بپوشد.
این عمل جراحی با بی‌هوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود. در صورتی که از بی‌حسی نخاعی استفاده شود، داروی بی‌حس‌کننده را از ناحیه کمر در نخاع تزریق می‌کنند، که در این صورت نیمه‌ی پایینی بدن بیمار بی‌حس می‌شود.
مراحل جراحی به شرح زیر است:
- از جلوی لگن بیمار، برشی زده می‌شود.
- استخوان و غضروف آسیب دیده خارج می‌شود.
- مفصل مصنوعی جایگزین بخش مفصل آسیب دیده می‌شود و به استخوان لگن بیمار متصل می‌شود.
- محل برش با بخیه بسته می‌شود.
البته جراحان تلاش می‌کنند از روش‌های مختلفی برای جراحی استفاده کنند تا زمان بهبودی و درد بیمار را کاهش دهند.
نتایج قابل انتظار
بیمارانی که تصمیم به عمل جراحی تعویض مفصل لگن می‌گیرند عمدتاً کسانی هستند که به علت خراب شدن مفصل ران در این ناحیه درد دارند. این درد مانع از انجام کارهای روزانه شده و لذت یک زندگی خوب و سالم را از بیمار می‌گیرد.
انتظار می‌رود که مفصل لگنی جدید بیمار باعث کاهش درد و بیش‌تر شدن دامنه حرکات بیمار شود اما نباید انتظار داشت که بیمار بتواند همه کارهای قبلی را انجام دهد. فعالیت‌هایی مانند دویدن یا بسکتبال ممکن است به مفصل مصنوعی بیمار آسیب برساند. با گذشت زمان، بیمار می‌تواند ورزش‌هایی مانند شنا، گلف، پیادهروی یا دوچرخه‌سواری را به راحتی انجام دهد.
در صورت بستری شدن در بیمارستان نکات زیر را رعایت نمائید:
- بعد از عمل جراحی و پس از هوشیار شدن و با نظر پزشک و همچنین در صورت نداشتن حالت تهوع، رژیم مایعات شروع کنید.
- در صورتی که حالت تهوع و استفراغ داشتید از خوردن و آشامیدن خودداری نمایید.
- در بستر، انگشتان و مچ پاها را حرکت دهید، تا از لخته شدن خون در پاها پیشگیری شود.
- بعد از عمل در حالت خوابيده به پشت استراحت نمائيد و جهت جلوگیری از دررفتگی مفصل، زانوها را باید از هم جدا نگه داشته و در هنگام خواب یک بالش بین پاها قرار دهید.
- از پهلو به پهلو شدن تا زماني كه پزشك اجازه نداده است بپرهيزيد.
- ممکن است یک لوله جهت خروج ترشحات در ناحیه عمل گذاشته شود که به یک مخزن وصل می‌باشد که به آن هموواگ می‌گویند. معمولا این لوله 48 ساعت بعد از عمل خارج می‌شود.
- از کشیدن لوله هموواگ و خارج کردن آن خودداری نمایید.
- در صورت داشتن درد، به پرستار اطلاع داده تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما را انجام دهد.
- در صورت خونریزی از محل عمل جراحی و خیس شدن پانسمان به پرستاران بخش اطلاع دهید.
- از دستکاری سرم‌ها و رابط‌های متصل به خود خودداری کنید.
- در صورتی که انگشتان پای مبتلا سرد بود یا احساس سوزن سوزن شدن و کرختی داشت به پرستار خود اطلاع دهید.
- داروها طبق تجویز پزشک و در فواصل مشخص توسط پرستار برای شما اجرا خواهد شد.
- بعد از عمل تعويض مفصل، بلند كردن مستقيم پا از روي تخت‌ها جايز نيست.
- اجازه پزشك براي خروج از بستر لازم است و سبب جلوگیری از ایجاد عوارض می‌شود.
- استفاده از وسایل کمک حرکتی مثل عصا و واكر و … در شروع حركت كمك‌كننده است هنگام راه رفتن با عصا، حداكثر وزن خود را به دست‌ها وارد كنيد.
- در صورت تجويز داروهای ضدانعقاد از طرف پزشك معالج حتماً تا تمام شدن داروها آن‌ها را به موقع مصرف نمائيد.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- براي تسريع التيام بافت نرم و استخوان، رژيم غذايی پرپروتئين و پركالري استفاده کنید.
- جهت پیشگیری از یبوست از رژیم پرفیبر (میوه ها و سبزیجات) حاوی سبوس و مایعات فراوان استفاده کنید.
- صرف سبزيجات و مركبات و آب ميوه‌هاي تازه حاوي ویتامین ث (C)، می‌تواند به بهبود سريع‌تر زخم كمك كند.
- از مصرف موادی که موجب دفع کلسیم از ادرار می‌شود مانند مواد کافئین‌دار (قهوه و نوشابه)، مشروبات الکلی، گوشت قرمز خودداری نمایید.
- از انجام ورزش های شدید بدنی اجتناب کنید.
- خم کردن شدید مفصل ممکن است موجب دررفتن مفصل شود پس باید از این کار اجتناب کرد.
- معمولا بعد از جراحی، در صورت اجازه پزشک می‌توانید با واکر یا عصای زیر بغل راه بروید ولی تا چند هفته برای انجام کارهای روزمره به کمک نیاز دارید که باید در برنامه‌ریزی قبل از جراحی به این نکته توجه داشت.
- باید تغییراتی در وضعیت محل زندگی ایجاد کنید تا از زمین خوردن شما جلوگیری شود. زمین خوردن می‌تواند موجب شکسته شدن استخوان اطراف مفصل مصنوعی شده و در این وضعیت، درمان شکستگی بسیار مشکل تر و پر عارضه تر از شکستگی در فردی است که مفصل مصنوعی ندارد.
- در حمام دستگیره‌هایی روی دیوار نصب کنید تا در هنگام تغییر وضعیت از آن‌ها استفاده کنید و از لیز خوردن خود جلوگیری کنید.
- صندلی حمام باید پایدار باشد و لیز نخورد.
- دو طرف پله‌ها باید دستگیره داشته باشند تا در حین بالا و پایین رفتن از پله از آن‌ها استفاده کنید.
- تمام فرش‌های لغزنده و سیمهای برق رها شده در کف منزل باید جمع‌آوری شوند تا احتمال زمین خوردن کاهش یابد.
- یک صندلی مناسب برای بیمار یک صندلی محکم است که محل نشیمن آن زیاد نرم نباشد و در موقع نشستن روی آن در حالی که کف پاها روی زمین قرار می‌گیرد نباید زانو ها بالاتر از مفصل ران قرار بگیرند. صندلی باید دو دسته داشته باشد و پشتی آن محکم باشد.
- همیشه یک بالشت کمی سفت داشته باشید تا روی صندلی ماشین یا مبل یا صندلی بگذارید به طوری که زانوهای شما پایین‌تر از سطح مفصل هیپ قرار بگیرد.
- صندلی‌ها به خصوص صندلی که پشت میز غذاخوری قرار گرفته است باید پایه بلندتر از معمول داشته باشد.
- در هنگام نشستن نباید پاهای خود را روی یکدیگر بیندازید چون احتمال دارد با اینکار مفصل ران در برود.
- باید برای همیشه از توالت پایه‌دار (فرنگی) استفاده کنید. ارتفاع محل نشستن این توالت باید کمی بالاتر از معمول باشد به طوری که در هنگام نشستن بر روی آن، زانوها در سطح لگن قرار گیرند نه بالاتر از آن.
- در زمان نشستن بر روی صندلی به جلو خم نشوید. هنگام پوشیدن جوراب و شلوار و کفش مفصل ران را خم نکنید.
- با مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها طبق دستور پزشک و بررسی محل جراحی از نظر تورم، سفتی، ترشح و اطلاع سریع این موارد به پزشک از عفونت بعد از عمل جلوگیری می‌شود.
- از خم شدن به جلو برای برداشتن چیزی از روی زمین خودداری کنید. پای عمل شده نباید به طرف داخل خم شود.
- محل زخم را به روش استریل و در مراکز درمانی و توسط افراد آگاه تعویض کنید.
- جهت جلوگیری از عفونت محل عمل جراحی آنتی‌بیوتیک‌هایی که پزشک تجویز کرده است را سر ساعت مصرف نمایید.
- از تختخواب استفاده کنید.
- 1 تا 14 روز بعد از جراحی بخیه‌ها کشیده می‌شود. از مسافرت‌های طولانی خودداری نمایید.
- حداقل 3 تا 6 ماه طول می‌کشد تا پزشک اجازه دهد از پله بالا و پایین بروید.
زمان مراجعه بعدی
- در فواصل منظم و مشخص شده توسط پزشک جهت ادامه درمان به پزشک مراجعه نمایید.
- کوتاهی اندام، چرخش داخلی یا خارجی، درد شدید لگن و عدم توانایی حرکت در اندام ممکن است دال بر دررفتگی پروتز باشد و در صورت بروز مشكل سريعا به پزشك مراجعه كنيد. در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک معالج یا بیمارستان مراجعه نمایید:
- درد شدید در اندام‌های صدمه دیده که با ضد دردهای معمولی تسکین نیابد.
- سردی، رنگ پریدگی و یا کبودی انگشتان در انتهای عضو
- ترشح چرکی از زخم
- گز گز و مور مور انتهای اندام مبتلا
- درد و قرمزی در محل زخم
- تب و لرز و بی اشتهایی
